Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

Kredit munosabatlari tarkibi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8.1-rasm. Kredit munosabatlari tarkibi
1
 
Kredit munosabatlarining ob`ektlari va sub`ektlari. 
Kredit ob`ekti bu (kreditor) qarz beruvchidan qarz oluvchiga 
beriladigan va qarz oluvchidan kreditor (qarz beruvchi)ga qaytib 
beriladigan qiymatdir. 
Bunda qarzga berilgan mablag’ o`z qiymatini saqlab qolishi 
kreditning asosiy sifati hisoblanadi.
Kredit tarkibi uning elementlari birligini ifodalaydi. 
Kreditning harakat bosqichlari ham uning muhim belgisi 
hisoblanadi. Qarzga beriluvchi qiymat harakatini quyidagi sxemada 
ifodalash mumkin: 
B
k 
 O
kz
I
k 
... V
r
 ... Q
k 
 F
ks
 
B
k 
– kreditning berilishi;
O
kz
– kreditning qarz oluvchi tomonidan vaqtinchalik 
ehtiyojlarini qondirish uchun olinishi; 
I
k
– kreditning ishlatilishi qarz oluvchining kreditni nima 
maqsadda olganligi bilan uzviy bog’liq bo`ladi; 
V
r 
– qarz oluvchining xo`jaligida qarzga olingan qiymat 
aylanmasi tugallanishini resurslarning aylanmadan chiqarilishini 
ifodalaydi;
1
Abdullaeva SH.Z. Pul, kredit va banklar/ SH.Z. Abdullaeva . – 2000.: 115 бет 
Кредит таркиби 
Кредит субъекти 
Кредит объекти 
Кредитор 
Қарз олувчи 
Қарзга берилувчи 
қиймат йўналиши 

---

154 
Q
k
– kreditni qaytarish; 
F
ks
– vaqtinchalik berilgan qiymatni kreditor qo`liga qaytib 
kelishi (% bilan). 
Kreditning mohiyatini malum vaqtdan keyin qaytarib berish va 
foiz bilan qaytarish sharti yanada kengroq ochib beradi. Bu har ikkala 
shartdan tashqari, kreditning iqtisodiy kategoriya sifatida harakat 
qilishini asoslash uchun iqtisodiy munosabatlarning chuqur ijtimoiy
iqtisodiy belgilarini hisobga olish zarur.
Kredit mohiyatining tahlili uzluksiz jarayon. Tahlil jarayonida 
yangidan yangi belgilar, xususiyatlar yuzaga chiqishi mumkin. 
Har qanday iqtisodiy kategoriya o`zining funktsiyalariga ega 
bo`lgani kabi kredit ham o`zining bir qator funktsiyalariga ega. 
Ijtimoiy iqtisodiy tizimda kreditning o`rni va ahamiyati bajarayotgan 
funktsiyalari bilan aniqlanadi. Kreditning funktsiyasi – bu kreditning 
iqtisodiyotdagi faoliyati konkret ravishda namoyon bo`lishidir. 
Kreditni tahlil qilishda, funktsiya, uning mohiyati va ahamiyati 
o`rtasidagi oraliq bo`g’in sifatida ko`rib chiqiladi. 
Kreditning funktsiyalari haqida olimlar o`rtasida yagona izchillik 
yo`q. 
I. Lavrushinning fikricha, kreditning funktsiyalarini tahlil 
qilishda ikkita echilmagan muammo mavjud: 
1. Funktsiyani tushunishning uslubiy asoslari. 
2. Funktsiyalarning tarkibi va strukturasi. 
Kreditning tarkibiy qismidan kelib chiqqan holda unga quyidagi 
munosabatlarga xos funktsiyalar taalluqli: 
a) kreditorning qarz oluvchi va qarzga beriluvchi qiymat bilan 
munosabati orqali; 
b) qarz oluvchining kreditor va qarzga beriluvchi qiymat bilan 
munosabati orqali; 
v) qarzga beriluvchi qiymat bilan kreditor va qarz oluvchining 
munosabati orqali.