Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

Tartibga solisli fu n k siya si - ishlab chiqarish ja ra yo n id a to 'xtovlarni b a rta ra f 
qilish m aqsadida ishlab chiqarishni b ir m e ’y o rd a olib borish m aqsadida 
kishilar ja m o a la rig a ta ’sir qilish uchun yuzaga keladi.
Bu funksiya natijasida ishlab chiqarish uzluksiz bir m e ’yorda olib borilib, 
s a m a r a l i
m ahsulotni ishlab chiqarishni taqozo qiladi.
N azorat savollari:
1. K orxona m aqsadi sifatiy k o ’rsatkichlarini nim alar ifodalaydi?
2. Sanoat korxonalarining faoliyati hozirgi zam on shart-sharoitlari asosida 
qanday vazifalarni bajarishdan iborat:
3. Korxonani boshqarishning m aqsadlarini qanday turlarga b o 'lib tasniflashim iz 
mumkin:
4. Ishlab chiqarishni boshqarish funksiyalari to ’g ’risida nim alarni bilasiz?
5. Rejalashtirish funksiyasi korxonada qanday rolni o ’ynaydi?
6. N azorat funksiyasi nim a uchun kerak?
7. M otivatsiya funksiyasi nim aga asoslanadi?
4 .SA N O A T K O R X O N A SIN IN G T A R K IBI.
4 .1 .K orxona tarkibini belgilovchi om illar.
4.2.H issadorlik jam iyatini boshqarish tarkibiy tuzilm asi, kuzatuv kengashi 
faoliyati.
4.3. Y angi korxonaning tashkil etilishi va uni huquqiy rasm iylashtirish. 
K orxonani tugatish va qayta tashkil qilish.
4.4. K orxonasi ishlab chiqarish tuzilm asi (Paxta tozalash korxonasi ishlab 
chiqarish tuzilm asi).
Tayanch iboralar: K orxona ishlab chiqarish strukturasi, texnologik 
tamoyil b o ’yicha tashkil qilish, predm etli tam oyil b o ’yicha tashkil qilish, kuzatuv 
kengashi, ta’sis shartnom asi.
4 .1.K orxona tarkibini belgilovchi om illar.
Har bir ishlab chiqarish korxonasi ishlab chiqarish b o 'lin m alari, boshqaruv 
'doralari va korxona xodim lariga xizm at ko'rsatuvchi tashkilotlardan iborat b o ‘ladi. 
Tuzilma (struktura) tushunchasini korxonaning tarkibi, tuzilishi sifatida k o 'rib

---

chiqish m um kin. K orxona qanchalik yirik b o 'lsa , uning ishlab chiqarish tuzilm asi 
shunchalik m urakkab bo'ladi.
Sanoat korxonalarining um um iy va ishlab chiqarish tuzilm alari m avjud.
Ishlab chiqarish b o ‘g ‘inlari, korxona boshqaruvi ham da xodim larga xizm at 
k o 'rsatu v ch i tashkilotlar, ulam ing m iqdori, kattaligi va egallab turgan m aydoni, 
xodim larining soni va ishlab chiqarish im koniyatlari korxonaning um um iy 
tuzilm asini ifodalaydi.
Ishlab chiqarish tuzilm asiga asosiy, yordam chi va xizm at k o ‘rsatish 
jarayonlari am alga oshiriluvchi sex va uchastkalar kiritiladi. Ishlab chiqarish 
tuzilm asi korxona um um iy tuzilm asining bir qism idir. U sex, uchastka va xizm at 
ko'rsatuvchi x o 'jalik lar shaklidagi ishlab chiqarish bo'linm alaridan iborat b o ia d i 
ham da ularning m ahsulot ishlab chiqarish jarayonidagi o 'z a ro m unosabatlarini, 
m ehnat bilan band b o ig a n xodim lari soni, asbob-uskunalari qiym ati, egallab turgan 
m aydoni v a hududiy joylashuvini aks ettiradi.
A sosiy sexlarda va ishlab chiqarish uchastkalarida ishlab chiqarish 
jarayonining asosiy - xom ashyo va yarim tayyor m ahsulotlam i tayyor m ahsulotga 
aylantirish bosqichi yoki m ahsulot, yo uning b ir qismini tayyorlashning bir qator 
bosqichlari am alga oshiriladi (m uzlatkichlarssexi).
Y ordam chi 
sexlar asosiy ishlab chiqarishni asbob-uskunalar va energiya 
bilan ta ’m inlaydi ham da uskunalam i ta ’m irlash (ta’m irlash, uskunalar sexlari va 
boshqalar) vazifalarini bajaradi.
X izm at k o 'rsatuvchi sex va x o 'jalik lar tarkibiga korxonaning infratuzilm asini 
(om bor va transport b o 'lin m alari, uy-joy-kom m unal xo 'jalig i, oshxona, sanatoriy 
va hokazo)tashkil qiluvchi b o 'lin m alar kiradi.
Sanoat korxonalari ishlab chiqarish tuzilm asining uch xil turi m ajud: 
texnologik, predm etli va aralash.
T exnologik tuzilm ali korxonalarda sexlar va ishlab chiqarish uchastkalari 
texnologik jih atd an bir xillik tam oyili asosida tashkil qilinadi (m asalan, 
to 'q im ach ilik k om binatlarida yigiruv va to 'q u v sexlari).
Predm etli tuzilm aga asoslangan korxonalarda har bir 
sex m a’lum bir 
m ahsulot yoki uning b ir qism ini ishlab chiqaradi (m asalan, avtom obil zavodida 
m otor sexi, shassi sexi va hokazo).
A ralash (predm etli-texnologik) tuzilm a tayyorlov sexlarini texnologik 
tam oyilda (tem irchilik, ch o 'y an quyish, p o 'la t quyish va hokazo), ishlov berish va 
m ahsulot chiqarish sexlarini esa predm etli tam oyil asosida tashkil etishni k o 'z d a
tutadi.
Sanoat om illar ta ’siri korxonasining tuzilm asi quyidagi ostida shakllanadi:
* 
texnika va texnologiyaning xususiyatlari;
* 
ishlab chiqarish hajm i;
52

---

* 
ishlab 
chiqarishni 
tashkil 
qilish 
shakllari 
(ixtisoslashtirish, 
kooperatsiya, kom binatsiya, koordinatsiya);
* 
ishlab chiqarilayotgan m ahsulot va ko'rsatilayotgan xizm atlam ing 
m u r a k k a b l i g i
va nom cnklaturasi;
' * 
ishlab 
chiqarishni 
avtom atlashtirish, 
m cxanizatsiyalashtirish 
va 
robotlashtirish darajasi;
* 
m ulk shakli;
* 
raqobat olib borish usullari ham da shakllari va hokazo.
A m aliyotda ishlab chiqarish tuzilm asini m ukam m allashtirishning asosiy
y o ‘n alish lari 
ishlab chiqilgan. 
U la r 
qatoriga korxona va sexlarni yiriklashtirish; 
alo h id a 
korxonalar integratsiyasi; korxona ichidagi barcha b o iin m a la r orasida 
m u tan o sib lik n i 
ta ’m inlash;ssexsiz tuzilm a kabilam i kiritish mum kin.