ÇAĞDAŞ TÜrk edebiyatlari-ii yazarlar

T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2753
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1711
ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI-II
Yazarlar
Prof.Dr. Orhan SÖYLEMEZ (Ünite 1, 2, 5)  
Doç.Dr. Marufjon YULDASHEV (Ünite 3, 4)
Prof.Dr. Hülya KASAPOĞLU ÇENGEL (Ünite 6)
Şaban Mahmutoğlu KALKAN (Ünite 7)
Prof.Dr. Ceyhun Vedat UYGUR (Ünite 7)
Yrd.Doç.Dr. Murat ÖZŞAHİN (Ünite 8)
Prof.Dr. Ufuk TAVKUL (Ünite 8)
Yrd.Doç.Dr. Oğuzhan DURMUŞ (Ünite 8)
Prof.Dr. Ekrem ARIKOĞLU (Ünite 8)
Editörler
Prof.Dr. Yavuz AKPINAR
Doç.Dr. Ferruh AĞCA
 
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

  
  Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2013 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ 
Genel Koordinatör 
Prof.Dr. Müjgan Bozkaya 
Genel Koordinatör Yardımcısı
Arş.Gör.Dr. İrem Erdem Aydın
Öğretim Tasarımcısı
Doç.Dr. Cemil Ulukan
Grafik Tasarım Yönetmenleri 
Prof. Tevfik Fikret Uçar 
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Öğr.Gör. Nilgün Salur
Ölçme Değerlendirme Sorumlusu
Öğr.Gör. Fatma Şennur Arslan
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Dizgi
Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi
Çağdaş Türk Edebiyatları-II
ISBN 
978-975-06-1413-2
1. Baskı
Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde 20.000 adet basılmıştır.
ESKİŞEHİR, Ocak 2013

iii
İçindekiler
İçindekiler
Önsöz ....................................................................................................................      vii
Çağdaş Kazak Edebiyatı-I .............................................................   2
KAZAK DİLİ  ............................................................................................................... 
3
KAZAK EDEBİYATI   ................................................................................................. 
3
Başlangıç Dönemi (20. Yüzyıla Kadar Olan Dönem)  ............................................. 
3
Özet  ...............................................................................................................................  17
Kendimizi Sınayalım  ...................................................................................................  18
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı  ........................................................................  19
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı  ............................................................................................  20
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar ............................................................  20
 
Çağdaş Kazak Edebiyatı-II ......................................................   22
20. YÜZYIL KAZAK EDEBİYATI  ............................................................................  23
II. DÜNYA SAVAŞI DEVRİNDE KAZAK EDEBİYATI  ........................................  40
STALİN SONRASI KAZAK EDEBİYATI (1956-67)  ..............................................  44
BAĞIMSIZLIKTAN ÖNCEKİ SON DÖNEM 
KAZAKEDEBİYAT (1968-90)  ...................................................................................  46
KAZAK TİYATROSU  .................................................................................................  48
Özet  ...............................................................................................................................  50
Kendimizi Sınayalım  ...................................................................................................  51
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı  ........................................................................  52
Sıra Sizde Yanıt Anahtarları  .......................................................................................  53
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar ............................................................  53
Çağdaş Özbek Edebiyatı-I ............................................................   54
ÖZBEKLER VE ÖZBEK TÜRKÇESİ  .......................................................................  55
ÖZBEK EDEBİYATI  ...................................................................................................  56
Marifetçilik Edebiyatı ..................................................................................................  60
Türkistan’da Matbaa  ....................................................................................................  65
Türkistan’da Gazete  .....................................................................................................  65
CEDİT EDEBİYATI  ....................................................................................................  67
Özet  ...............................................................................................................................  87
Kendimizi Sınayalım  ...................................................................................................  88
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı  ............................................................................................  89
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı  ........................................................................  89
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar ............................................................  90
1. ÜNİTE
2. ÜNİTE
3. ÜNİTE

İçindekiler 
iv
Çağdaş Özbek Edebiyatı-II ...........................................................   92
XX. YÜZYIL ÖZBEK EDEBİYATI  ...........................................................................  93
Sovyet Dönemi Özbek Edebiyatı   ..............................................................................  93
İkinci Dünya Savaşı Yıllarındaki Özbek Edebiyatı  .................................................  93
Savaştan Sonraki İlk Yıllarda Özbek Edebiyatı (1945-1960)  .................................  101
Bağımsızlık Dönemi Özbek Edebiyatı (1991’den günümüze)  ...............................  109
Özet  ...............................................................................................................................  113
Kendimizi Sınayalım  ...................................................................................................  114
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı  ........................................................................  115
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı  ............................................................................................  115
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar ............................................................  116
Çağdaş Kırgız Edebiyatı ...............................................................  118
KIRGIZ SÖZLÜ EDEBİYATI  ....................................................................................  119
XX. YÜZYILDA KIRGIZ YAZILI EDEBİYATI  ......................................................  122
SOVYETLER BİRLİĞİNİN İLK YILLARINDA KIRGIZ EDEBİYATI  ...............  125
II. DÜNYA SAVAŞI VE SONRASINDA KIRGIZ EDEBİYATI  ............................  127
Cengiz Aytmatov (1928-2008)  ...................................................................................  130
Özet  ...............................................................................................................................  135
Kendimizi Sınayalım  ...................................................................................................  136
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı  ........................................................................  137
Sıra Sizde Yanıt Anahtarları  .......................................................................................  137
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar ............................................................  138
Çağdaş Uygur Edebiyatı ...............................................................  140
UYGURLAR VE DOĞU TÜRKİSTAN/ŞİNCAN ..................................................  141
Yeni Uygur Türkçesi ve Alfabe  ..................................................................................  142
XIX. YÜZYIL UYGUR EDEBİYATI .........................................................................  144
20. YÜZYIL UYGUR EDEBİYATI ............................................................................  145
1930-1940’lı Yıllarda Uygur Edebiyatı   .....................................................................  146
Kültür Devrimi Döneminde Uygur Edebiyatı  .........................................................  148
Çağdaş Uygur Edebiyatının Önemli Temsilcileri  ...................................................  149
Lutpulla Mutellip (1922-1945)  ............................................................................  159
Özet  ...............................................................................................................................  168
Kendimizi Sınayalım  ...................................................................................................  169
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı  ........................................................................  170
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı  ............................................................................................  170
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar ............................................................  170
5. ÜNİTE
4. ÜNİTE
6. ÜNİTE

İçindekiler
v
Balkanlarda Türk Edebiyatı ve Karakalpak Edebiyatı ................  172
BALKANLARDA TÜRK EDEBİYATI  .....................................................................  173
Balkanlarda Türk Varlığı  ............................................................................................  173
Bulgaristan Türk Edebiyatı  .........................................................................................  174
Makedonya ve Kosova Türk Edebiyatı (Eski Yugoslavya)  .....................................  176
Romanya Türk Edebiyatı  ............................................................................................  179
Yunanistan–Batı Trakya Türk Edebiyatı  ...................................................................  180
Moldova-Gagavuz Yeri Gagavuz Edebiyatı  ..............................................................  181
KARAKALPAK EDEBİYATI  .....................................................................................  183
Karakalpaklar  ...............................................................................................................  183
XIX. Asır Karakalpak Edebiyatı  ................................................................................  184
XIX. Asrın Sonu ve XX. Asrın Başlarındaki Karakalpak Edebiyatı  ......................  185
Devrin Tarihî-Siyasî Özelliklerine Kısa Bir Bakış   ............................................  185
Devrin Edebî Karakteri  ........................................................................................  186
Edebî Münasebetler  ..............................................................................................  186
Devir Edebiyatının Teması ve Türleri  .................................................................  187
 XX. YÜZYIL KARAKALPAK EDEBİYATI  ............................................................  188
Özet  ...............................................................................................................................  193
Kendimizi Sınayalım  ...................................................................................................  194
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı  ........................................................................  195
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı:  ...........................................................................................  195
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar ............................................................  195
Diğer Çağdaş Türk Edebiyatları ...................................................  198
BAŞKURT EDEBİYATI  ..............................................................................................  199
XIX. Yüzyılda Başkurt Edebiyatı  ...............................................................................  199
XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Başkurt Edebiyatı  .........................................................  199
XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Başkurt Edebiyatı  ...................................................  201
XX. Yüzyılda Başkurt Edebiyatı .................................................................................  203
1917 Devrimi Öncesinde Başkurt Edebiyatı ............................................................  204
Sovyet Dönemi Başkurt Edebiyatı (Başkurt Sovyet Edebiyatı)  .............................  205
KARAÇAY-MALKAR EDEBİYATI  ..........................................................................  206
Karaçay-Malkar Türkleri  ............................................................................................  206
Karaçay-Malkar Yazılı Edebiyatı (XIX. yy. Sonu)  ...................................................  207
Sovyet Dönemi Karaçay-Malkar Edebiyatı (XX: yy.)  .............................................  208
Sovyet Dönemi Sonrası Karaçay-Malkar Edebiyatı  ................................................  213
ÇUVAŞ EDEBİYATI  ...................................................................................................  213
Çuvaş Adı  .....................................................................................................................  213
Çuvaşistan  ....................................................................................................................  213
Nüfus  .............................................................................................................................  214
Çuvaşça ve Lehçe Tasniflerindeki Yeri ......................................................................  214
8. ÜNİTE
7. ÜNİTE

İçindekiler 
vi
Çuvaş Edebiyatı   ..........................................................................................................  214
KUZEYDOĞU TÜRK LEHÇELERİ EDEBİYATLARI  
(SİBİRYA TÜRK EDEBİYATLARI)  ..........................................................................  216
Modern Tuva Edebiyatı  ..............................................................................................  217
Modern Hakas Edebiyatı  ............................................................................................  218
Modern Altay Edebiyatı  .............................................................................................  219
Modern Saha (Yakut) Edebiyatı   ...............................................................................  219
Özet  ...............................................................................................................................  221
Kendimizi Sınayalım  ...................................................................................................  223
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı  ........................................................................  224
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı  ............................................................................................  224
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar ............................................................  225

vii
Önsöz
Önsöz
Sevgili öğrenciler, 
Çağdaş Türk Edebiyatları dersinin amacı, günümüzde Türkiye Cumhuriyeti’nin dışın-
da bulunan çeşitli Türk boylarının modern edebiyatlarını, ana hatlarıyla, belli başlı temsil-
cileri ve onların bazı örnek metinleriyle sizlere tanıtmaktadır.
Çağdaş Türk Edebiyatları-I kitabında Azerî, Kırım Tatar ve Tatar edebiyatlarına yer 
verilmiştir.
Çağdaş Türk Edebiyatları-II kitabında da Kazak, Özbek, Kırgız, Uygur ve diğer Tük 
boylarının modern edebiyatları ele alınmıştır.
Her şeyden önce, belli başlı bütün Türk boy ve topluluklarının modern edebiyatlarını, 
bu  derse  ayrılan  ünitelerin  sınırları  içinde  ele  almanın  mümkün  olmadığını  belirtmek 
gerekir. Çünkü sadece XIX ve XX. yüzyıllardaki edebiyatların gelişimini ana hatlarıyla ele 
almak bile bir hayli yer tutmaktadır. İster istemez tarihî ve kültürel gelişim itibarıyla Tür-
kiye Türkleriyle daha yakın ilişkiler içinde olan Türk boylarının edebiyatlarına öncelikli 
olarak yer vermek gerekmiştir.
Balkanlar, Kıbrıs, Romanya ve Irak’taki Türk topluluklarının edebiyatları, genel olarak 
XIX. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Türk edebiyatına dâhildir; buralarda ayrı bir ede-
biyat oluşumundan söz edilemez. Bütün bu bölgelerin edebiyatlarında kullanılan dil de 
Türkiye Türkçesidir. Ancak Irak’ta XX. yüzyıl ortalarından sonra ortaya çıkan bazı siyasî 
gelişmeler sebebiyle ve zorunlu olarak millî kimlik anlayışı “Osmanlı Türklüğü”nden veya 
“Türklük”ten “Türkman”lığa, edebî dil de İstanbul Türkçesinden yerel ağızlara doğru kay-
mıştır. Dolayısıyla günümüzde “Türkman Edebiyatı” denilen yeni bir kol ortaya çıkmış 
bulunmaktadır. Ne yazık ki elimizde olmayan sebeplerle “Türkman Edebiyatı” ile “Kuzey 
Kıbrıs Türk Edebiyatı”na çok kısa bir şekilde de olsa yer vermemiz mümkün olmadı. Ge-
lecek yıllarda bu eksikliklerin giderilmesi mümkün olabilir. Aynı şekilde bu ders kitabına 
alınamayan başka Türk toplulukları edebiyatlarının da olduğu bilincindeyiz. 
Birinci kitabın önsözünde de açıkladığımız gibi “Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü”nde 
okutulacak, belli başlı Türk boylarının edebiyatlarını içine alan “Çağdaş Türk Edebiyatla-
rı” ders kitabı ilk defa hazırlanıyor. Bu kitapta ister istemez bazı eksikliklerin olduğunun 
bilincindeyiz. Muhtemelen bazı hatalar da yapılmış olabilir. Bunun için öğrencilerimizin 
ve okuyucularımızın bizi anlayışla karşılayacağını ümit ediyoruz.
Kitapta görülebilecek eksiklik veya yanlışlıklar için yapılacak uyarılardan, tenkitlerden 
memnun olacağız. Haklı tenkitler, ileride daha eksiksiz, daha olgun bir ders kitabının ha-
zırlanmasına hizmet edecektir, diye düşünüyoruz.
Açıköğretim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü içinde böyle bir derse yer ver-
dikleri için ilgililere özellikle teşekkür ederiz. Ayrıca bu kitabın yazılma aşamasında, biz-
lerden kaynaklanan aksaklıkları anlayışla karşılayan yöneticilere de samimi teşekkürleri-
mizi bildirmek istiyoruz.
Değerli öğrencilerimize başarı dileklerimizle. 
 
 
 
 
 
Editörler
 
 
 
 
 
  
Prof.Dr. Yavuz AKPINAR
 
 
 
 
 
 
Doç.Dr. Ferruh AĞCA

1
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Kazak Dil ve Edebiyatına ait eserleri okuyabilecek,
Kiril alfabesi ve Latin alfabesiyle verilen örnek metinler yardımıyla Kazak edebi-
yatı hakkında yorum yapabilecek,
Kazak Edebiyatının başlangıç dönemi yazarları hakkında açıklama yapabilecek,
Kazak sözlü ve yazılı kültür unsurlarını betimleyebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
  
İçindekiler




Çağdaş Türk Edebiyatları-II
Çağdaş Kazak Edebiyatı-I
•  KAZAK DİLİ
•  KAZAK EDEBİYATI
•  Kazak Edebiyatı
•  Sözlü Kültür
•  Yazı Dili
•  Örnek Metinler
•  Ertegi
•  Cumbak
•  Makal-Metel
•  Şeşendik Söz 
•  Batır
•  Aytıs
•  Cırav
ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI-II

KAZAK DİLİ
Kazakistan Cumhuriyeti’nin resmi dili. Kazakistan, Doğu Türkistan, Moğolistan, Kırgızis-
tan ve Özbekistan ile değişik ülkelerde dağınık olarak yaşayan Kazaklar tarafından konu-
şulan dil. Türkçe’nin Kıpçak dil grubuna dâhildir. Kazak dilinde “ş” yerine “s”, “ç” yerine 
“ş” kullanılır ve bazı yazılı durumlarda m/b/p ile n/d/t sessizleri ortaya çıkar.
Kazak halkı son yüz yılda iki defa alfabe değiştirdi. 1929’a kadar Arap, 1929’dan 1940’a 
kadar Latin ve 1940’dan sonra Kril harflerine dayalı alfabe kullandılar. 1991’de bağımsız-
lığın kazanılmasından sonra bir grup Kazak aydını Arap harflerine dönülmesini tavsiye 
ederken bir başka grup, diğer Türk halkları ile ortak bir alfabe istediler. Bu ikinci grup 34 
harfli ortak alfabeyi destekledi. 8. yüzyılda kullanılan Göktürk alfabesini tavsiye edenler 
oldu. Hâlihazırda çoğunluk mevcut alfabeden yana olsa da Latin alfabesine dayalı bir al-
fabe üzerinde çalışılmaktadır.
Kazak edebî dilinin başlangıcı 19. yüzyılın ortalarına rastlar. Bu edebî dil, halkın en 
çok kullandığı şiveye dayanır. Çokan Velihanov (1837-1865), Abay Kunanbayev (1845-
1904) ve İbray Altınsarın (1841-1882) gibi büyük Kazak aydınları bu dili kullandılar.
Kazak Türklerinin bu kadar sık alfabe değiştirmesinin nedenleri sizce neler olabilir?
KAZAK EDEBİYATI 
Başlangıç Dönemi (20. Yüzyıla Kadar Olan Dönem)
«Тыңдаусыз болса сөз жетім, іздеусіз болса қыз жетім» 
“Tındausız bolsa söz jetim, izdeusiz bolsa kız jetim.” 
Dinleyicisi olmayan söz yetim, arkasında ana-babası olmayan kız yetim. Kazak atasözü.
(
Qazaq Adebiyetiniñ Tarıhı. III.
 2000: 356)
Kazak edebiyatının ilk nüshaları bütün Türk halklarına da ortaktır. En eskileri, Külte-
kin, Bilge Kagan ve Tonyukuk’a ithaf edilen Orhun abideleridir. Tanınmış tarihçi Kazak 
akademisyen Prof. Dr. Mekemtas Mırzahmetulı; “Aslında Kazak ülkesinin başından geçen 
tarihî gelişmeler, bütün Türk yurtları için ortak gelişmelerdir” diyor. (Başlangıcından Gü-
nümüze... 27, 2004: 14) Yine Türk dünyasının ortak edebî eserleri Oğuzname ve Dede Kor-
kut Kitabı onları takip eder. Bilindiği gibi Korkut ismi Türkler arasında yaygındır ve Oğuz 
Türkleri arasında bilinen adıyla Dede Korkut Kitabı da Türk dünyasının ortak eseri olarak 
Çağdaş Kazak Edebiyatı-I