Chiziqli asinxron motor

Plastinkalar malum tartibda yig’iladi bunda temir o’zakning ichki sirtida valga parallel pazlar hosil bo’ladi bu pazlarga stator chulg’amlari joylashtiriladi.

O’zgaruvchan tok mashinalarining stator chulg’amlarini hisoblash va o’rash usuli malum qoidaga asoslangan bo’ladi. Statorda uchta chulg’am bolib bu chul’amlarning boshi va oxiri uchlari moshina korpusining yon yoki ust tomoniga o’rnatilgan klemma qutisiga chiqariladi. Stator chlg’amlarining bosh uhlari C1 C2 C3 va oxirigi uchlari C4 C5 C6 bilan belgilanadi. Stator chulg’amlari yulduz yoki uchburchak usulda ulanadi.

Chulg’amlarni bunday usulllarda ulsh ushbu motorni qiymati jihatdan ildzda uchmarta farq qiladigan ikki xil kuchlanishda maslan (127/220v) yoki (220/380v) ishlatishga imkon beradi. Masalan asinxiron motor 220/380v kuchlanishga moslas=hgan bo’lsin. Agar tarmoq kuchlanishi 380v bo’lsa stator chulg’amlari yulduz usulda ulanadi tarmoq kuchlanishi 220v bo’lsa chulg’amlar uchburchak usulda ulanadi.
Exspluatatsiya sharoitida stator chulg’amlarini turli usulda ulashni oson bajarish maqsadida klemmalar qutisida ayrim chulg’gamning bosh va oxirigi uchlari ma’lum tartibda joylashtiriladi. Agarda tarmoq kuchlanishi motor pasportida ko’rsatilgan kuchlanishga mos kelmasa bunday motorni shu tarmoqqa ulash va ishlatish also mumkin emas.

Asinxiron motorning rotori uning statori ichida aylanadi. Otor aosan val temir o’zak va uning pazlarida joylashgan cho’gamlardan yoki qisqa tutashgan simlardan iborat bo’ladi. Rotorning temir o’zagi ham maxsus elektrotexnik po’latdan tayyorlangan

yupqa pilastinkalardan yig’iladi.

Bu pilastinkalar ham shtamplash usulida tayyorlanadi.Temir o’zak plastinkalarda pazlar bo’ladi.Plastinkalar rotor aliga kiydiriladi. Bunda rotorda uzunasiga pazlar hosil bo’ladi. Rotor temir o’zagining pazlari oval shaklida yarim ochiq yoki yopiq qilib tayyorlanadi

Asinxiron motorlar rotorning tuzilishiga qarab ikki xil bo’ladi.
1) qisqa tutashgan rotorli asinxiron motor
2) faza rotorli asinxiron motor
Qisqa tutashgan rotorli asinxiron motorning rotor temir o’zagi pazlarida izolyasiyasiz mis yoki alyuminiy similar yoki sterjenlar yotadi. Bu sterjenlarning ichlari ikki tomondan maxsus hlqalarga kavsharlanadi. Agar rotor pazlariga yotgan sterjen uchlarini birlashtiruvchi halqalarni undan chiqarib olinsa olmaxon halqasi hosil bo’ladi.

“Olmaxon xalqasi”ning sterjenlari rotorning qisqatutashgan simlari rotor esa qisqa tutashgan rotor deyiladi. Pazlari yopiq rotir o’qqa o’rnatilgan silindir shaklida bo’lib uning ustida temir o’zak plastinkalari ko’rinadi. Yarim ochiq pazli rotorda shu pilastinkalar va uzunasiga yo’nalgan sterjenlar ustining bir qismi ham ko’rinadi.

Fazarotorli asinxiron motor ham val va unga o’rnatilgan temir o’zakdan tuzilgan tamir o’zak pazlarida izolyatsiali mis simdan o’ralgan uchta chulg’am joylashgan bo’ladi . Ular rotor pazlarida bir biriga nisbatan fazoda 120⁰ surilgan holda joylashtiriladi.

Odatda rotor chulg’amlari yulduz usulida ulanadi chulg’amlarning oxirgi uchlari bir nuqtaga va bosh uchlari esa rotor o’qining bir tomoniga o’rnatilgan hamda temir qisimlardan va o’zaro bir birida puxta izolyasiolangan 3 ta mis yoki jez halqaga ulanadi.
Mashinanaing qo’zg’almas qismiga yupqa mis pilastinkalarga yoki ko’mirdan yasalgan maxsus cho’tkalar o’rnatiladi. Bu cho’tkalar puruina yordamida halqalarga yopishib turadi rotor aylanganda halqalarda sirpanadi va elektr tokini yaxshi o’tkazadigan kontakt hosil qiladi.
Shunday qilib rotor chulg’amining bosh uchlari halqa va cho’tkalar orqali mashina g’lofidagi klemmalarga ulanadi. Rotor chulg’amining klemmalari P₁ P₂ va P₃ hariflari bilan belgilanadi. Faza rotorli asinxiron motorning rotorida 3 ta halqa bo’lgani uchun uni uch halqali asinxiron motor deb ham yuritiladi.
Faza rotorli asinxiron motorlar maxsus yurgizish reostati yordamida ishga tushiriladi. Yurgizish reostati rotor chulg’amlariga ketma-ket ulanadi. Odatda yurgizish reostati ham uch fazali bo’lib yulduz usulida ulanadi . Asinxiron motorning ishlash prinsipi stator chulg’amlaridan uchfazali tok o’tganda stator ichida aylanma magnit maydoni hosil bo’lishiga asoslangan.

Asinxiron motorning ishlash pirinsipini o’rganish maqsadida magnit qutublari maxkamlanga o’z o’qida erkin aylanadigan halqa olamiz.Bu halqa aylantirilsa uning ichida mag maydoni ham aylanadi demak aylanma magnit maydoniga ega bo’lamiz .

Endi halqa ichiga yengil aylanadigan qisqa tutshgan rotor o’rnatamiz magnit qutublari malum bir tezlikda masalan n₁ tezlikda aylantirilsa magnit maydonining kuch chiziqlari rotirning qisqa tutashgan simini kesib o’tadi va bu chulg’am simlarida EYK hosil bo’ladi.

Bu EYK tasirida rotor simlarida tok hosil bo’ladi. Rotorning qisqa tutashgan simlarida hosil bo’lgan anashu toklarning aylanma magnit maydoni bilan o’zaro ta’siri natijasida rotor simlariga elektromagnit kuchlar F_C tasir etadi. Bu kuchlarning yo’nalishi chap qo’l qoidasi bilan aniqlanadi.

Rotorning ayrim simlariga tasir qiluvchi kuchlar aylantirma elektromagnit moment hosil qiladi.
Natijada rotor ham qandaydir masalan n₂ tezlikda aylanuvchi magnit maydoni yonalishida aylana boshlaydi. Demak asinxiron motorning ishlash pirinsipi aylanma magnit maydoni bilan rotor smlarida hosil bo’ladigan toklarning o’zaro ta’siriga asoslanar ekan.
Real uch fazali asinxiron motor stator cho’lg’amlaridan uch fazali tok o’tganda aylanma magnit maydoni o’z-o’zidan hosil bo’ladi.
Motor ishlash uchun uning cho’lg’amlari(yulduz yoki uchburchak usulida) tarmoqqa ulanadi.Bunda stator cho’lg’amlaridan uch fazali tok o’ta boshlaydi va ayrim faza toklari fazoda o’z aro 120 ga siljigan magnitlovchi kuchlari birgalikda stator ichida malum bir tezlikda aylanadigan aylanma magnit maydoni(oqimi) ni hosil qiladi.

Ayrim faza cho’lg’amlari ikki o’ramdan iborat bo’lgan uch fazali asinxiron motor statorida aylanma magnit maydoning hosil bo’lishini ko’rib chiqamiz.

Har bir faza cho’lg’ami ikki o’ramdan ,yani stator temir o’zagning pazlarida joylashgan to’rta simdan (aktiv tomondan) iborat bo’lgan statorko’rsatilgan.Unda 1,2,7 va 8 pazdagi similar A fazasiga, 5,6,11 va 12 pazdagi similar B fazasiga, 9,10,3 va 4 pazdagi similar C fazasiga tegishlidir.Stator cho’lg’amida yulduz usulida ulangan. Cho’lg’amnig bosh uchidan oxirgi uchida yo’nalgan tok manfiy deb qabul qilinadi. Tokli har bir cho’lg’am o’zgaruvchan magnit maydoni hosil qiladi.