Byudjet taqchilligi Mundarija: Kirish i-bob Byudjet taqchilligi tanazzul davrida ko'paymoqda

II.2 Soliq-byudjet siyosatining maqsadlari
Davlatning soliq-byudjet siyosatining mohiyati Pul-kredit siyosati bilan bir qatorda, soliq-byudjet siyosati davlatning makroiqtisodiy siyosatining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Soliq-byudjet siyosati davlat xarajatlari va soliqlar orqali amalga oshiriladigan davlat tomonidan tartibga solish tizimi deb nomlanadi. Uning asosiy maqsadi bozor mexanizmining davriy tebranishlar, ishsizlik, inflyatsiya kabi kamchiliklarini yalpi talab va yalpi taklifga ta'sir ko'rsatish orqali yumshatishdir.
Iqtisodiyot joylashgan tsiklning fazasiga qarab soliq-byudjet siyosatining ikki turi ajratiladi: rag'batlantiruvchi va cheklovchi.
Rag'batlantiruvchi (kengaytiruvchi) soliq-byudjet siyosati U retsessiya davrida qo'llaniladi, ishbilarmonlik faolligini oshirishga qaratilgan va ishsizlikka qarshi kurash vositasi sifatida ishlatiladi.
Rivojlantiruvchi soliq-byudjet choralari quyidagilardan iborat:
Davlat xaridlarining ko'payishi;
Soliqni qisqartirish;
O'tkazmalar bo'yicha to'lovlarning oshishi.
Cheklovchi (cheklovchi) soliq-byudjet siyosati Iqtisodiyotni "haddan tashqari qizib ketishi" uchun ishlatiladi, inflyatsiyaga qarshi kurashish uchun biznes faolligini pasaytirishga qaratilgan.
Soliq-byudjet siyosatini cheklash choralari quyidagilardan iborat:
Davlat xaridlarini qisqartirish;
Soliqning ko'payishi;
O'tkazma to'lovlarining kamayishi.
Iqtisodiyotga ta'sir qilish usuliga ko'ra diskretsion soliq-byudjet siyosati va avtomatlashtirilgan soliq-byudjet siyosati ajralib turadi.
Ixtiyoriy (moslashuvchan) soliq-byudjet siyosati Iqtisodiyotni barqarorlashtirish maqsadida davlat xaridlari, soliqlar va transfertlar qiymatining qonuniy manipulyatsiyasi. Ushbu o'zgarishlar mamlakatning asosiy moliyaviy rejasida - davlat byudjetida aks ettirilgan.
Avtomatik (ixtiyoriy bo'lmagan) soliq-byudjet siyosati o'rnatilgan (avtomatik) stabilizatorlarning harakatlariga asoslangan. O'rnatilgan stabilizatorlar iqtisodiy vositalar bo'lib, ularning qiymati o'zgarmaydi, lekin mavjudligi (ularning iqtisodiy tizimga ko'milishi) avtomatik ravishda iqtisodiyotni barqarorlashtiradi. O'rnatilgan stabilizatorlar avtomatik ravishda iqtisodiy tiklanish davrida va iqtisodiy pasayish davrida cheklovli rejimda ishlaydi. Avtomatik stabilizatorlarga daromad solig'i kiradi; egri soliqlar; ishsizlik va kam ta'minlanganlik nafaqalari. O'rnatilgan stabilizatorlar iqtisodiy faoliyatning tebranish harakatlarini to'g'rilaydi, lekin yo'q qilmaydi. Shu sababli, avtomatlashtirilgan soliq-byudjet siyosati diskretsion siyosat usullari bilan to'ldirilishi kerak.
Iqtisodiy muvozanatning Keyns modeli fiskal siyosatning barqarorlashtiruvchi rolini uning umumiy xarajatlarning o'zgarishi hisobiga milliy ishlab chiqarishning muvozanat hajmiga ta'siri bilan bog'laydi. Narxlar barqarorligini hisobga olgan holda iqtisodiyotning soddalashtirilgan modeli orqali milliy ishlab chiqarishning muvozanat hajmiga soliq-byudjet siyosatining ta'sir ko'rsatish mexanizmini ko'rib chiqing; barcha soliqlarni sof individual soliqqa kamaytirish; investitsiyalarning milliy ishlab chiqarish qiymatidan mustaqilligi va eksport etishmasligi. Davlat xarajatlari makroiqtisodiy muvozanatga bevosita ta'sir qiladi, chunki davlat xarajatlari yalpi talabning elementlaridan biridir. Ularning o'sishi ishlab chiqarishning muvozanat darajasiga ta'sir qiladi, chunki investitsiya xarajatlari bir xil miqdorda o'sadi:
qayerda MP G - davlat xarajatlari multiplikatori.
Davlat xarajatlarining o'sishi jami xarajatlarning ko'payishiga olib keladi, ishlab chiqarish va bandlikning muvozanat darajasi oshadi (14.2).
Retsessiya davrida davlat xarajatlarining ko'payishi ishlab chiqarishni ko'paytirish uchun ishlatilishi mumkin va iqtisodiy haddan tashqari qizib ketish davrida, aksincha, ularning darajasining pasayishi jami talabning ham, ishlab chiqarishning ham kamayishiga olib keladi.

Anjir. 14.2. Davlat xarajatlarining makroiqtisodiy muvozanatga ta'siri.
Soliqlarning makroiqtisodiy muvozanatga ta'siri to'g'ridan-to'g'ri emas, balki bilvosita iste'mol xarajatlari umumiy elementi orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun soliqlarning multiplikativ samarasi davlat xarajatlarining multiplikativ ta'siridan past:

qayerda MP T - soliq multiplikatori.
Soliqlar oshishi iste'mol xarajatlarini kamaytiradi. Iste'mol sxemasi pastga va o'ngga siljiydi, bu esa mahalliy ishlab chiqarish va bandlikning kamayishiga olib keladi (14.3-rasm).

Anjir. 14.3. Soliqlarning makroiqtisodiy muvozanatga ta'siri
Davlat xarajatlari va soliqlar miqdorining o'sishi mahsulot ishlab chiqarish hajmining o'sishiga olib keladi. Bu ta'sir deyiladi muvozanatli byudjetning multiplikatori.
Soliq-byudjet siyosati iqtisodiyotni to'liq barqarorlashtira olmaydi, chunki u quyidagi kamchiliklarga ega:
1. Soliq-byudjet siyosatining milliy iqtisodiyot faoliyatiga kechiktirilgan ta'siri. Haqiqiy pasayish yoki ko'tarilishning boshlanishi, tan olinishi, qaror qabul qilish va natijalarga erishish vaqtlari orasida vaqt oralig'i mavjud.
Zamonaviy soliq-byudjet siyosati davlatning moliyaviy resurslaridan foydalanishning asosiy yo'nalishlarini, moliyalashtirish usullari va g'aznani to'ldirishning asosiy manbalarini belgilaydi. Ayrim mamlakatlardagi o'ziga xos tarixiy sharoitlarga qarab, bunday siyosat o'ziga xos xususiyatlarga ega. Biroq, umumiy choralar to'plami qo'llaniladi. U iqtisodiy tartibga solishning bevosita va bilvosita moliyaviy usullarini o'z ichiga oladi.
To'g'ridan-to'g'ri usullarga byudjetni tartibga solish usullari kiradi. Davlat byudjeti mablag'lari moliyalashtiriladi:
- kengaytirilgan takror ishlab chiqarish xarajatlari;
- davlatning samarasiz xarajatlari;
- infratuzilmani rivojlantirish, tadqiqotlar va hk.;
- tarkibiy siyosatni amalga oshirish;
- harbiy-sanoat kompleksini saqlash va boshqalar.
Bilvosita usullardan foydalangan holda, davlat tovarlar va xizmatlar ishlab chiqaruvchilarning moliyaviy imkoniyatlariga va iste'molchilar talabining hajmiga ta'sir qiladi.
Soliq tizimi muhim rol o'ynaydi. Har xil turdagi daromadlar uchun soliq stavkalarini o'zgartirish, soliq imtiyozlari berish, soliqsiz minimal daromadlarni kamaytirish va boshqalar, davlat iqtisodiy o'sishning eng barqaror sur'atlariga erishishga va ishlab chiqarishning keskin ko'tarilishlariga yo'l qo'ymaslikka harakat qilmoqda.
Kapital to'planishini osonlashtiradigan muhim bilvosita usullarga tezlashtirilgan amortizatsiya siyosati kiradi. Aslida, davlat tadbirkorlarni amortizatsiya fondiga sun'iy ravishda qayta taqsimlangan foydadan soliq to'lashdan ozod qiladi.