Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

16-chitm a. M arketingning vazifalari
M arketingni bosh vazifasi korxonaning m avjud va potensial im koniyatlarini 
baholash va am alga oshirish ham da bozorda talab va taklifni m uvofiqlashtirish 
m aqsadida im koniyatlam i aniqlashdan iborat.
24 W illiam M .P ride, O .C .F crell. Fo un d atio n s o f M ark etin g . - 7 -th ed itio n , U S A : 2 0 1 5 ., p g l2 .
276

---

M arketing yoki tadbirkorlik faoliyati aniq natijaga erishish m aqsadida 
am alga oshiriladi. M arketingni asosiy m aqsadlari firm aning asosiy m aqsadlari bilan
o ’zaro aloqadordir.25
16-jadval
_________________________ K orxonaning asosiy m aqsadi______________________
M aqsadlar
K o ’rsatkichlar
B ozom i egallash
B ozor 
ulushi, 
aylanm a, 
tovam i 
roli 
va 
aham iyati, yangi bozorlam i qarnrab olish
Rentabellik
Foyda, aylanm aga nisbatan rentabellik, shaxs 
kapitalini rentabelligi, um um iy kapitalni rentabelligi
M oliyaviy
barqarorlik
K reditga 
layoqatligi, 
likvidligi, 
o ’z -o ’zini 
m oliyalashtirish darajasi, kapitalni tuzilishi
Ijtim oiy m aqsadlar
Ish bilan qoniqish, darom ad darajasi va ijtim oiy 
xim oya, ijtim oiy integrasiya, shaxsiy rivojlanish
B ozordagi pozisiya 
va prestij
M ustaqilligi, im ij, siyosiy sharoitga m unosabati, 
jam iyatni tan olishi
M arketing tarkibini
M arketing turlari
ishlab chiqishda bosh m asala uning b ir butunligi,
m aqsadga erishishda m uvaffaqiyatni ta ’m inlovchi barcha om illam ing o ’zaro 
aloqasidir. M arketing iqtisodiy kategoriya sifatida g ’oyasi serqirradir. U ning tarkibi 
yoki faoliyat sohalarida quyidagicha:
- ishlab chiqarish vositalari m arketingi
- iste’m ol tovarlari m arketingi
- xizm atlar m arketingi
Buning har birining faoliyatida um um iy tam oyillar va vazifalar saqlanib 
qoladi, am m o bu y o ’nalishlam ing har biri o ’ziga xos tom onlari bilan ajralib turadi.
Ishlab chiqarish vositalari m arketingi birinchi navbatda ishlab chiqarish 
talablarini hisobga olishga asoslanadi. SHu sababli m aqsadga m uvofiqlik m aqbullik 
k a t’iy u y g ’unlik eng birinchi o ’rinda turadi.
Iste ’mol tovarlari m arketingi xilm a xil talab va didga ega b o ’lgan 
iste’m olchilam ing keng doiralari bilan b o g ’liq.
Bu sohada iste ’m olchi fe ’l atvorining tub m ohiyatini o ’rganishga katta 
e ’tibor beriladi. X ususan iste ’m olchilarni guruhlash, reklam a, m ahsulot sotishni 
uyushtirish, bulam ing barchasi iste’mol tovarlari bozorida m arketing faoliyatining
25 B a g ie v G .L ., T arascv ich V .M . M ark etin g . U ch eb n ik d iy a v u zo v / - 4 -e izd., pererab . i do p . - SPb: P ite r, 2012.

---

asosiy m asalalari hisoblanadi. M asalan, d o ’konlarda o ’z -o ’ziga xizm at k o ’rsatish 
tam oyillari iste’m ol tovarlari m arketingi sam arasi.
X izm atlar 
m arketingi. 
Iste ’mol 
tovarlari 
xizm ati 
m arketingi 
ishlab 
chiqaruvchi bilan iste’mol o ’rtasida bevosita aloqaning m avjudligi bilan ajralib 
turadi. X izm atlam ing k o ’pchilik qismi kom pleks xarakterga ega. M asalan, 
m ehm onxonalar, jam o at ovqat joylari, ekskursiya xizm ati, yodgorlik m ollari sotish 
v a xokazolar paydo b o ’lishi yalpi turistik m ahsulot tushunchasi bilan bevosita 
b o g iiq d ir. SHu sababli xizm at k o ’rsatish sohasida m arketing ju d a katta y o ’nalishga 
ega.
M arketingni q o ’llash sohalari va o b ’yektlariga m uvofiq quyidagi holatlarga 
k o ’ra guruhlash m um kin:
> ichki m arketing;
> tovarlar b o ’yicha m arketing;
> eksport m arketingi;
> im port m arketingi;
> ilmiy texnik m arketing;
> to ’g ’rid an -to ’g ’ri m ablag’ (investisiya) kiritish m arketingi;
> xalqaro m arketing;
> notijorat faoliyati sohasidagi m arketing;
> ijtim oiy g ’oyalar m arketingi;
Ichki m arketing qoidaga k o ’ra b ir tom on doirasida tovar va xizm atlarni 
sotish m asalalari bilan b o g ’liq. A m alda barcha korxonalar avval ichki bozorga 
keladi, 
yuqori 
natijalarga 
erishgandan 
keyin 
esa, 
y a ’ni 
raqobatbardosh 
m ahsulotlarini yaratgandan keyin tashqi bozorga chiqadi.
T ovarlar va xizm atlar m arketingi (tovarlar b o ’yicha m arketing) sam arali 
sotishni tadqiq qilish v a tovarlar va xizm atlar turlari b o ’yicha tadbirkorlik 
faoliyatining foydaliligini ta ’m inlashni k o ’zda to ’tadi. M asalan, xorijda sanoat 
tovarlari m arketingi, iste’m ol tovarlari va xizm atlar m arketingi ishlab chiqilgan.
E ksport m arketingi yangi xorijiy sotish bozorlarini quyidagicha tadqiq qilish, 
firm a m ahsulotlarini sotish uchun xorijiy sotish xizm atlarini tashkil qilishni k o ’zda 
to ’tadi.
Im port m arketingi yuqori sam arali xaridorlam i ta ’m inlash uchun bozor 
tadqiqotlarining alohida shakllarini k o ’zda to ’tadi.
llm iy-texnik m arketing xaridning ilm iy-texnik faoliyat natijalari: patentlar va 
lisenziyalam i sotish va xarid qilish qism idagi m arketing tadqiqotlari, fan-texnika 
taraqqiyoti y o ’nalishlarini o ’rganish, tegishli tom onlar patent huquqlari m asalalari 
va boshqalar bilan b o g ’liq.
T o ’g ’ridan-to’g ’ri m arketing kiritish m arketingi o ’z ichiga xorijiy faoliyatni 
tadqiq qilish, yangi korxona ishining im koniyatlari (biznes-reja turlari), uning
278

---

sotish faoliyatini chuqur va har taraflam a tahlil qilishni, ham da kom paniya 
m anfaatlari va korxona qurilgan m am lakat qonunini hisobga olgan holda tashqi 
bozorda sotish tadqiqotlarini o ’z ichiga oladi.
X alqaro m arketing, tashqi iqtisodiyot, tashqi savdo m arketingi deb ham
ataydilar, m ahsulotni xorijda qurilgan m illiy korxonalarda sotishni k o ’zda to ’tadi. 
U ishlab chiqarish, sotish vazifalarining ju d a kattaligi bilan farqlanadi, asosan k o ’p 
sonli m am lakatlar hududlarini qam rab oluvchi transm illiy kom paniyalarga jav o b
beradi.
N otijorat faoliyati sohasidagi m arketing asosan alohida tashkilot yoki alohida 
shaxsga nisbatan jam oaning ijobiy fikrini yaratish m asalalari bilan b o g ’liq.
Ijtim oiy m ark etin g n i, q o ’llashning eng m uhim sohasi rivojlanadigan 
m am lakatlarda oilani rejak sh tirish , qariyalar va kasallarga e ’tiborni jalb qilish 
ayrim ijtim oiy zaruriyatlarga xayriya qilishga tayyorlikni rivojlantirishdan iborat.