Chirchiq davlat pedagogika universiteti turizm fakulteti umukasbiy va ixtisoslik fanlari

Turistik mahsulotni taqsimlash samaradorligi.

Agar istalgan biznesni boshqarish uchun bosh funksiyalar muhim bo‘lib hisoblansa, ularga oliy menejment tomonidan ajratilgan e’tibor va vaqt miqdoriga mos ravishda tavsiflansa, unda ishonch bilan aytish mumkinki, taqsimot bu ruyxatni boshidagi o‘rinni egallagan bo‘lar edi.
Agar o‘sha funksiyalar foizlarda ifodalangan ularga ketgan harajatlar nuqtai nazaridan guruhlansa, unda taqsimot ham qaerdadir ruyxatni boshida joylashgan bo‘lar edi.
Turistik xizmatlar ko‘rinmas tovarni o‘ziga xos turi hisoblanib, uni joriy qilganda munosabatlar turli-tuman va o‘ziga xosdir. Turfirmalar tomonidan sotiladigan xizmatlar qator farq qiluvchi o‘ziga xos xususiyatlarga ega:
sezilmaslik: sotilishi kerak bo‘lgan mahsulotni ko‘rib bo‘lmaydi, iste’molchi uni harid qilishdan oldin tatib ko‘ra olmaydi va ushlab ko‘ra olmaydi;
xizmatlarni jamg‘arib qo‘yish mumkin emas.
ishlab chiqarish va iste’mol jarayonlari bir vaqtning o‘zida amalga oshiriladi
iste’molchi ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etadi.
Bo‘lardan shunday xulosa qilish mumkinki, ham sotish tizimi ham taqsimot kanallarini tanlash jismoniy tovarlarni moddiy taqsimotidan tubdan farq qiladi.
Sotishni ikki xil usuli mavjud bevosita usul sotuvchi va haridor o‘rtasida bevosita aloqalarni o‘rinatishni ko‘zda tutsa, bilvosita usulda savdo vositachilik bo‘g‘inidan foydalanishni ko‘zda tutadi.
SHu sababli, turlarni joriy qilishdagi aloqalarning asosiy sxemasini ko‘rib chiqamiz.
Turoperator – Turist. Malakali turoperator turlarni ishlab chiqish bilan shug‘ullanadi. Uning xizmatlar xususiyati asosiy va qo‘shimcha turxizmatlarni kombinatsiyalash, tanlashdan, hamda ularni dastlabki rejalashtirish va standartlashdan tashkil topadi. Turlarni sotish shaxsan turistlarga turoperator funksiyasi bo‘lib hisoblanmaydi. Dasturlar paketi, ham alohida olingan turistik korxona xizmatlari kabi (mehmonxona, aviakompaniya va h.k.), chakana sotish bo‘yicha faqatgina vositachilik xizmatlarini amalga oshiruvchi turagentlik funksiyasi hisoblanadi.
Ammo ko‘p hollarda yirik turoperatorlar ularga tegishli bo‘lgan turagentliklarni shaxsiy sotish tarmog‘iga ega bo‘ladi. Masalan, SHveysariyaning “Kuni Travel htd” va “Hotelplan” ikki yirik turoperatori anchagina yirik turagentlik tarmog‘iga ega.
Turoperatorning shunga o‘xshash startegiyasi 1980 yilda keng yoyildi va “to‘g‘ri marketing” strategiyasi nomini oldi. Uning mohiyati bevosita iste’molchilar, potensail mijozlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarni o‘rnatishdan iborat. Bu turoperator zimmasiga qo‘shimcha qator funksiyalarni yuklaydi:
sotish bo‘yicha yo‘naltirilishi kerak bo‘lgan potensail iste’molchilarni aniqlash;
sotish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiish;
firma mijozlari bo‘yicha axborot tizimini tashkil etish;
iste’molchilardan tushayotgan ma’lumotlarni qayta ishlashni va unga tezda moslashishni samarali tizimlarini tashkil etish.
Mazkur startegiyadan kelib chiqib shunday savol tug‘ilishi mumkin: “Nima arzonroq – shaxsiy agentlik tarmog‘iga ega bo‘lishmi yoki turagentlikni vositachilik xizmatlarini komissionkalaridan foydalanishmi?”.
Dastlab birinchi o‘rinda xizmatlarni ishlab chiqaruvchilar uchun tijorat manfaati turadi, ya’ni: sotish bo‘yicha tadbirlarga kam harajatlar bilan qanday qilib ko‘proq tovar sotish mumkin. 1990 yilni boshida tijorat manfaati birlamchi bo‘lmasdan, balki iste’molchilar talabi, iste’molchilarni aniq guruhlariga bevosita munosabat , doimiy mijozlarni harid qilish kabilar maydonga chiqdi. Aynan mana shu firmani kelajakda tijorat barqarorligini kafolati bo‘lib hisoblanadi. Shundan turagentlikning hususiy tarmog‘ini kengaytirish yoki turagentlar bilan fanchayzing munosabatini kengaytirish tomon bormoqda.