Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

S  
iste’m olchilar talab qilayotgan m ahsulot ishlab chiqarishni k o 'paytirish 
va uni sotishdan foyda (darom ad) olish;
S  
ishlab chiqarishga ish bilan band b o 'lm ag an aholini jalb qilish va shu 
orqali ish bilan ta ’m inlashdagi ijtim oiy m uam m olam i hal qilish;
'S 
ishlab chiqarishga mavjud qo 'sh im ch a resurslarni jalb qilish;
^  
fan-texnika yutuqlaridan foydalangan holda yangi sanoat m ahsulotlarini 
ishlab chiqarish;
S  
yakka tarzda yoki ham korlikda faoliyat yuritish uchun kichik korxona 
(o 'rtoqehilik kabi) tashkil qiluvchi alohida fuqarolar yoki shaxslar guruhi 
a ’zolarining shaxsiy ehtiyojlarini qondirish;
S  
ishlab chiqarishni m ustahkam lash va rivojlantirish ham da bozor 
m uhitini kengaytirish.
57

---

T a’sis hujjatlarini tayyorlash korxonani tashkil etish va keyingi faoliyat 
yuritish jarayonidagi m uhim bosqichlaridan biri hisoblanadi. T a ’sis hujjatlari 
faoliyat yurituvchi korxonalam ing huquq va m ajburiyatlarini ham da sharoitlarini 
ifodalaydi.
K orxonalar faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlarida ikki xil ta ’sis 
hujjatlari belgilab berilgan:
S  korxona Nizom i;
•S T a ’sis shartnomasi.
A m aliyotda korxona faqat N izom yoki faqat ta ’sis shartnom asi asosida, 
shuningdek, bir vaqtning o 'z id a N izom va ta ’sis shartnom asiga asosan faoliyat 
yuritish hollari mavjud.
Shuni qayd qilib o 'tish kerakki, korxonaning (huquqiy shaxsning) ta ’sis 
shartnom asi kelishuv asosida tuziladi, N izom esa ta ’sischi (ta ’sischilar) tom onidan 
tasdiqlanadi. Bitta ta ’sischi tom onidan tuzilgan huquqiy shaxs shu ta ’sischi 
tom onidan tasdiqlangan N izom asosida faoliyat yuritadi.
K orxona N izom i asosiy ta ’sis hujjati b o iib , unda korxonaning tashkiliy- 
huquqiy 
shakli, 
nom i 
va 
m anzilgohi, 
N izom jam g 'arm asin in g
m iqdori, 
darom adlarining tarkibi va taqsim lanish tartibi ham da korxona fondlarini tashkil 
qilish tartibi, korxonani tugatish va qayta tashkil qilish tartibi k o ‘rsatilishi shart. 
B oshqacha qilib aytganda, korxona N izom i uning huquqiy m aqom ini, huquq va 
m ajburiyatlarini belgilab beradi.
N izom da shuningdek, korxona faoliyat ko'rsatu v ch i soha va tarm oq, atrof- 
m uhit va odam lar so g 'lig 'in i m uhofaza qilish kafolati, boshqaruv shakli, hisobga 
olish va hisobot tizim i ham aks ettirilishi lozim.
K orxona to ‘g ‘ri va to 'liq tayyorlangan N izom asosida m ahalliy hokim iyat 
idoralarida ro 'y x atg a olinadi, keyin esa o 'z m uhriga ega b o 'lish v a bankda hisob 
raqam i ochish huquqini q o 'lg a kiritadi. O 'z muhri va hisob raqam iga ega 
b o 'lm ag an korxona, huquqiy shaxs hisoblanm aydi va m ustaqil korxonalar qatoriga 
kiritilm aydi.
T a ’sis shartnom asi korxonaning tashkil qilinishi va yakka tarzda yoki 
ham korlikdagi faoliyatning boshlanishini tavsiflovchi hujjatdir. U shuningdek, 
tashkil etilayotgan korxonaning N izom ini to 'ld iru v ch i hujjat qilib hisoblanadi. 
T a ’sis shartnom asida korxonani tashkil qilish tartibi, darom ad va xarajatlam i 
qatnashchilar o 'rtasid a taqsim lash shartlari, ishtirokchilam i (ta ’sischilar) korxona 
tarkibidan chiqish faoliyat tartibi belgilab qo'yiladi.
T a ’sis shartnom asi asosida k o 'p in c h a kichik korxonalar, x o 'ja lik o 'rtoqliklari 
va shu kabi su b ’yektlar faoliyat yuritadi. M asalan, o 'rto q lik yoki korxonaning ta ’sis 
shartnom asida boshqaruv faqat barcha ishtirokchilam ing roziligi bilangina em as, 
balki qaror k o 'p ch ilik ovoz bilan qabul qilinishi m um kinligi ham belgilab qo'yilishi
58 
.

---

mumkin. Biroq ta ’sis shartnom asida ishtirokchilar ovozini aniqlashning boshqa 
t a r t i b i
ham k o'rsatib o 'tilish i mum kin. T o 'liq o 'rto q ch ilik korxonalarining darom ad 
va 
x a r a j a t l a r i
agar shartnom ada boshqa tartib ko'rsatilm agan b o 'lsa, ishtirokchilar 
o ‘r t a s i d a
ulam ing um um iy kapitaldagi ulushiga m os ravishda taqsim lanadi.