"Byudjet hisobi" fanining asosiy maqsadi talabalarda moliya organlari

4. Tovar moddiy zaxiralarning bo‘yicha analitik va sintetik hisobni tashkil etish. 
Tashkilotga kirimga olinayotgan tovar moddiy zahiralar bo‘yicha aloxida qaydnomalar 
ochilib barcha amalga oshirilgan xarajtlar boshlang‘ich xujjatlarga asosan rasmiylashtiriladi.
Masalan kanselyariya qog‘ozi oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha tashkilotga olindi. Bunda xarajatlar 
quyidagilardan iborat bo‘ldi: shartnoma bo‘yicha bahosi jami 500000 so‘m (yuk xatiga asosan), 
mol yetkazib beruvchi tashkilotdan olib kelish uchun transport tashkiloti hizmati ko‘rsatildi 50000 
so‘m (bajarilgan ishlarni topshirish, qabul qilish dalolatnomasiga asosan), tashkilot xodimiga 
boshqa shaxardan olib kelish uchun xizmat safariga berilgan mablag‘ 20000 so‘m (avans 
hisobotiga asosan). Jami xarajat summasi 570000 so‘mni tashkil etdi.Demak tashkilot balansiga 
sotib olingan kanselyariya qog‘ozi 500000 so‘m emas balki 570000 so‘m qilib xaqiqiy tannarxida 
kirimga olinadi. Qaydnomaga asosan kirim qilingan tovar-moddiy zahiralar M-44 son shakldagi 
Material zahiralar bo‘yicha aylanma qaydnomaga summasi tushiriladi. Bunda qiymati 570000 
so‘mni tashkil etadi. 
Yuqoridagi 
xarajatlar 
qaydnomada 
quyidagicha 
aks 
ettiriladi.
Toshkent bank kolledji (Tashkilot nomi) Qaydnoma № Tovar moddiy zahiralar kirimi bo‘yicha 
Kanselyariya qog‘ozi miqdori 100 kg. sana 07.08.2015 yil. 
(TMZnomi) (so‘mda) № Ko‘rsatkichlar nomi Qiymati Asos bo‘lgan xujjat 
1 Shartnoma bahosi 500000 Yuk xati2 Transport xarajatlari 50000 Bajarilgan ishlarni topshirish, 
qabul qilish dalolatnomasi. 
Xizmat 
safari 
xarajatlari 
20000 
Avans 
hisoboti 
Jami 
570000
Tashkilotni o‘zida tayyorlansa tovar moddiy zaxiralarni ishlab chiqarish bo‘yicha shaxsiy 
hisobvaraqa ochilib barcha xarajatlar turlari bo‘yicha jamlanib boradi va shu asosida xaqiqiy 
tannarxda M-44 son shakldagi Material zahiralar bo‘yicha aylanma qaydnomaga tushiriladi. 
Buxgalteriyada byudjet mablag‘lari yoki byudjetdan tashqari mablag‘lar hisobidan sotib 
olingan (tayyorlangan) tovar-moddiy zahiralarning hisobi miqdor va summa ifodasida 
materiallarning nomi, sotib olinish (tayyorlanish) manbaalari va moddiy javobgar shaxslar 
bo‘yicha 296-son shakldagi material qimmatliklarning miqdor-qiymat hisobi daftari 
(kartochkasi)da hamda M-44-son shakldagi material zahiralar bo‘yicha aylanma qaydnomada 
yuritiladi. 
Omborlardagi tovar-moddiy zahiralarning hisobi moddiy javobgar shaxs tomonidan M-17-
son shakldagi materiallarni ombor hisobi daftarida faqat nomi, navi va miqdori bo‘yicha 
yuritiladi. Byudjet tashkilotlarida tovar-moddiy zahiralarni hisobdan chiqarish belgilangan 
tartibda amalga oshiriladi. Ma’lumki tovar-moddiy zaxiralar tashkilotning balansidan: 
- sotish; 
- beg‘araz berish; 
- saqlash muddati tugagach yaroqsizligi sababli, jismonan va ma’nan eskirganligi natijasida 
tugatish (yo‘q qilish); 
- kamomad, yo‘qotish yoki shikastlanish (sinish, bo‘linish) aniqlanishi; 
- boshqa operatsiyalar va hodisalar natijasida hisobdan chiqariladi. 
Tovar-moddiy zahiralar ular sotib olingan bahoda (yetkazib berish va boshqa qo‘shimcha 
xarajatlarni ham hisobga olgan holda) yoki ular har xil narxlarda sotib olingan bo‘lsa, o‘rtacha 
bahoda hisobdan o‘chiriladi. Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari belgilangan tartibda 
tasdiqlangan me’yorlar doirasida tashkilot rahbari (yoki uning o‘rinbosari) tomonidan 
tasdiqlangan yuqoridagi tegishli hujjatlarga muvofiq hisobdan chiqarilishi lozim. 
Sotish natijasida hisobdan chiqarilishi asosan tayyor maxsulotlar bo‘yicha amalga oshiriladi. 
Ma’lumki byudjet tashkilotlari faoliyat turiga mos xolda tayyor maxsulot, ish va xizmatlar ishlab 
chiqarish va ularni sotish imkoniyatiga ega. Byudjet tashkilotlarida maxsulotlarni sotish jarayoni 
qonunchilik 
asosida 
amalga 
oshriladi.

---

Tovar-moddiy boyliklarni ya’ni material qiymatliklarni sotishdan olingan mablag‘lar byudjet 
tashkilotlarining byudjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha G‘aznachilik bo‘linmalarida ochilgan 
shaxsiy hisob raqamlarida jamlanadi va byudjet tashkilotlari tomonidan quyidagi tartibda 
taqsimlanadi: 
50 foizi - tegishli byudjet daromadiga; 
50 foizi - byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha G‘aznachilik 
bo‘linmalarida ochilgan shaxsiy hisob raqamlarida qoladi.
Tovar-moddiy boyliklarni sotishdan olingan byudjet tashkilotlari ixtiyorida qoldiriladigan 
mablag‘lar ular tomonidan faoliyat sohasiga muvofiq moddiy-texnik bazani mustahkamlashga 
yo‘naltiriladi.