Bufer sistemalar va ularning ahamiyati. Reja: Kirish

Eng ko’p ishlatiladigan buffer aralashmalar quyidagilar;
 
Aralashmani
ng nomi 
Tarkibi 
рН 
1.Formiatli. 
Chumoli 
kislota НСООН bilan 
natriy 
formiat НСООNa aralashmasi. 
3,8 
2.Benzoatli. 
Benzol kislota С
6
Н
5
СООН bilan natriy benzoat С
6
Н
5
ООNa aralashmasi. 
4,2 
3.Asetatli. 
Sirka 
kislota СН
3
СООН bilan 
natriy 
asetat СН
3
СОО Na aralashmasi. 
4,8 
4.Ammoniyli. Ammiak NH
4
ОН bilan ammoniy xlorid NH
4
Cl 
aralashmasi. 
9,2 
5.Fosfatli. 
Natriy 
digidrofosfat 
NaH
2
РО
4 
bilan 
natriy 
gidrofosfat Na
2
НРО
4 
aralashmasi. 
6,6 
Yuqоridagi kеltirilgan ma’lumоtlardan kеlib chiqqan hоlda amaliyotda buf
еr sistemalartarkibidagi kuchsiz kislоta va uning tuzi, kuchsiz asоs va unin
g tuzi kоntsеntratsini maqbul tarzda o’zgartirib, kеrakli pH qiymatiga ega
bo’lgan bufеr sistemalar hоsil qilish mumkin. 

---

Bufer sistemalarning vodorod ko’rsatkichi bir necha xil usullarda 
o’lchanishi mumkin: kolorimetrik, konduktometrik va potensiametrik. 
Potensiametrik usulda pHni elektrodlardan biri (indikator bo’lib xizmat 
qiluvchi) vodorod ionlariga nisbatan qaytar bo’lgan, ikkinchisi esa 
o’rganilayotgan sistemaning xossalariga bog’liq bo’lmagan o’zgarmas 
potensialga ega bo’lgan galvanik element yordamida aniqlanadi. 
Demak, bufer sistema ma`lum miqdorgacha kislota yoki ishqor 
qo’shilganda ham o’zining pH qiymatini saqlab qoladi. 
Bufer sistemalardan analizda foydalanishda quyidagilarni 
hisobga olish kerak: 
1. Har qanday bufer sistema kislota yoki ishqor qo’shilganda pH 
ning doimiyligini saqlab turuvchi muayyan bufer sig’imiga ega bo’ladi. 
2. Bufer sistemadagi komponentlarning konsentrasiyasi qancha 
katta bo’lsa, bufer sig’imi shuncha katta bo’ladi. 
Masalan: 1 l HCI yoki ishqor 1 l ammoniyli bufer sistemaga 
qo’shilganda, o’zgargan pH ning qiymati quyidagi jadvalda keltirilgan. 

---

Qo’shilgan 
NaOH 
mol/l 
Ammiakli 
bufer 
sistema рН n 
Qo’shilgan 
HCl mol/l 
Ammiakli 
bufer 
sistema 
рН n 
0,1 n 
1 n 
0,1 n 
1 n 
0,01 
0,10 
1.00 
9,33 
11,12 
13,65 
0,25 
9,33 
9,72 
0,01 
0,10 
1,00 
9,16 
5,12 
0,35 
9,24 
9,16 
4,62 
3. Tarkibida bir hil konsentrasiyali kuchsiz kislota va uning tuzi yoki 
kuchsiz asos va uning tuzi bo’lgan sistemaning bufer sig’imi eng yuqori 
bo’ladi.
4. Bufer sistemaga kislota yoki ishqor qo’shilgan sari sistemaning 
pH o’zgarishiga turg’unligi kamayib boradi. 
Masalan: 1 l 0,1 n asetatli bufer sistemaga HCI yoki NaOH 
qo’shilganda рН ning (o’rtacha) o’zgarishi quyidagicha bo’ladi: 
0,00 - 0,02 mol HCI yoki NaOH - 0,085 рН birligi 
0,02 - 0,05 mоl HCI yoki NaOH - 0,10 рН birligi 
0,05 - 0,10 mоl HCI yoki NaOH - 0,28 рН birligi 
Kimyoviy analizda ishlatiladigan bufer sistemalarning pH qiymatini 
nazariy hisoblash mumkin.

---

Bufer sistemalar kimyoviy analizda keng ishlatiladi, ayniqsa, reaksiyani 
aniq bir pH qiymatida olib borishda. 
Masalan: 
1) ammiakli bufer sistema (NH
4
OH + NH
4
Cl, pH = 9,2) II guruh 
kationlarini guruh reagenti ta`sirida cho’ktirishda; 
2) Ba