Buxoro davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

Xalqaro tashkilotlar yondashuvi ham o‘ziga xos

Ushbu masalada xalqaro tashkilotlarning yondashuv va mezonlari ham qiziq. Xususan, Jahon banki tomonidan kambag‘allikni aniqlash bo‘yicha kunlik daromadning hajmiga nisbatan mezon sifatida milliy daromadning kishi boshiga to‘g‘ri kelishi hajmi quyidagicha belgilangan:

xalqaro kambag‘allik chizig‘i 1,9 AQSh dollari;

o‘rtacha daromaddan past (2020 yil uchun kishi boshiga YaIM 1026 — 3995 AQSh dollari) bo‘lgan mamlakat uchun 3,2 AQSh dollari;

o‘rtacha daromaddan yuqori (2020 yil uchun kishi boshiga YaIM 3995 — 12375 AQSh dollari) bo‘lgan mamlakat uchun 5,5 AQSh dollari.

Mazkur mezon 2013 yilda e’lon qilingan bo‘lib, o‘sha davrda 1,25 AQSh dollarini tashkil etgan bo‘lsa, 2015 yilga kelib 1,9 AQSh dollariga ko‘tarilgan. O‘z navbatida, mazkur ko‘rsatkichlar mos ravishda 2005 va 2011 yillardagi bazis narxlar bilan kishi boshiga daromad hisoblanishi orqali tatbiq etiladi. 2017 yildan boshlab esa qo‘shimcha ravishda keyingi ikkita ko‘rsatkich ham kiritilgan. Kambag‘allikning xalqaro me’yori minimal iste’molni nazarda tutadi va u keyingi ikkita mezon bilan almashtirilmaydi. Ushbu ko‘rsatkich o‘ta kambag‘allikni aks ettiradi. O‘zbekiston o‘rtacha daromaddan past daromadga ega bo‘lganligi uchun 3,2 AQSh dollari tavsiya etiladi.

2015 yilda BMT Bosh Assambleyasining 70-sessiyasida 2030 yilgacha Barqaror rivojlanishning 17 maqsadi qabul qilindi. Ushbu maqsadlarning birinchisi — “Kambag‘allikni yo‘qotish” (No Poverty) deb nomlangan bo‘lib, dunyo mamlakatlari ushbu omilga qarshi ommaviy kurashga chaqiriladi. Mazkur maqsadlardan kelib chiqqan holda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 20 oktyabrdagi “2030 yilgacha bo‘lgan ­davrda barqaror rivojlanish sohasidagi milliy maqsad va vazifalarni amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Qaror ilovasining 1-bandida “1-maqsad. Barcha joylarda aholining kam ta’minlanganlik darajasini pasaytirish” deb nomlangan. Ushbu bandning vazifalari sifatida belgilangan 7-yo‘nalishda ­asosiy e’tibor ijtimoiy himoyaga va gender tengligini ta’minlash hamda mikrokreditlash amaliyotlaridan foydalanish ko‘zda tutilgan.

Bizningcha, ushbu qarorda keltirilgan vazifalarning bir qator yo‘nalishida ta’lim tizimini rivojlantirishga qaratilgan, ayniqsa, oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasini ken­gaytirish bo‘yicha ustuvorliklar keltirilmagan. Bu esa jahon olimlari tomonidan asoslangan ilmiy xulosalar inobatga olinmaganligini anglatadi. Sababi daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi kam sonli omillarning asosiysi, bu, ta’lim ekanligi ta’kidlab o‘tilgan.

Ta’kidlash joizki, mamlakatimizda aholi daromadlarining 1/4 qismi 10 foiz aholi qo‘lida to‘planganligi ham daromadlar tengligini ta’minlash zaruratini keltirib chiqaradi. Shundan kelib chiqib aytadigan bo‘lsak, aholi asosiy qatlamining daromadlari vaqtinchalik uzilishga uchragan davrda jamg‘arma kategoriyasi muhim ahamiyatga ega. Bu davlatning zimmasiga katta moliyaviy yukni keltirib chiqarishi, byudjet defitsitini oshirishi mumkin.