Byudjet chegarasi va uning o‟zgarishi

Istemolchining budjet chegarasi. 
Birinchi jadval iste‟molchining yuqorida aytib o'tilgan mahsulotlardan qay 
usullarda xarid qilishi mumkinligini hisoblovchi kombinatsiyalardan biri 
ko'rsatilgan. Birinchi jadval shuni ko'rsatadiki, agar iste‟molchi hamma pulini 
pitsaga sarflasa u 100 ta pitsa xarid qilishi va birorta ham Pepsi ololmasligi 
mumkin. Ikkinchi qatorda boshqacha variant: 90 ta pitsa va 50 dona Pepsi, va 
hokazo. Har bir chiqim summasi 1000$ni tashkil etadi.Birinchi jadvaldagi grafik 
iste‟molchi tanlashi mumkin bo'lgan “to'plam”larga misol bo'ladi. Vertical chiziq 
Pepsining miqdorini o'lchasa, gorizontali esa pitsaning donasini ifodalamoqda. 

---

Grafikda uchta nuqta keltirilgan. A nuqtada, iste‟molchi faqat 100 ta pitsa oladi, 
ammo Pepsi olmaydi, B nuqtada u pitsa xarid qilmaydi, lekin, 500 ta Pepsi sotib 
oladi, A va B nuqtalarining o'rtasi bo'lmish C nuqtada iste‟milchi har 
ikkalasigayam teng ravishda 500 $ dan pul sarflashi tasvirlangan. Bunda u 50ta 
pitsa va 250 ta Pepsi iste‟mol qila oladi. Yuqorida aytib o'tilganlar ko'plab 
kombinatsiyalardan uchtasi edi, xolos. A nuqtadanBnuqtagacha bo'lgan har bir 
variant bizga to'g‟ri kela oladi. Xarajatlar sig'imii deb ataluvchi ushbu chiziq bizga 
iste‟molchining qurbi yetadigan iste‟mol “guruh”larini ko'rsatib beradi. Shu bilan 
iste‟molchi xarid qilishi mumkin bo'lgan Pepsi va pitsa miqdorlarini jadvallar 
yordamida o'rganib chiqdik. 
Budjet sig'imi egri chizig‟i iste‟molchining bir tovaming boshqasiga nisbatan xarid 
qila olish imkoniyatini narxlar mutanosibligi orqali o'lchashda ishlatiladi. A 
nuqtadan B nuqtagacha vertikal oraliq 500 ichimlik va gorizontal masofa 100 ta 
pitsaga teng. Demak, beshta Pepsi bitta pitsaga to'g‟ri kelmoqda. (Aslida, budjet 
sig'imii egri chizig‟i pasayganda, natija musbat son chiqadi. Lekin biz manfiy 
ishorani chetlab o'tishimiz mumkin.) 
Budjet taqchilligi bir mahsulot narxining boshqa bir mahsulot narxiga 
taqqoslanishi orqali paydo bo'lgan taxminiy narxga teng ekanligini eslab qoling. 
Pitsa Pepsidan besh marta qimmat, shuning uchun pitsa olish ehtimolligi Pepsiga 
qaraganda besh marta past. Bozor ite‟molchiga quyidagicha tanlovni taklif qila 
oladi: bitta pitsaga beshta Pepsi. 
Maqsadimiz iste‟molchi qanday qilib tanlov amalga oshirishini o'rganish. Budjet 
sig'imi analizning bir qismidir: bu iste‟molchining daromadiga qarab qanday 
tovarlarga qurbi yetishining kombinatsiyasini ko'rsatadi. Iste‟molchining tanlovi 
nafaqat uning moliyaviy ahvoliga, balki, uning tanloviga

---

ham bog‟liq. Shunday qilib, iste‟molchi tanlovi bizning keying o'rganish obyektimiz 
bo'ladi. 
Keling endi tanlovni befarqlik chizig'i orqali ifodalashni ko‟rib chiqamiz. 
Iste‟molchining tanlovi unga Pepsi va pitsa kombinatsiyalaridan birini tanlash imkonini 
beradi. Agar biz unga ikki turdagi variantni ko'rsatsak, u o'ziga mosrog‟ini tanlaydi. 
Agar ko'rsatilgan ikki variant unga teng ma‟qul bo'lsa, iste‟molchi ikkkalasini ham 
birdek qabul qiladi. 
Biz hozir iste‟molchining budjet sig'imini grafik ko'rinishida tasvirlaymiz, shuningdek, 
uning tanlovini ham grafikda ifodalashimiz mumkin. Buni befarqlik egri chiziqlaridan 
foydalanib amalga oshiramiz. Befarqlik egri chizig'i iste‟molchini birdek xursand qila 
oladigan variantlami taqdim etadi. Shu tufayli befarqlik egri chizig'I doim iste‟molchini 
qoniqtira oladigan takliflar kiritadi. 
Ikkinchi chizma iste‟molchining befarqlik egri chiziqlaridan ikkitasini o'zida aks 
ettirgan. Ist‟molchiga A, B va C kombinatsiyalar birdek maqbul yechim chunki 
ularning hammasi deyarli bir xil. Shunisi aniqki, agar iste‟molchining pitsaga xohishi 
kamaysa, A nuqtadan B nuqtagacha bo'lgan variantlar uni birdek xursand qilishga 
qodir. Agar pitsaga bo'lgan ehtiyoj yana kamaysa,B nuqtadan C nuqtagacha Pepsi 
iste‟moli yana ortadi va hokazo.