Çalikuşu reşat Nuri Güntekin’in Eserleri

B... 2 Kasım
Bu akşam B.’deki evimde son gecem... Yarın erkenden hareket ediyorum.
O vakadan sonra tabii burada kalamazdım. Şehirde herkes benden bahsediyor, herkes, beni merak
ediyor. Mektebe gidip gelirken kaç kişi peşime takıldı, kaç kişi artık iki kat örtmeye başladığım
peçemin altında yüzümü seçebilmek için yolumu kesti; kaç saygısızın, biraz sesini alçaltmaya bile

---

lüzum görmeden:
-İpekböceği, bu ha? Zavallı Şeyh! dediğini işittim.
Arkadaşlarımın yanında konuşmaya utanıyor, sınıfa girerken kıpkırmızı olduğumu hissediyordum.
Bu, böyle devam edemezdi. Çaresiz, Maarif Müdürü’ne gittim. Buranın havasına
dayanamayacağımı söyledim; başka bir memlekette bana bir ders bulmasını rica ettim.
Dedikodulardan galiba onun da haberi vardı. Çünkü hemen bana hak verdi. Yalnız, başka bir yerde
bana göre ders bulmak müşküldü. Daha az maaşlı daha küçük bir mektep olursa da kabul edeceğimi
söyledim; elverir ki uzakta bir yer olsun iki gün evvel emri geldi
-Ç... Rüştiyesine tayin etmişler.
Zavallı Çalıkuşu, rüzgâra kapılmış sonbahar yapraklarına döndü.

---

ÜÇÜNCÜ KISIM
Ç...23 Nisan
BUGÜN Hıdrellez. Evde yalnızım. Hatta, sadece evde değil, kasabada da hemen hemen öyleyim.
Evler boş, çarşılar kapalı. Bütün kasaba halkı, erkenden yemek sepetleriyle Söğütlük’te kuzu yemeğe
gitti. Köşe başında her zaman kötürüm bir dilenci oturur. O bile eğlenceden geri kalmak istemedi,
arabaya biner gibi, azametli bir eda ile bir hamalın sırtına binerek kafileye karıştı.
Mamafih, benim en ziyade hoşuma giden köpekler oldu. Kurnaz hayvanlar, ziyafetin kokusunu
almışlar, bohçalar, sepetler, ihramlarla yola çıkan her kafilenin arkasında birkaç da onlardan
takılmış.
Munise’yi komşulardan alay imamı Hafız Kurban Efendi’nin karısıyla beraber gönderdim. O,
bensiz gitmemek için bir hayli sızlandı, fakat başıma bir çatkı çattım: “Biraz hastayım, açılırsam belki
arkadan gelirim,” dedim.
Onları, hastayım diye aldattım ama bugün, bilakis çok iyiyim ve çok neşeliyim. Gitmek
istemememin sebebine gelince, ben, artık böyle kalabalık eğlence yerlerinden hoşlanmıyorum.
Evde yalnız kalır kalmaz, başımdan çatkıyı attım. Yavaş sesle türküler söyleyerek, ıslık çalarak
hanım hanım evimin işini gördüm. Mektepte günlerce erkek gibi çalıştıktan sonra ara sıra ev
hanımlığı etmek bana öyle tatlı geliyor ki...
Bu işler bitince sıra kuşlarıma geldi. Maskaraların kafeslerini temizledim, sularını tazeledim,
sonra güneş alsınlar diye bahçeye çıkardım. Şimdi tam yarım düzine kuşumuz var Buraya gelirken
Mazlum’u, Hacı Kalfa’nın oğluna bırakmak mecburiyetinde kalmıştık. Munise, çok üzülmüş,
ağlamıştı. Kızcağızım içlenmesin diye ona bu kuşları aldım Sonradan, bana da bir merak geldi. Fakat,
komşunun sarı kedisinden bu hayvancıklara hiç rahat yok. Ne vakit kafesleri bahçeye çıkarsam, gelip
karşılarına oturuyor. Görünüşte sakin, halim bir kedi. Yeşil gözlerini aralık ederek adeta şefkatle
kuşlara bakıyor, hele ara sıra çenesini titreterek hafif hafif sesler çıkarması var ki, onlarla konuşuyor
zannedersiniz. Bugün: “Bakalım ne yapacak?” diye kuşlardan birini kafesten çıkardım, onun yüzüne
doğru yaklaştırdım. Zalim hayvanın, üstünde bir rüzgâr esmiş gibi, sarı tüyleri dalgalandı, yeşil
gözlerinden kıvılcımlar parladı. Yumuşak pençelerinin içinden tırnaklarını çıkarıyor, kuşun üstüne
atılmaya hazırlanıyordu.
Zavallı yavrucak, elimin içinde kanatlarını, boynunu kısarak öyle bir titriyordu ki... Öteki elimle
kediyi başından tuttum:
-Bu hain yeşil gözlerdeki tatlılığa bakan, seni gökyüzündeki melekleri düşünüyor sanır, dedim.
Halbuki senin derdin, bu biçareyi parçalamak değil mi? Bak, ben şimdi senden ne güzel bir intikam
alacağım.
Öteki elimi açtım. Zavallı kuş birdenbire sendeledi, azat olunduğuna inanamıyor gibi durdu. Sonra,
ince bir feryat kopararak uçmaya başladı. Kedinin hayran bir yeis ile kuşu takip eden yeşil gözlerini

---

yüzüme yaklaştırarak kahkahalarla gülüyor:
-Nasıl, kuşu parçalandın mı, sarı zalim? Diye eğleniyordum, içimde derin bir sevinç vardı. Yalnız
bu sarı kediden değil, zavallı küçük kuşlara musallat olan bütün sarı mahluklardan öç almış gibi
seviniyordum.
Neşemi yalnız öteki kuşların şikâyeti kırdı. Bu, hakikaten bir şikâyet miydi, bilmiyorum, fakat bana,
öyle geldi ki, zavallılar: “Niçin bizi arkadaşımız gibi mesut etmiyorsun?” diyorlar. Gönlümün o
daima itaat etmek lâzım gelen hırçın, sert emirlerinden biriyle kafese doğru yürüyordum.
Hepsini birden azat edecektim. Fakat, birdenbire Munise aklıma geldi. Yanağımı kafeslerden
birinin teline dayadım:
-Sizi bırakayım, güzel, fakat sonra Munise’ye, öteki sarı musibete ne cevap vereceğiz? Ne yapalım
küçükler, ne kadar uğraşsak bu sarı hainlerden kendimizi büsbütün kurtaramıyoruz, dedim.
Kuşlardan sonra, sıra kendime geldi. Ben, havayı bir parça güneşli gördüğüm vakit, daima soğuk
su ile saçlarımı yıkarım. Onların yavaş yavaş güneşte kuruması en büyük zevkimdir.
Bugün, yine öyle yaptım; sonra kafeslerimin karşısındaki erik ağacına çıkarak ıslak saçlarımı, hafif
hafif esen bahar rüzgârına dağıttım. Saçlarım artık uzamış, hemen hemen belime inmişti. B.’de
saçlarımın niçin kısa olduğunu arkadaşlarıma söylemeye utanmıştım. Onlar, bunu kadın için ayıp,
daha doğrusu bir kusur sayıyorlar. Hacı Kalfa’ya varıncaya kadar, herkesten bir türlü saç ilacı salık
almıştım. Saçlarımın bu kadar çabucak uzadığını görenler, kerameti kendilerinde bildiler;
Maçlarındaki tesire benim demet demet uzayan gür saçlarımı şahit tuttular.
Erik ağacı kafeslerin tam karşısındaydı. Kuşlar, boncuk gibi parlıyor, gözlerini güneşe dikerek
ötüşüyorlardı. Ben, ıslık çalarak onları taklit ediyor, ince bir dalın üstünde, salıncakta gibi
sallanıyordum. Bir aralık yanımdaki evin penceresine gözüm ilişti. Bir de ne göreyim? Komşu alay
imamı Hafız Kurban Efendi, ablak yüzünde iki cami kandili gibi parlayan yuvarlak çipil gözleriyle
bana bakmıyor mu?! Ne olduğumu anlatamam. Kılığım, kıyafetim bir şeye benzese neyse. Fakat
ayaklarım çıplak, arkamda açık bir beyaz gömlek, ilk hareketim, arkama dökülen ağır saç kümesine
sarınarak onu boynuma, göğsüme dağıtmak oldu. Sonra kendimi bir yük gibi ağaçtan aşağı attım.
Bereket versin, dal yüksek değildi. Kulağıma: “Aman, eyvah!” diye bir ses geldi. Düşen, biraz da
canı yanan bendim. Fakat, bağıran komşum Hafız Kurban Efendi’ydi.
İsmini gülmeden söyleyemediğim bu Hafız Kurban Efendi, elli yaşlarında bir alay imamıdır. Çok
zengin olduğunu söylüyorlar. Karısı pek taze, otuz yaşına bile gelmemiş, güzel, kara gözlü, filiz gibi
bir Çerkez kızı. Aramız pek iyidir. Bugün Munise’yi gezmeye götüren de odur. Çocuğu olmadığı için
benim küçük yaramazı o da, kendi kızı gibi seviyor. Fakat, bugünkü vaka neşemi kaçırdı. Alay
imamından çok utandım, kim bilir, ne kadar ayıplamıştır? Şimdi bu satırları yazarken utancımdan
yüzümü ateş basıyor, kıpkırmızı olduğumu hissediyorum. Of, Yarabbî! Mektep hocası da oldum, hâlâ
deliliği bırakamıyorum. Tevekkeli B.’deki Müdür Recep Efendi bana: “Allah geçinden versin, hani
ölüp de mezara girsen, talkın veren imamı güldüreceksin!” demezdi.
Bugünkü programımın öğleden sonraki kısmı, geldim geleli çantamda duran defterime son altı ayın
vakalarını yazmaktı. Boğaz ile beraber sahildeki istihkâmların bir kısmını gören penceremin önüne
geçtim. Ben, bu eve zaten yalnız bu pencereyi sevdiğim için geldim. Yoksa tamah edilecek hiçbir şeyi

---

yok.
B.’den kaçmak için ilk teklif ettikleri yeri kabul etmiş, ne burayı sevip sevmeyeceğimi düşünmüş,
ne de aylığımın azlığına ehemmiyet vermiştim.
Fakat, talihime gayet iyi bir yer çıktı. Sakin, şirin bir asker memleketi. Yerli olsun, yabancı olsun,
kimin babasını, kardeşini, oğlunu, kocasını sorarsanız mutlaka askerdi; ya zabit, ya nefer...
Hocalarının bile bir kısmı tabur imamı, alay müftüsü, filan gibi askerlikte bir ilişiği olan insanlar.
Komşum Kurban Efendi’nin, sarığıyla beraber ara sıra üniforma giydiği, kılıç taktığı bile oluyor.
Ç.’nın kadınları pek hoşuma gidiyor. Vefakâr, çalışkan, hayatlarından memnun, munis ve sade
insanlar Çalışmak gibi eğlenceyi de çok seviyorlar. Hafta geçmez ki bir düğün olmasın. Bir düğün,
türlü türlü isimde kına geceleriyle tam bir hafta sürüyor. Demek ki onlar hemen her gece eğleniyorlar.
Evvela, buna nasıl para dayandırıyorlar, diye şaşıyordum. Fakat sonradan sırrını anladım.
Mesela, bir kadın, ağır gelinlik elbisesini on sene, yirmi sene, her düğüne giyiyor, onu yine,
tertemiz, kendi kızına giydiriyor. Eğlenceleri çok sade. Çalgıları, armonika çalan bir ihtiyar ermeni
kadını ki, küçük bir kumaş parçası, birkaç para ile memnun oluyor.
Evet, sade eğlenceler. Fakat değil mi ki memnun oluyorlar, pekâlâ Keşke ben de onların içinde
doğsaydım, keşke ben de bir gün parmaklarımda, avuçlarımın içinde hurma gibi kınalarla... Her neyse
başka bahse geçelim.
Komşularım, beni birdenbire sevdiler. Yalnız, aralarına karışmadığıma, bu eğlencelerden zevk
almadığıma darılıyorlardı. Kibirli sanmasınlar diye onlara kul, köle oldum, mektepteki kızları gibi
kendilerinden de elimden gelen nezaketi, yardımı esirgemedim
Burada en sevdiğim bir yer de: “Söğütlük” dedikleri dere kenarı. Kalabalık günlerde pek cesaret
edemiyorum Fakat bazı tenha akşamüstleri, mektepten dönerken Munise ile oraya uğruyoruz.
Söğütlük, adeta bir söğüt ve çınar ormanı. Kim bilir, kaç yüz senelik? Çınarların aşağı kısımlarındaki
dalları kesmişler, yalnız gövdeleriyle tepelerindeki dalları ve yaprakları kalmış Akşam gölgesinin
çökmeye başladığı saatlerde insan, oraya giderse, ucu bucağı bulunmaz bir viran kubbenin altına
girmiş gibi oluyor. Yandan vuran son güneş ışıkları bu yüksek, harap çınar gövdelerini göz
alabildiğine uzanıp giden kırık sütunlara benzetiyor. Derenin öbür kıyısında etrafları çitlerle
çevrilmiş, sıra sıra bahçeler, o bahçelerin arasında gölgelere boğulmuş incecik yollar var. Karşıdan
bu yollara bakarken bana öyle geliyor ki, onlar insanı, bildiğimiz dünyadan başka yerlere götürecek,
en umulmaz emellere kavuşturacak.
Memleketin zenginleri, Hastalar Tepesi isminde bir yerde oturuyorlar, ismi fena ama kendi en şen,
en mesut insanların yeri. Geldiğim vakit, bana orada güzel bir ev göstermişlerdi. Fakat cesaret
edememiştim. Şimdi B.’deki kadar zengin değildim. Daha fakirane yaşamaya, daha küçük bir evde
oturmaya mecburum. Mamafih, şimdiki evim de pek fena yerde değil. Meydanlığı, kahvesi,
dükkânlarıyla kasabanın pek işlek bir yerinde. Mesela sabahleyin Söğütlük’e giden bütün Ç... halkı
önümüzden geçti. Şimdi, vakit daha erken olmakla beraber, dönüş başladı. Biraz evvel Söğütlük’ten
bir zabit kafilesi dönüyordu. Acele acele karşıdan gelen bir mülazımla konuşmak için durdular.
Mülazım:

---

-Niçin böyle erken dönüyorsun? Ben daha yeni gidiyorum. Şimdi nöbetten çıktım, dedi.
Ceketinin önü daima açık duran şişman, yaşlı bir kolağası -ki her zaman tesadüf ederim- cevap
verdi:
-Dön, zahmet etme. Söğütlük’ün tadı yok bugün. O kadar bakındık. Gülbeşeker yok!
Bu şehrin askerleri galiba gülbeşekeri çok seviyorlar. Çocuğunun, büyüğünün ağzında bir
gülbeşekerdir gidiyor. Anlaşılan bu, bir nevi gül tatlısı olacak. Fakat Hıdrellez günü mesirede
gülbeşeker aramak, onu bulamadığı için meyus olmak, pek çocuklara yakışır bir şey!
Evet, bu gülbeşeker sözü çocuk, büyük bütün erkeklerin ağzında, kaç defa sokakta kulağımla
işittim.
Mesela, bir akşamüstü mektepten dönüyordum. Önümde fakir kıyafetli birkaç genç gidiyordu.
Bunlardan birine bilmem ne ikram etmek istediler. O, reddediyor:
-Vallahi olmaz, şimdi yemek yedim. Yeşim değil, ne olsa yiyemem, diyordu. Bir başkası:
-Bir şey yiyemez misin? Gülbeşeker de olsa yemez misin? diye onu omuzundan sarstı.
Delikanlı, hemen yumuşadı, sırıta sırıta:
-Bak, ona sözüm yok, diye cevap verdi.
Bazen kahvenin önünde oturan erkekler mahalleye su taşımakla geçinen fakir, tuhaf tuhaf konuşan,
neşeli bir çocukla şakalaşıyorlar:
-E, Süleyman söyle bakalım, ne vakit senin düğünü yapıyoruz?
-Ne vakit isterseniz, ben alesta hazırım.
-Süleyman, sen bu fukaralıkla nasıl geçinirsin?
-Kuru ekmeğimi gülbeşekere sürer yerim. Allah’tan belamı mı isteyeceğim?
Bu şakayı hemen her gün tekrar ediyorlar. Fakat, en tuhafı, bizim komşu Hafız Kurban Efendi, üç
gün evvel kapının önünde Munise’yi yakaladı. Kızcağızın zorla yanaklarından öperek:
-Oh, mis gibi gülbeşeker kokuyor, dedi.
Sokakta Sögütlük’ten dönen kafileler çoğalmaya başlıyor, ince bir kahkaha. Munise’nin sesi.
Munise geliyor. Yaramaz kızı dört saatte dört ay görmemiş gibi göreceğim geldi.