Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

a so siy  
(tex n o lo g ik ) 
va 
y o r d a m c h i o p e r a tsiy a la r g a
b o ’linadi. A sosiy operatsiyalarga
89

---

texnologik operatsiyalar deb aytiladi. Y ordam chi operatsiyalar o ’z navbatida uch 
guruhga b o ’linadi:
1. K o ’chuvchi (tashuvchi) operatsiyalar yoki transport operatsiyalari. Bu 
operatsiyalar m ehnat p redm etlarining o ’m ini fazoda o ’zgartiradi.
2. N azorat operatsiyalari. B u operatsiyalar m ehnat predm etlariga hech 
qanday o ’zgartirish kiritm aydi, am m o texnologik operatsiyalam ing bajarilishiga 
yordam beradi (tem peraturani o ’lchash yoki nazorat qilish, nam likni o ’lchash, 
tarozida o ’lchash).
3. X izm at k o ’rsatish operatsiyalari. B u operatsiyalar jarayonning borishi 
uchun norm al sharoitlar yaratib beradi (ish jo y in i y ig ’ishtirish, tozalash, m ashina va 
jih o zlam i tozalash, y o g ’lash, tekshirish v a boshqalar).
Ishlab chiqarishni oqilona tashkil qilish ishlab chiqarish jarayonida 
yordam chi operatsiyalam ing um um iy sonidagi solishtirm a o g ’irligini kam aytirishni 
talab qiladiki, bu m ahsulot ishlab chiqarish m ehnat sig ’im ini v a ishlab chiqarish 
jaray o n i davom iyligini qisqartiradi. Ishlab chiqarish jarayonini tahlil qilish uchun 
jadvallik va grafiklik usullari q o ’llaniladi. Jadvallik usulda asosan 2 ta jadval 
to ’ldiriladi (Jadval № 1, № 2).
2-jadval.
O peratsiyalam ing nom i
O peratsiyalam ing guruhi
V azifasi b o ’yicha
B ajarilish uslubi b o ’yicha
3 -ja d v a l
№
O peratsiyalam i guruhlashtirish
M iqdori
N isbiy vazni, %
1
Ishlab 
chiqarish 
jarayonining 
vazifasi 
b o ’yicha strukturasi
a) texnologik operatsiyalar
b) transport operatsiyalar 
v) nazorat operatsiyalar
2
Ishlab 
chiqarish jarayonining bajarilishi 
b o ’yicha strukturasi
a) m ashina bilan
b) m ashina - q o ’l bilan 
v) q o ’l bilan
3
Ishlab 
chiqarish 
jarayonining 
m exanizatsiyalashtirish darajasi
G rafik usulda har xil operatsiyalar geom etrik shakllar va chiziqlar bilan 
belgilanadi.
90

---

ч
□
А-
О-
- Texnologik operatsiyalar
K o ’chuvchi operatsiyalar
N azorat operatsiyalari
- Q o ’lda bajariladigan operatsiyalar
- M ashina - q o ’lda bajariladigan 
operatsiyalar
- M ashinada bajariladigan 
operatsiyalar
shlab
chiqarish jarayonini tahlil qilish uchun har b ir guruh operatsiyalarining um um iy 
miqdoridagi nisbiy vazni hisoblaniladi. B izga m a ’lum ki, ishlab chiqarish 
jarayonida asosiy ishni texnologik operatsiyalar bajaradi. Shuning uchun ularning 
asosiy soni qanchalik k o ’p b o ’lsa, ishlab chiqarish jaray o n i shuncha takom illashgan 
hisoblanadi. H ar xil operatsiyalam ing ularning um um iy m iqdoridagi o ’zaro nisbati 
ishlab chiqarish jarayonining strukturasi deyiladi. Ishlab chiqarish jarayonini 
tashkil qilish shu jarayonning m exanizatsiyalashtirish darajasini hisoblashga asos 
b o ’ladi. M exanizatsiyalashtirish darajasi quyidagi form ula orqali topiladi: