Chirchiq davlat pedagogika universiteti turizm fakulteti umukasbiy va ixtisoslik fanlari

Turoperator – turagentlik - turist. Yuqorida qad qayd qilinganidek, turagentlik turoperator va turist o‘rtasidagi vositachi bo‘lib hisoblanadi. Bundan tashqari turagentlik alohida xizmatlarni turistlarga sotish bilan shug‘ullanadi (transport xizmatlari, chiqish xujjatlarini rasmiylashtirish, diskont kartochkalarini rasmiylashtirish, turistik adabiyotlarni sotish, fototasmalarni ishlov berish va h.k.). Ko‘pgina turoperatorlar bozorga o‘z xizmatlarini agentliklar orqali taqdim etadilar.
Ulardan har biri o‘zining shaxsiy taqsimot kanalini shakllantirishga intiladilar.
Nima uchun turoperator sotish bo‘yicha o‘z ishini bir qismini vositachilarga berishga tayyor? Bu shuni anglatadiki, u qandaydir darajada tovar qanday sotilishi ustidan nazoratni yo‘qotadi. Yuqorida qayd qilingan turistik xizmatlarni o‘ziga xosligi (sezilmaslik, ishlab chiqarish va iste’mol jararyonlarni mos kelishi va h.k.) judamuhimhisoblanadi.Shunga qaramasdan ko‘pgina turoperatorlar vositachilardan foydalanish ularga ma’lum foyda keltiradi deb hisoblaydilar.
Ko‘pgina turoperatorlarga bevosita marketingni amalga oshirish uchun moliyaviy resurslar etishmaydi. Misol uchun Ispaniyani “Soltour Este” turoperatori o‘z turlarini bir necha yuz moskva va mintaqaviy turagentliklar yordamida sotadi. Hatto shunday yirik turfirmaga ham hech bo‘lmaganda bu agentliklarni bir qismini sotib olish uchun mablag‘ topish juda qiyindir.
To‘g‘ri marketing yordamida ommaviy taqsimot tizimini iqtisodiyligiga erishish uchun ko‘pgina turxizmatlarni ishlab chiqaruvchilarga boshqa firmalar xizmatini sotishda vositachi bo‘lishi zarur. Masalan, shaxsiy marshrutlari soni 1-2 ta dan oshmaydigan ko‘pgina turoperator firmalar “Narus Viaggi” (Italiya), “Pactour”, “Frektravel” (Turkiya), Italiya va Turkiyaga turlarni sotish bo‘yicha barcha davlat o‘z vakilligini ochish tajribasizligi sabablidir. Ularni boshqa turoperatorlarni turxizmatlari bilan birga sotishga to‘g‘ri kelardi, oxir oqibatda turagentliklar tarmog‘ini egasiga aylanib qolishi mumkin. Ularga distribyuterlarni keng tarmog‘i orqali ishlash yanada osonroqdir.
Lekin hatto turoperator taqsimotni shaxsiy kanallarini tashkil etish imkoniyatiga ega bo‘lgan taqdirda ham, ko‘pgna hollarda agar o‘zining asosiy biznesiga kapital qo‘yilmalarni oshirsa u ko‘proq foyda olib ishlaydi.
Vositachilardan foydalanish asosan turxizmatlarni keng ochiq yo‘lini ta’minlashda va ularni maqsadli bozorgacha etkazishdek kattagina samaradorligi bilan izohlanadi. Turagentliklarda turoperatorlarga nisbatan ko‘proq tajribga, aloqaga, faoliyat imkoniyatlarga egadir.
Ammo, turfirma sotishni qanday tizimidan foydalanishdan qat’iy nazar u taqsimotga sarflanadigan harajatlarni pasaytirishga intiladi. Yangi texnologiya va yangi quvvatli kompyuterlar yordamida ba’zi turfirmalar taqsimot tizimiga sarf-harajatlarni optimallashtirishga erishdilar
Kompyuterlardan tashqari, taqsimot ayrim hollarda samarali tartibga solishga, ishlab chiqarish yoki marketingga tortiladi. Taqsimotni samaradorlik darajasini nazorat qilish va o‘lchash juda mushkul. ayniqsa bunga ba’zi marketing qarorlari ta’sir ko‘rsatadi: mijozlarga xizmat ko‘rsatish siyosatida ba’zi uncha katta bo‘lmagan o‘zgarishlar taqsimotdagi sarf-harajatlarni anchagina oshiradi; ularni rag‘batlantirish natijasi hisoblangan sotishni maksimallashtirish taqsimot sohasidagi xizmatchilarni qo‘shimcha shtatiga sarflanadigan moddiy harajatlarga olib kelishi mumkin; sotish pul aylanmasini oshirish qarori yana taqsimotdagi harajatlarni oshiruvchi xizmat ko‘rsatish bo‘yicha harajatlar va aylanma fondlar darajasini iqtisodiy jihatdan foyda olmaslikka olib kelishi mumkin.
Bunday xolatda shunday savol tug‘iladi: taqsimot ustidan va unga sarflanadigan harajatlarni kamaytirish ustidan samarali nazoartni amalga oshirish uchun turfirmalarni a’lo darajadagi boshqaruv apparatorlari nima qilmoqdalar?