Byudjet tizimi qonunchilk asoslari. Byudjet tizimi byudjetlari. Byudjet daromadlari va harajatlari Reja

2013 yil yanvar-dekabr davrida elektron savdolari natijalari bo'yicha budjet tashkilotlari tomonidan xarid qilingan tovar (ish, xizmat)lar¹⁰

Tovar (ish, xizmat)lar nomi	Bitimlar soni	Bitimlar summasi (mln. so'm)	Ulush, %	Iqtisod qilingan mablag (mln. so'm)
Jami tuzilgan bitimlar; shu jumladan	249 793	416 807,7	100	83 013,6
Kiyim- kechak, poabzal va choyshab-giloflar xaridi	5 710	10 717,0	2,6	5 724,0
Mebel va ofis jixozlari xaridi	9 612	32 018,6	7,7	9 070,7
Kompyuter va texnika jixozlari xaridi	13 759	50 264,2	12,1	7 671,2
Kompyuter jixozlari, xisoblash va aidio-video texnika saqlash va joriy ta'mirlash xarajatlari	409	1 189,8	0,3	282,0
Qogoz xarid qilish va boshqa poligrafiya maxsulotlari	2 441	8 125,9	1,9	1 055,1
Boshqa tovar moddiy boyliklar xaridi va xizmatlari	26 631	66 004,2	15,8	12 772,1
Oziq-ovqat maxsulotlari xaridi	166 513	124 197,8	29,8	25 447,4
Bino va transport vositalari joriy ta'miri	12 291	71 506,6	17,1	12 684,5
Boshqa tovarlar (ishlar, xizmatlar)	12 427	52 783,6	12,7	8 306,6

¹⁶ www.mf.uz-internet sayti ma’lumotlari asosida

2013 yil yanvar-dekabr davrida elektron savdolari natijalari bo'yicha byudjet tashkilotlari tomonidan xarid qilingan tovar (ish, xizmat)larning eng katta ulushi ya'ni 29,8 foizi oziq-ovqat maxsulotlari xaridiga, 17,1 foizi bino va transport vositalari joriy ta'miriga, 12,1 foizi kompyuter va texnika jixozlari xaridiga, 7,7 foizi mebel va ofis jixozlari xaridiga va 12,7 foizi boshqa tovar (ish, xizmat)lar xaridiga to'gri kelmoqda.

Dalat xaridlari bo'yicha tovarlar (ishlar, xizmatlar) etkazib berish uchun elektron savdolarda ishtrok etgan kichik biznes sub'ektlarining ulushi o'rtacha 92,7 foizini tashkil etdi. Tovar guruxlari bo'yicha ulushlarning bo'linishi quyidagicha (2.5-jadval):

2. 
   jadval
   

Dalat xaridlari bo’yicha tovarlar (ishlar, xizmatlar) etkazib berish uchun

elektron savdolarda ishtrok etgan kichik biznes sub’ektlarining ulushi¹⁷

Tovar (ish, xizmat)lar nomi	Bitimlar soni	Shundan kichik biznes sub’ektlari	Ulush, %
Jami tuzilgan bitimlar; shu jumladan	249 793	231 541	92,7
Kiyim- kechak, poabzal va choyshab-giloflar xaridi	5 710	4 852	85,0
Mebel va ofis jixozlari xaridi	9 612	8 899	92,6
Kompyuter va texnika jixozlari xaridi	13 759	13 426	97,6
Kompyuter jixozlari, xisoblash va aidio-video texnika saqlash va joriy ta'mirlash xarajatlari	409	392	95,8
Qogoz xarid qilish va boshqa poligrafiya maxsulotlari	2 441	2 326	95,3
Boshqa tovar moddiy boyliklar xaridi va xizmatlari	26 631	25 524	95,8
Oziq-ovqat maxsulotlari xaridi	166 513	153 352	92,1
Bino va transport vositalari joriy ta'miri	12 291	11 302,0	92,0
Boshqa tovarlar (ishlar, xizmatlar)	12 427	11 468,0	92,3

17





www.mf.uz-internet sayti ma’lumotlari asosida
59
Xukumat komissiyasi tomonidan tasdiqlangan kichik biznes sub'ektlari uchun belgilangan kvota (ulush)lar 2013 yilning yanvar-dekabr oylarida rejalashtirilgan 44,2 foiz o'rniga 66,4 foizga yoki 330,0 mlrd. so'm o'rniga 495,0 mlrd. so'mni tashkil etdi.
2.3 Yuridik va moliyaviy majburiyatlar, budjetdan mablag’ oluvchilar xarajatlari to’lovini amalga oshirish tartibi
Yuridik majburiyat byudjet tashkiloti bilan kontragent o’rtasida ma’lum bir muddatdan so’ng ma’lum bir mahsulotni etkazib berish (ishlar bajarish, xizmatlar ko’rsatish) to’g’risida shartnoma imzolanganidan va bu shartnoma tegishli tartibda G’aznachilikda ro’yxatdan o’tkazilganidan keyin vujudga keladi. Moliyaviy majburiyat - bu g’aznachilikda ro’yxatdan o’tkazilgan shartnomaga muvofiq mahsulotlar etkazib berilgandan (ishlar, xizmatlar) keyin vujudga keladi. Moliyaviy majburiyatning yuzaga kelishi tegishli hujjatlar bilan tasdiqlanishini talab etadi. Masalan, schet fakturalar, ishlar bajarilganligi yoki xizmatlar ko’rsatilganligini tasdiqlovchi qabul qilib olish-topshirish dalolatnomalari (akt priema-sdachi), ish haqi qaydnomalari (vedomostlar) va boshqa shu kabi hujjatlar. Mazkur hujjatlar tegishli vakolatga ega bo’lgan mas’ul shaxslar tomonidan imzolanishi va tashkilot muhri bilan tasdiqlanishi shart. Byudjet tashkilotlari amaldagi qonunchilik talabiga ko’ra eng kamida oldindan 15 foiz to’lov amalga oshirilishini ta’minlanishiga alohida e’tibor qaratishlari talab qilinadi.
Moliyaviy majburiyat shartnomaga muvofiq tovarlar etkazib berilganidan (ishlar bajarilgan, xizmatlar ko’rsatilganidan) keyin vujudga keladi. Moliyaviy majburiyatning yuzaga kelishi tegishli hujjatlar bilan tasdiqlanishini talab etadi. Masalan, schyot-fakturalar, ishlar bajarilganligi yoki xizmatlar ko’rsatilganligini tasdiqlovchi qabul qilib olish-topshirish dalolatnomalari (akt priema-sdachi), ish haqi qaydnomalari (vedomostlar) va boshqa shu kabi hujjatlar. Mazkur hujjatlar tegishli vakolatga ega bo’lgan mas’ul shaxslar tomonidan imzolanishi
60
va tashkilot muhri bilan tasdiqlanishi shart. Amaldagi qonunchilik talablariga ko’ra byudjet tashkilotlari oldindan eng kamida 20 foiz to’lovni amalga oshirishlari talab qilinadi.Moliyaviy majburiyat G’aznachilikning Bosh kitobida qayd qilinadi. Moliyaviy majburiyat shartnoma yoki boshqa kelishuvlarning muddati o’tgunga qadar qoplanishi lozim.Moliyaviy majburiyatlarni hisobga olishning asosiy maqsadi qabul qilingan yuridik majburiyatlar asosida tasdiqlangan byudjet rejasi va o’rnatilgan byudjet me’yorlari doirasida xarajatlarni amalga oshirishni ta’minlash hamda byudjet tashkilotlari kreditorlik qarzlarini nazorat qilishdan iboratdir.Moliyaviy majburiyatlarning limitini baholash. Ma’lumki, byudjet tashkiloti tasarrufidagi pul mablag’lari miqdori moliya organi tomonidan tasdiqlangan smeta bilan cheklangan. Moliyaviy majburiyatni qabul qilish chog’ida yuridik majburiyatlarni ham smetada ko’rsatilgan xarajat moddalari doirasidan chetga chiqmasligi nazorat qilinadi. Byudjet tashkiloti yil davomida ko’plab kontragentlar bilan shartnomalar tuzadi. Ularning bajarilishini ta’minlash uchun pul to’lovlarini amalga oshiradi. Moliyaviy majburiyatlar limitini baholashda xarajatlar smetasining I- va II- guruh xarajatlarining o’z vaqtida moliyalashtirilishiga alohida e’tibor qaratish zarur. Ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar o’z vaqtida, kechiktirmasdan berilishi, ish haqidan ajratmalar o’z vaqtida o’tkazilishi shart. Boshqa xarajatlar (IV-guruh)ni amalga oshirishda ham byudjet tashkiloti tejamkorlik, optimallik tamoyillariga amal qilgan holda xarajatlar to’lovini amalga oshirish ketma- ketligiga ((1)oziq-ovqat, (2)dori-darmon, (3)kommunal xizmatlar, (4)boshqa xarajatlar) rioya qilishi talab etiladi. Xarajatlar tegishli ruxsat asosida amalga oshirilishi hamda ularning hajmi yillik ajratmalar va xarajatlarni amalga oshirish ruxsati (HAOR) miqdoridan ortib ketmasligi shart. G’aznachilikda moliyaviy majburiyatlarni qabul qilish va to’lovlarni amalga oshirish. Byudjet tashkiloti va ta’minotchi o’rtasida tuzilgan shartnoma g’aznachilik bo’limida ro’yxatdan o’tkazilib, ta’minotchi ro’yxatdan o’tgan shartnomani olgandan keyin, shartnoma shartlariga asosan tovar va xizmatlar etkazib berishni boshlaydi. G’aznachilik bo’limlarida ro’yxatdan o’tmagan shartnomalar bo’yicha
61
ta’minotchi tovar va xizmatlar etkazib berishga haqqi yo’q.Tovar va xizmatlar etkazib berilgandan so’ng ta’minotchi byudjet tashkilotiga schet-faktura (bajarilgan ishlarni topshirish-qabul qilish dalolatnomasi)ni taqdim etadi.U yoki bu tomon shartnoma shartlarini bajarmagan taqdirda shartnoma summasi kamaytirilishi yoki shartnoma umuman bekor qilinishi mumkin. Masalan, etkazilgan tovar va xizmatlar shartnomada ko’rsatilgan tovar va xizmat talablariga (sifati, hajmi va boshqalar) javob bermagan taqdirda byudjet tashkiloti g’aznachilik bo’limlariga shartnomani bekor qilish haqida so’rov xujjati tayyorlab taqdim etishi lozim.Bekor qilish haqidagi so’rovnomada ko’zda tutilgan shartnomani bekor qilish uchun ro’yxatdan o’tkazilgan shartnoma bo’yicha barcha ma’lumotlar to’liq aks ettirilishi lozim. Shartnomani bekor qilish so’rovnomasi qabul qilingan majburiyat summasini qisman yoki umuman bekor qiladi.Ma’lum summaga bekor qilingan yuridik majburiyat shu summaga byudjetga tiklanadi.Byudjet tashkiloti mol etkazib berilganligi to’g’risidagi schet-fakturani olgach, to’lov arizasini tuzadi. To’lov arizasi - schet-faktura asosida tayyorlanadigan buxgalteriya hujjati bo’lib, byudjet tashkilotining kreditorga (mol etkazib beruvchiga) ma’lum summani to’lash uchun G’aznachilikka taqdim etadigan topshiriqnomasi.To’lov arizasini tayyorlash (tuzish) byudjet tashkiloti vazifasiga kiradi. Byudjet tashkiloti schet-fakturani qabul qilgan paytning o’zida to’lov arizasini 2 nusxada tegishli G’aznachilik bo’limlariga qonunchilikda nazarda tutilgan vaqtda taqdim etishi lozim. Qonunchilikka asosan arizaga majburiy xujjatlar (masalan, schet-faktura, bajarilgan ishlar to’g’risidagi dalolatnoma va boshqalar) ilova qilinadi. Byudjet tashkiloti schet-fakturada uni qabul qilgan sanasini aks ettirishi shart.
62