Buxoro davlat universiteti psixologiya kafedrasi

IJTIMOIY PSIXOLOGIYANING RUSSIYA VA SOBIK ITTIFOKDA
RIVOJLANISHI

Sobik ittifok jumxuriyatlarida, birinchi navbatda Russiyada ijtimo­iy psixologiya 20yillardan boshlab rivojlana boshladi. Bu borada rus ijtimoiy psixologiyasining asoschisi deb xakli ravishda V. M. Bexterevni kursatish mumkin. U o`zining refleksologiya nazariyasi doirasidan shaxs xulkatvorining motivlari tushunishga o`rganganlardan biridir. Uning fikricha. barcha ongli va ongsiz jarayonlar tashki xulkatvorda, xarakatlarda ifodalanadi, shuning uchun ham tashki xarakatlarni, kiliklarni. nutkni, tovushni o`rganish, orkali shaxsning o`zini bu xarakatlarning sabablarini o`rganish, mumkin. Bexterevning xatosi shu ediki, u o`z karashlarida soshiologiyani biologiya bilan, psixologiyani esa fiziologiya bilan aralashtirib yubordi, shu orkali shaxs va jamiyat tarakkietining universal qonunlarini topmokchi bo`ldi.

Bexterevdan keyingi olimlar, YU. Vasil’evning ''biologik sotsiologiyasi" ham, M.A. Reysnerning "ommaviy psixologiya" ham, L.N. Voytolovskiyning "jamoa psixologiyasi" ham reflekslar qonuni mexanik tarzda ijtimoiy psixologik jarayonlarini tushuntirishga kuchirish bo`ldi, desak xato bo`lmaydi.
Bundan tashkari, oxirgi yillarda katta guruxlar psixologiyasiga oid kator tadkiqotlar utkazildi va utkazilmokda. Masalan, shu kitob muallifining o`zbek xotin kizlari ijtimoiy tasavvurlarning o`zgarishi mexanizmini2030 yillarda bolalar va usmirlar ijtimoiy psixologik tarakkietini o`rganishga karatilgan ikki yo`nalish paydo bo`ldiki, ular ham kator kamchiliklardan xoli bo`la olmaydilar. Masalan, biologik yoki biogyonetik nazariya tarafdorlari shaxsning shakllanishida irsiy va biologik nasliy omillar etakchi rol’ uynaydi, deb hisoblashsa (E. Arkin, I. Aryamov, va boshkalar). sotsiologik yoki sotsiogyonetik nazarietchilar bu borada ijtimoiy muxit rolini nixoyatda ortik ekanligini ximoya kilib chikdilar. (S. Molojaviy. A. Zalkind va boshkalar).
30yillarda A.S Makaryonqo, A. Zalujniy, L.S. Vigotskiy, N.K. Krupskaya va boshka kator olimlar o`z nazariy karashlarini marksizm bilan bevosita boglab, jamoa va shaxs nazariyasini yaratdilar. Ular shaxsning shaklla­nishida ijtimoiy muxitning, jamoaning rolini, ta`lim tarbiyaning ahamiyatini isbotlashga urindilar. Lekin, 4060 killar ijtimoiy psixologiya tarakkietida nisbatan sokinlik davri bo`ldi. CHunki psixologiya soxasida olib borilgan tadkiqotlar ichida ijtimoiy psixologik tadkiqotlar yo`k hisob edi. Bu fan Russiyada va boshka Sobik ittifokdosh jumxuriyatlarda 70yillardan keyin keskik rivojlana boshladi. Bunda Moskvalik va Lyoningradlik (xozirgi SanktPeterburg) olimlar maktabi katta rol’ uynadi. Agar Moskva shaxrida asosan ijtimoiy psixologiya buyicha fundamental nazariy tadkiqotlar ko`plab utkazilib, unda xozirgi zamon ijtimoiy psixologik tadkiqotlarning empirik qonunlari asoslari ishlab chikilgan bo`lsa, SanktPeterburgda ko`prok tadbikiy ilmiy tadkiqot ishlar olib borildiki, ular birgalikda mintai esh ijtimoiy psixologlar avlodini tarbiyalab etishtirdilar. Ular esa xaetimizga ilgor fikrlar va dadil tadkiqotlar bilan kirib kelib, xozirgi kun fanini dune mikesida misli kurilmagan darajaga kutardilar. Lekin, yuqorida aytib utilganidek, mamlakatimizda sotsial psixologiyaning rivojlanishida chet el, ayniksa Amerika Kushma SHtatlari psixologiyasining ta`siri ancha sezilarlidir.