Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

K o m p le k s-m e x a n iz a ts iy a la sh tir ilg a n tr a n sp o r t o p e r a tsiy a la r i 
- bunda 
m ehnat predm etlarining fazodagi harakatining barchasini yuk k o ’tarish- transport 
vositalari orqali, ishchining ishtirokida am alga oshiriladi va bu yerda ishchining 
asosiy funksiyasi boshqarishdan iborat. 
O ziq-ovqat sanoati korxonalarida 
transport, 
yuklash, 
tushirish, 
om borlarga joylashtirish 
ishlarini 
kom pleks 
m exanizatsiyalashtirish ishlab chiqarishning barcha bosqichidagi ishlam i o rtig ’i 
bilan bajarishni ta ’minlash lozim.
K orxona ichidagi transport operatsiyalarni kom pleks m exanizatsiyalashtirish 
va oqilona tashkil etish ishlab chiqarish davri davom iyligini qisqartirishga, 
dastgohlam ing quvvatidan to ’la foydalanishga va tashish, yuklash bilan b o g ’lik 
o g ’ir m ehnatlam i b artaraf qilishga olib keladi.
A ksariyat oziq-ovqat korxonalarida ishlab chiqarish jarayoni katta hajm dagi 
turli xil yuklam i b ir jo y d an boshqasiga tashish bilan b o g ’liq. O m borga doim o xom
ashyo kelib turadi. Sexlarda yarim fabrikat bir ish jo y id an boshqasiga tashiladi.
200

---

T ransport operatsiyalari ishlab chiqarish jarayonining asosiy tarkibiy qism i 
hisoblanadi. Ichki zavod transportini oqilona tashkil qilish ishlab chiqarish davri 
davom iyligini 
qisqartirishga, 
aylanm a 
vositalar 
aylanishini 
tezlashtirishga, 
m ahsulot tannarxini kam aytirishda, m ehnat unum dorligining oshishiga olib keladi.
K orxonada transport vositalarining quyidagi turlari mavjud:
1. X izm at k o ’rsatishi b o ’yicha sexlararo va sex ichidagi transport vositalari;
2. Ish rejim iga b o g ’liq holda uzluksiz harakatdagi transport vositalari 
(konveyer sistem asidagi) 
va davriy harakatdagi vositalar (avtom ashinalar, 
aravachalar).
U zluksiz harakatlanuvchi transport vositalariga barcha turdagi konveyerlar, 
truba o ’tkazgichlar va gravitastion (m otorsiz) dastgohlar kiradi.
Eng istiqbolli uzluksiz harakatlanuvchi transport vositalariga quyidagilam i 
kiritish m um kin:
1) yuklam i m anzilga avtom atik etaklovchi konveyerlar;
2) xom -ashyolam i va m ateriallam i siqilgan havo yordam ida tashuvchi truba 
o ’tkazgichlar yoki havo yordam ida s o ’rib oluvchi pnevm otransport.
Y etaklovchi konveyerlar boshqaruv dasturiga ega b o ’lib ulam i bir xodim
kom pyuter yordam ida boshqarishi m um kin. B unday tizim yordam ida yuklam i turli 
liniyalarga tarqatish, yana ulam i bitta konveyerga to ’plash va om borga yuborish 
m um kin. O ziq-ovqat sanoati korxonalarida keng k o ’lam da truba o ’tkazgichlardan 
foydalanilm oqda. 
U shbu 
transport 
vositasidan 
ayniqsa 
suv, 
sut, 
y o g ’, 
vinom ateriallam i va quruq m ayda oziq-ovqat m ahsulotlarini (don, un, shakar) 
tashishda katta sam ara beradi.
D avriy (siklik) harakatlanuvchi transport vositalariga yuk k o ’taruvchi va yuk 
tashuvchi m exanizm lar, relsli va relssiz transportlam i kiritish m um kin. Relssiz 
transport ham m exanizatsiyalashgan b o ’lishi m um kin va ularga quyidagilar kiradi: 
avto-elektrokara, elektroarava, elektro va avto yuklovchi m ashinalar. Relsli 
transport oziq-ovqat sanoatida faqat qattiq k o ’rinishdagi y o q ilg ’i turlarini tashishda 
foydalaniladi va eng sam arasi past transport vositasi hisoblanadi.
A vtoyuklovchi m ashinalam ing yuqori m anevrligi va universalligi hisobiga 
ularni turli yuklash va tushirish operatsiyalarda foydalanishga im kon yaratadi.
O ziq-ovqat sanoati korxonalarida avtoyuklovchi m ashinalar xom -ashyo 
avtom obillardan, tem ir y o ’l vagonlardan tushirishda va tayyor m ahsulotlam i 
yuklashda keng foydalaniladi.
201

---

3. H arakat y o ’nalishi b o ’yicha gorizontal, vertikal (liftlar, elevatorlar) va 
aralash k o ’chiruvchi transport vositalari (kranlar).
4. A vtom atizastiya darajasi b o ’yicha avtom atlashgan, m exanizatsiyalashgan 
va q o ’lda bajariladigan vositalar.
5. K o ’chirish turlari b o ’yicha donali, to ’kiladigan, sochiladigan yuklam i 
tashuvchi mashinalar.
6 .Transport vositalari turlariga qarab: tem ir y o ’l transporti, suv transporti, 
avtom obil transporti - bular tashqi transport hisoblanib, ular xom ashyo va 
m ateriallam i ham da tayyor m ahsulotni k o ’chirish uchun kerak.
K orxonada transport x o ’jaligini tashkil qilish quyidagi ishlarni o ’z ichiga 
oladi:
1. T ransport vositalarini yangilash strategik rejalashtirilishi;
2. K orxona ishlab chiqarish strukturasining tahlili va uni takom illashtirish 
b o ’yicha tadbirlar, uni tadbiq qilish: ishlab chiqarish jarayonlarini transport 
chizm alari b o ’yicha aniq to ’g ’ririligini, proporstionallik, uzluksizlik va ritm lilikni 
ta ’minlash;
3. T ransport vositalaridan vaqt va unum dorlik b o ’yicha sam arali foydalanish 
ham da yuklanish darajasini tahlil qilish;
4. T ransport vositalarining turini tanlash va asoslash, ular sonini hisoblash;
5. T ransport x o ’ja lig i rem ont ekspluatastiya ehtiyojlari uchun m aterial 
resurslarni sarflash m e’yor va norm ativlarini hisoblash;
6. Y uk oboroti balansini tuzish (gorizontal b o ’yicha yuklam i uzatuvchi, 
vertikal b o ’yicha yukni qabul qiluvchilar k o ’rsatiladi);
7. Y uk oqim lari chizm asini loyihalashtirish, yuklam ing y o ’nalishini aniqlash;
8. T ransport vositalarini operativ kalendarli rejalashtirish, yuk tashishlam ing 
m arshrutini belgilash;
9. K orxona transporti ishini dispetcherlash;
10. T ransport x o ’jalig i yuqori sifatli va sam arali ishining hisobi, nazorat qilish 
va M otivatsiya.