Bufer sistemalar va ularning ahamiyati. Reja: Kirish

Tarkibi
рН
1.Formiatli.
Chumoli
kislota НСООН bilan
natriy
formiat НСООNa aralashmasi.
3,8
2.Benzoatli.
Benzol kislota С
6
Н
5
СООН bilan natriy benzoat С
6
Н
5
ООNa aralashmasi.
4,2
3.Asetatli.
Sirka
kislota СН
3
СООН bilan
natriy
asetat СН
3
СОО Na aralashmasi.
4,8
4.Ammoniyli. Ammiak NH
4
ОН bilan ammoniy xlorid NH
4
Cl
aralashmasi.
9,2
5.Fosfatli.
Natriy
digidrofosfat
NaH
2
РО
4
bilan
natriy
gidrofosfat Na
2
НРО
4
aralashmasi.
6,6
Yuqоridagi kеltirilgan ma’lumоtlardan kеlib chiqqan hоlda amaliyotda buf
еr sistemalartarkibidagi kuchsiz kislоta va uning tuzi, kuchsiz asоs va unin
g tuzi kоntsеntratsini maqbul tarzda o’zgartirib, kеrakli pH qiymatiga ega
bo’lgan bufеr sistemalar hоsil qilish mumkin.

Bufer sistemalarning vodorod ko’rsatkichi bir necha xil usullarda

o’lchanishi mumkin: kolorimetrik, konduktometrik va potensiametrik.
Potensiametrik usulda pHni elektrodlardan biri (indikator bo’lib xizmat
qiluvchi) vodorod ionlariga nisbatan qaytar bo’lgan, ikkinchisi esa
o’rganilayotgan sistemaning xossalariga bog’liq bo’lmagan o’zgarmas
potensialga ega bo’lgan galvanik element yordamida aniqlanadi.
Demak, bufer sistema ma`lum miqdorgacha kislota yoki ishqor
qo’shilganda ham o’zining pH qiymatini saqlab qoladi.
Bufer sistemalardan analizda foydalanishda quyidagilarni
hisobga olish kerak:
1. Har qanday bufer sistema kislota yoki ishqor qo’shilganda pH
ning doimiyligini saqlab turuvchi muayyan bufer sig’imiga ega bo’ladi.
2. Bufer sistemadagi komponentlarning konsentrasiyasi qancha
katta bo’lsa, bufer sig’imi shuncha katta bo’ladi.
Masalan: 1 l HCI yoki ishqor 1 l ammoniyli bufer sistemaga
qo’shilganda, o’zgargan pH ning qiymati quyidagi jadvalda keltirilgan.

Qo’shilgan

NaOH
mol/l
Ammiakli
bufer
sistema рН n
Qo’shilgan
HCl mol/l
Ammiakli
bufer
sistema
рН n
0,1 n
1 n
0,1 n
1 n
0,01
0,10
1.00
9,33
11,12
13,65
0,25
9,33
9,72
0,01
0,10
1,00
9,16
5,12
0,35
9,24
9,16
4,62
3. Tarkibida bir hil konsentrasiyali kuchsiz kislota va uning tuzi yoki
kuchsiz asos va uning tuzi bo’lgan sistemaning bufer sig’imi eng yuqori
bo’ladi.
4. Bufer sistemaga kislota yoki ishqor qo’shilgan sari sistemaning
pH o’zgarishiga turg’unligi kamayib boradi.
Masalan: 1 l 0,1 n asetatli bufer sistemaga HCI yoki NaOH
qo’shilganda рН ning (o’rtacha) o’zgarishi quyidagicha bo’ladi:
0,00 - 0,02 mol HCI yoki NaOH - 0,085 рН birligi
0,02 - 0,05 mоl HCI yoki NaOH - 0,10 рН birligi
0,05 - 0,10 mоl HCI yoki NaOH - 0,28 рН birligi
Kimyoviy analizda ishlatiladigan bufer sistemalarning pH qiymatini
nazariy hisoblash mumkin.

Bufer sistemalar kimyoviy analizda keng ishlatiladi, ayniqsa, reaksiyani

aniq bir pH qiymatida olib borishda.
Masalan:
1) ammiakli bufer sistema (NH
4
OH + NH
4
Cl, pH = 9,2) II guruh
kationlarini guruh reagenti ta`sirida cho’ktirishda;
2) Ba
2+
, Sr
2+
, Ca
2+
 ionlarini Mg
2+
 ionidan ajratishda;
3) Ba
2+
 ionini ионини K