Buxoro davlat universiteti filologiya fakulteti

ERTAKNING DAVOMI

Bu sukunat farog’atidan

qiz kiprigi yumilgach asta,
qiz sochini sog’ingan shamol
derazani ochar ohista,

va tillarang xazonlar sochib,

boqmay oyning nur o`yiniga,
qordek oppoq choyshabni ochib,
kirar oydek qizning qo`yniga.

SO`NGGI KUZ

Mezon oqshomlari quyilgach tunga,

qayg’ular uyg’onar ko`ksimda nogoh.
Boqaman, daraxtlar singar osmonga,
anglayman: yashamoq oniy bir nigoh.

KUZ

Qora yomg’ir va yolg’izlik, qorong’i chorbog’ –

g’amgin qushlar karvon bo`lib ko`chib ketadi.
YOmg’ir yuvgan daraxtlardan eng so`nggi yaproq
uzilaru yurak kabi uchib ketadi.

***

O`z-o`zingga aytding: “Qaragin, xazon”.
O`z-o`zingga aytding: “Qaragin, kuz bu!”
Alvonrang quyoshning yog’dusi tushib
Sening ko`zlaringga urildi ko`zgu.

***Tuman chulg’ab chiqar tog’dan

kuz quyoshi.Tomchilaydi ho`l butoqdan
kuz ko`zyoshi.

ХУЛОСА

Inson hayoti маълум бир вақтда, маълум бир маконда кечади. Шундан келиб чиқиб, асосий тасвир предмети инсон бўлган бадиий адабиётда бу иккала категорияга алоҳида аҳамият қаратилади. Бирор бадиий асар йўқки, унда макон ва замон, яъни жой ва вақт тушунчаси зоҳирланмаган бўлса.

Инсоннинг har bir harakatи, voqea vaqt bilan bog‘liq holda kechadi. Улар инсон o‘tmishи, hozirи va kelajaги сифатида уч вақт бирлигига ажралади. Badiiy adabiyotda esa bu hodisa birmuncha murakkabroq shakllarda aks etadi, chunki asardagi voqea-hodisalar har doim ham birin-ketin xronologik tartibda sodir bo‘lavermaydi. Badiiy vaqt odatda asar personajining xatti-harakati, uning xarakteri va kayfiyati, portreti hamda asar syujet va kompozitsiyasi orqali yuzaga chiqadi.

Badiiy vaqt bilan real (astronomik) vaqt бир-биридан фарқ қилади. Негаки, бadiiy vaqt asar ichki to‘qimasi bilan уланиб кетади. Badiiy vaqt adabiy hodisaдир. Шунинг uchun tabiatdagi astronomik vaqtdan jiddiy farq qilib, u yil, oy kun va boshqa o‘lchovlar bilan belgilanmaydi. Bir umrlik hayot hodisasini to’rt yoki besh bandlik she’rga joylashtirish ҳам мумкин.

Real vaqtni orqaga qaytarib bo‘lmaydi, badiiy asarda esa aksincha: uzoq o‘tmishga, tarixga yoki kechagi kunga qaytishning iloji bor. Badiiy vaqt dramada makon, zamon, harakat birligidan tizimidan ishtirok etadi. Тarixiy, biografik, маиший, sarguzasht xarakteridagi асар воқеаларини тасвирлашда бадиий вақт турлича шаклларда акс этади.

Bақт категориясининг қуйидаги шакллари мавжуд: