Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

y a lp i o b o r o ti 
- barcha asosiy, q o 'sh im ch a va xizm at 
ko'rsatuvchi sexlar m ahsulotlarining qiym ati yig'indisidir. M ahsulot korxona 
tashqarisiga jo 'n a tis h uchun yoki shu korxonaning o 'z id a qayta ishlashga 
m o'ljallanganm i, bundan q a t’iy nazar ham m asi kiritiladi.
Shunday qilib, bu ko'rsatk ich korxona doirasida m ahsulotni takror 
hisoblashga y o 'l q o 'y ad i. M asalan, g o 's h t va sut korxonalari. Y alpi oborotni 
hisoblash korxona ishini 
tahlil etishda, 
rejalashtiriladigan ko'rsatkichlam i 
asoslashda, 
korxona 
ishlab 
chiqarish 
strukturasi 
o'zgarganda, 
korxonaga 
kooperatsiyalangan jo 'n a tish hajm i o 'zg arg an d a iqtisodiy aham iyat kasb etadi.
Z a v o d ich k i o b o r o ti 
- korxona ichida ishlab chiqarish ehtiyojlariga 
sarflangan o 'z ishlab chiqarish m ahsulotlari qiym atining yig'indisidir. Korxona 
ichida ishlab chiqarishga sarflanish hisobiga tayyor m ahsulot ishlab chiqarish 
uchun o 'z yarim fabrikatlarini qayta ishlash; o 'z i ishlab chiqqan elektr energiyasi, 
qisilgan havo, suv b u g 'in i iste ’mol qilish; o 'z i ishlab chiqargan detallar, qism lar va 
buyum lardan jihozlar, apparatlar, binolar v a inshootlam i jo riy rem ontida 
foydalanish kiradi.
Tovar, yalpi, sotilgan (realizatsiya qilingan) m ahsulot korxona metodi 
b o 'y ich a aniqlanadi, y a ’ni ishlab chiqarishga rejalashtirilgan tayyor m ahsulotlar va 
yarim fabrikatlar qiym atidan korxona ichida xususiy sanoat-ishlab chiqarish 
ehtiyojlariga foydalanilgan m ahsulot qism ining bahosi chiqarib tashlanadi. Bu 
m etodning kam chiligi shundaki, tovar, yalpi, sotilganm ahsulot m iqdori korxonalar 
tashkiliy strukturasining o'zg arish i natijasida o 'zg arib turishi m um kin. M isol, ikki 
va undan ko 'p ro q , korxonalam ing bitta b o 'lib birlashishi (ishlab chiqarishni 
kom binatsiyalashtirish) bu k o 'rsatk ich lam in g pasayishiga, korxonalam i b o 'lish esa 
(ishlab chiqarishni ixtisoslashtirishda) - k o 'rsatk ich lam in g o 'sish ig a olib keladi. 
Tovar, yalpi, sotilganm ahsulot m igdori korxonaning o 'z i xom ashyoni qazib
172

---

ч
oladim i, xom ashyo ishlab chiqadim i, yarim fabrikatni o 'z i tayyorlaydim i yoki 
chetdan oladim i bunga b o g ‘lsh emas.
Tovar, yalpi, sotilgan m ahsulot tarkibini yaxshi tushunish uchun tayyor 
m ahsulot, yarim fabrikat, ishlab chsharilishi tugallanm agan ishlab chiqarish kabi 
kategoriyalam ing iqtisodiy m ohiyatini aniqlash zarur.
Ishlab chiqarilishi yakunlangan va t o i a butlangan, standartlar va texnik 
shartlarga mos keladigan, texnik nazorat qabul qilgan, tayyor m ahsulotlar om boriga 
topshirilgan m ahsulotlar