Buyuk britaniya qirolicha viktoriya davrida

1.2. Burjuaziya mafkurasi va uning vakillari.

Burjua siyosiy iqtisodining yirik vakillaridan biri David Rikardo (1772-1823) o`z asarlarida kapitalistik jamiyatning asosiy qonunlarini taxlil qilishga xarakat qildi. U xar qanday qiymatning asosida tovar ishlab chiqarish uchun sarflangan mehnat yotadi, degan nazariyaga asoslanib, ishchilarning ish xaqini pasaytirish kapitalistning daromadini oshiradi deya ta'kidlaydi. Shu sababli ishchilar bilan kapitalistlar manfaatlari bir-biriga ziddir, deydi u. Rikardo kapitalistik jamiyatni islox, qilish orqali uni mukammallashtirish, ziddiyatlarni yuqotib borish lozim, chunki bu abadiy jamiyat, zero uning asosini tashkil qiluvchi shaxsiy manfaat tarakkiyotning yagona xarakatlantiruvchi kuchidir, deydi.

O`sha paytda jamiyatning katta qismini, ayniqsa so`llarni g`azabga keltirgan fikrlar Tomas Mal'tus (1766-1834) asarlarida paydo bo`ladi. U 1798-yili nashr qilingan «Axoli ko`payishi qonuni xaqida tajriba» asarida kapitalistik jamiyatda ko`pchilik axolining qashshoqligi jamiyatdagi iqtisodiy va siyosiy tengsizlik oqibati emas, tabiiy sharoitning natijasi ekanligini isbotlashga xarakat qildi. Mal'tus tomonidan taklif qilingan «tabiiy» biologik qonunga ko`ra axoli soni geometrik progressiya buyicha (ya'ni, 1,2,4,16 va X - k .), yashash vositalari esa arifmetik progressiya buyicha (1,2,3,4,5 va X -K .) ko`payib boradi. Natijada axolining xaddan oshib ketishi va tabiiy ravishda katta qismining qashshokqlashuvi yuz beradi. Uning ta'limotidan o`nglar xam so`llar xam uz nazariyalarini isbotlash uchun foydalanishga xarakat qildilar. Natijada turli davrlarda «axolining mutloq ko`payib ketishi», «xayotiy kenglik»ning zarurligi, «axolining optimal soni», «geokenglik» va «geosiyosat» kabi tushunchalar paydo bo`ldi. Mal'tuschilik va undan kelib chiqadigan g`ayriinsoniy xulosalar o`z davrida Sh. Fur'e, P. Leru, P. Prudon, K.Marks, D.I. Mendeleev singari olimlar tomonidan tanqid qilingan.


1.3. Viktoriya davrining boshlanishi.

1837 yili gannoverliklar sulolasining sunggi erkak vakili vafot etdi va taxtga o`n to`qqiz yoshli Viktoriya (1819-1901) o`tirdi. O`shanda bu tortinchoqday bo`lib kuringan qizcha 64 yil taxtda o`tiradi deb xech kim o`ylamagan edi. Tarixga «Viktoriya Angliyasi», «Viktoriya davri», «viktoriancha axloq» va xatto «viktoriancha arxitektura» tushunchalari kirib, faqat Britaniyada emas, Kanadada, Avstraliyada, Hindistonda va xatto AQSh da xam keng qullaniladi. Shu kamgap, tuladan kelgan, uncha chiroyli bo`lmagan ayol Angliya o`z qudratining eng chuqqisiga chiqqanda uning ramziga aylanadi deb kim xam uylabdi?

Tajribasiz qizcha bo`lib taxtga kelgan Viktoriya unga xomiylik qilgan lord Melborn raxbarligida parlament an'analarini va konstitusiya odatlarini juda tez uzlashtirib oldi. Asta-sekin uning xarakteridagi qat'iyatlik, xukmini o`tqaza olish va shaddodlik singari sifatlari namoyon bo`la boshladi. U qirollik hokimiyati xuquqlarini juda yuqori qo`ydi va xech kimga unga taxdid qilish imkonini bermadi. U parlament bilan ziddiyatga bormadi, otasi Georg III va amakisi Georg IV singari uning vakolatlariga taxdid qilmadi, bir necha bor qattik xo`rsinish bilan o`ziga unchalik xam yoqmagan Gladstonni davlatning eng yuqori lavozimiga tayinladi; ammo barcha bosh vazirlar unga xatini «Tavoze bilan buysunib, o`z burchimni bajargan xolda...», deb boshlashardi va tik turib xisobot berardilar. U turmush o`rtogi Al'bert Saksen Koburg-Gotskiyni ham o`zi tanlagandi. Ular ko`p farzandli, namunali ingliz oilasi bo`lishdi. Eri vafot etgandan keyin Viktoriya qirq yil mobaynida motam tutdi.
Angliyaning buyukligi va gullab-yashnashi davri - Viktoriya davri , uning boshlanishi 40-yillarga to'g'ri keladi. 19-asr Bu yillarda mamlakat “dunyo ustaxonasiga” aylanadi, o‘zining mustamlaka imperiyasini yaratadi, xalqaro maydondagi obro‘-e’tiborini inkor etib bo‘lmaydi.
Viktoriya davri - qirolicha Viktoriya (1837-1901) hukmronligining 64 yilligi. Bu davrda mamlakatda qirolichaga sig'inish rivojlandi, unda inglizlar o'zlarining buyukligining jonli timsolini ko'rishni boshladilar. Darhaqiqat, Viktoriya davrida monarxiya aholining muhim qismining tartib va ​​farovonligi asoslarini saqlab qola oldi.
1851 yil may oyida Londondagi Kristal saroyda Butunjahon sanoat ko'rgazmasi - inglizlar uni "Buyuk ko'rgazma" deb ataydilar, bu mamlakatga ajoyib muvaffaqiyat keltirdi. O'nlab mamlakatlardan minglab firmalar o'z mahsulotlari namunalarini olib kelishdi. Ammo ko'pchilik tomoshabinlar Angliya tribunalarida to'planishdi. Ko'priklar va port inshootlari maketlari, kemalar va parovozlar maketlari, paxta yigirish mashinalari, ishlaydigan telegraf mashinalari bor edi.
Ko'rgazma Angliya sanoat rivojlanishida "oltin asr" ning boshlanishini ochdi. Sanoat inqilobini yakunlagan mamlakatning sanoatda ham, savdoda ham jiddiy raqiblari yo'q edi. U “dunyo ustaxonasi”, “jahon haydovchisi”, “jahon bankir”iga aylandi.
Temir yo'llar ingliz landshaftining ajralmas qismi edi. Po‘lat relslardan foydalanish og‘ir poyezdlarni yo‘lga qo‘yish imkonini berdi. Yarim temir yo'llar temir yo'l "qiroli" Jeyms Gudsonga tegishli edi.
Ingliz kemasozlik zavodlarida ulkan paroxodlar qurilgan. 1852 yilda Agamemnon suvga tushirildi, u dunyodagi birinchi parvona bilan boshqariladigan bug 'kemasi. 1865 yilda mamlakatda 5 mingta paroxod bor edi va ularning tonnaji tonnajdan oshdi. yelkanli flot. Chet davlatlar tomonidan ingliz kemalari dunyoning eng chekka qismlariga yuk tashish uchun ishlatilgan. Angliyaning jahon bozoridagi monopol mavqei, eng yangi texnologiyalardan foydalanish unga hech bir mamlakat raqobat qila olmaydigan arzonroq tovarlar ishlab chiqarish imkoniyatini berdi.
Asosan boshqa mamlakatlarga kreditlar bergan, xorijda zavod va temir yoʻl qurilishiga sarmoya kiritgan banklar soni tez surʼatlar bilan oʻsib bormoqda. Funt sterling jahon mamlakatlari oʻrtasidagi asosiy hisob-kitob vositasiga, London fond birjasi esa jahon bozorining barometri va regulyatoriga aylandi.
Ingliz burjuaziyasi dunyodagi eng boy va qudratli bo'lib, u birinchi bo'lib chet elga nafaqat tovarlar, balki juda katta pullarni ham eksport qildi.
Qishloqlarda yer baribir pomeshchiklarga tegishli bo‘lib, ular uni o‘z xo‘jaliklarini kapitalistik usulda boshqaradigan, mardikor yollagan dehqonlarga ijaraga berishgan. Ekin maydonlarining ko'payishi va qishloq xo'jaligi mahsulotlarining o'sishiga qaramay, inglizlar Qishloq xo'jaligi sanoatning xom ashyoga, shahar aholisining esa oziq-ovqatga bo'lgan o'sib borayotgan ehtiyojlarini qondira olmadi. Mustamlakalardan va boshqa mamlakatlardan Angliyaga doimiy xom ashyo va oziq-ovqat oqimi keldi.
Tugallangan parlament rejimi. Tarixchilarning fikricha, Angliyada Viktoriya davrining boshida vazirlar mahkamasining parlament oldidagi mas'uliyatiga asoslangan "to'liq parlament rejimi" shakllangan. 40-yillardan beri. Jamoatlar palatasi nafaqat hukumatni nazorat qiladi, balki ishonchsizlik to'g'risidagi qarorni qabul qilish orqali uni olib tashlashi mumkin. 1837 yildan 1866 yilgacha 9 kabinetdan sakkiztasi Jamoatlar palatasining qarori bilan iste'foga chiqdi.
Parlament fuqarolar tinchligini mustahkamlashga hissa qo'shadigan qarorlar qabul qilishga tobora ko'proq moyil bo'ldi. Qirolicha Viktoriya davri "Viktoriya murosasi davri" deb ham ataladi.
1832 yildan boshlab so'z, matbuot va namoyishlar erkinligi sezilarli darajada kengaydi. 60-yillarda qachon. islohotlarni davom ettirishni talab qilgan xalqning noroziligi kuchaydi, qirolicha va uning hukumati Londonda xohlovchilar ommaviy yigʻilish huquqidan foydalanishi mumkin boʻlgan maxsus joylar ajratdi.