Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

9-jadval 
To’rtinchi operatsiyadan keyingi balans ko’rinishi (ming sо‘mlarda). 
 T/r Moddalar 
Summa Tr Moddalar 
Summa 
1 
Asosiy vositalar 
9400,0 
1 
Ustav kapitali 
12000.0 
2 
Tovarlar 
3280,0 
2 
Taqsimlanmagan foyda 
2118,3 
3 
Pul mablag’lari 
1961,9 
3 
Kelgusi davr sarflari 
13758.9 
4 
Kassa 
100,0 
4 
Rezerv fondi 
2000,0 
5 
Debitorlar 
-bunak to’lovlari 
-boshqa debitorlar 
12390,7 
980,0 
5 
Kreditorlar 
-ish haqi bo’yicha qarz 
-boshqa kreditorlar 
343,9 
2000,0 
 
Balans 
32422.6 
 
Balans 
32422.6 
Yuqorida ko’rib chiqilgan xo’jalik muomalalarini balans tarkibiga ta’sirini 
quyidagi arifmetik ifodalarda ko’rsatish mumkin: 
1. ∑ A+∑U- ∑U ═ ∑P; 
2. ∑P+∑U-∑U═∑ A; 
3. ∑A+∑U═∑ P+∑U; 
4. ∑ A-∑U═∑ P-∑U; 
Bu yerda; 
1. ∑ A-balans aktiv tomoniningg jami summasi; 
2. ∑ U-sodir bo’lgan xo’jalik operatsiyasinig summasi; 
3. ∑ P- balans passiv tomonining jami summasi; 
Ko’rib chiqilgan misollardan quyidagi xulosalarni qilishimiz mumkin: 
Birinchidan, korxonalarning aktivlarini, passivlarini va majburiyatlarini 
tarkibiga, joylanishiga, paydo bo’lish manbaalariga ta’sir etuvchi barcha xo’jalik 
operatsiyalari iqtisodiy mazmun jihatidan to’rt guruhga bo’linar ekan; 

---

245 
Ikkinchidan, birinchi guruh xo’jalik operatsiyalar korxona aktivlarining 
tarkibiga, joylanishiga ta’sir etib balansning ikkita aktiv moddasida ichki o’zgarish 
sodir bo’ladi, balansning umumiy qiymati o’zgarmaydi. Bir aktiv modda kamaysa 
ikkinchi bir aktiv modda o’sha summaga ko’payadi. Mablag’larni shakli yoki 
saqlanish joyi o’zgaradi. Ya’ni mablag’larning qayta gruxlanishi sodir bo’ladi; 
Uchinchidan, ikkinchi guruh xo’jalik operatsiyalari korona passivlari va 
majburiyatlarining tarkibiga, joylanishiga ta’sir etib balansning ikkita passiv 
moddasida ichki o’zgarish sodir bo’ladi. Bunda bir passiv modda kamaysa ikkinchi 
bir passiv modda usha summaga ko’payadi. Bu guruh xo’jalik operatsiyalari 
balansning umumiy qiymatini o’zgartirmaydi. Bunda shakl jihatdan aktivlarining 
bir turdagi manbaasining ikkinchi bir turdagi manbaaga qayta guruhlanishi sodir 
bo’ladi; 
To’rtinchidan, uchinchi guruh xo’jalik operatsiyalari bir vaqtning o’zida 
ham aktivlarning ham passivlarning tarkibiga ta’sir etib balansning ham aktiv ham 
passiv moddalarini ko’payishga olib keladi. Bunda korxona mablag’lari va 
majburiyatlprining ko’payishi sodir bo’ladi. Bu guruh xo’jalik operatsiyalari 
balansning umumiy qiymatini oshishga olib keladi; 
Beshinchidan, to’rtinchi guruh xo’jalik operatsiyalari bir vaqtning o’zida 
ham aktivlarning ham passivlarning tarkibiga ta’sir etib balansning ham aktiv ham 
passiv moddalarini kamayishga olib keladi. Bunda korxona mablag’lari va 
majburiyatlprining kamayishi sodir bo’ladi. Bu guruh xo’jalik operatsiyalari 
balansning umumiy qiymatini kamayishga olib keladi; 
Oltinchidan, xo’jalik operatsiyalari ta’sirida mablag’lar tarkibida, 
joylanishida va paydo bo’lish manbaalarida sodir bo’ladigan o’zgarishlarni 
balansda ko’rsatish zaruriyati tug’iladi, bu esa har bir xo’jalik operatsiyasidan 
keyin yangi balans tuzish kerakligini taqoza qiladi;