Ctrl+F или ⌘-F

Page 56

O‘zMU xabarlari
Вестник НУУз
ACTA NUUz
GEOLOGIYA 3/1 2022
- 294 -
.
6-расм. Ҳиндиқуш – Помир гипоцентраль зонасида содир бўлган мантия зилзилаларининг изочуқурликлар бўйича
харитаси(а) ҳамда Ҳиндистон литосферик плитаси жисмининг А-А1 (б) ва В-В1 (в) профиллар бўйича кесими.
Помир – Панжоб синтаксиси структуралари плани В.С.Буртман 2013 [4] дан олинган.1-сурилмалар(надвиги); 2-
силжишлар (сдвиги); 3 – бурма структураларнинг ўқ чизиқлари; 4 –Океаник сутуралар Шиок(I ) ва Бангонг(II ) бор
даврининг, Инд – Цангпо(III) палеоген даврининг. Узилишлар: 1 –Жанубий - Хисор, 2 – Вахш – Олой орти, 3 – Дорвоз, 4 –
Қоракўл, 5 – Момиқ, 6 – Танимас, 7 – Рушан – Пшарт, 8 – Эльбрус – Мормул, 9 – Андараб, 10 – Бандитуркистон, 11-
Герируд(Хирот), 12 – Зебак – Мунджан, 13 – Пандшер, 14 – Чаман, 15 – Помир – Қорақорум. 5–9, –мантия
илзилаларининг 100км, 150км,200км, 250км ва 300км изочуқурликларга монанд содир бўлиш чегаралари; бўялган
бўлаклар – Ҳиндистон плитаси жисмининг профиллар бўйича кесими.
- Таҳлил ва натижалар (Analysis аnd results). Ҳиндистон ва Евроосиё плиталари тўқнашуви аввалида
(олигоцен – миоцен аввали) қаттиқ Ҳиндистон индентори ўзидан юмшоқроқ бўлган, қаттиқ –пластик хусусиятга эга
Евроосиё жисмига кириб борди. Меридионал йўналиши билан у ер устида Помирнинг ички ёйсимон шаклини юзага
келтирди (6а – расм).
Нисбатан энг кўп кучлар тўпланган худудда (360 шимолий кенглик ва 690-700 шарқий узоқлик) литосферик
қатламнинг қалинлашиши, литосферик слэб ҳосил бўлиш жараёни бошланишига олиб келди. Ҳозирда бу слэбни 200-350
километргача (айрим манбаларда 700 километргача) чўкканлиги қайд қилинган. Ҳудди шу жойда Евроосиё плитаси
Ҳиндистон плитасининг шимол томон силжишига энг кўп қаршилик кўрсатадиган литосферик слэбниъни табиий
таянчни юзага келтирди. Слэб – таянч, мантияга 350 км ва ундан ҳам чуқурроққача тушган бўлиб, 300км чуқурликда,
географик кенглик бўйича 150 км, меридиан бўйича 50-60 км ўлчамларга эга.
5- ва 6-расмлардан, Ҳиндистон слэбини А-А кесим бўйича шимолий шарқ йўналишида ер сатхига яқилашиб
боришини яъни субдукция жараёни шу йўналишда ривожланаётганини кўришимиз мумкун.
6а - расмдаги Ҳиндистон плитасининг олд томонини ифодаловчи гипоцентрлар изочуқурлик чизиқлари унинг
ҳаракат йўналишниинг бошланғич давридагига нисбатан соат милига тескари 300 градусга бурилганлигини кўрсатади Бу
жараённи мантиядаги конвектив оқимларни ричагли механизмнинг чап ва ўнг елкаларига фарқли таъсир этиши,
кейинчалик инденторни соат мили йўналишига тескари томон бурилишига олиб келди. Бу холат кейинчалик Помир–
Панжоб синтаксисининг шаклланишида асосий рол ўйнади.
Евроосиё литосферасининг учи Ҳиндистон литосферасига тиралиб, нисбатан кўпроқ (40O-45O) букилиши
натижасида унинг юза қисмида сидирилиш кучайиб, юқорида айтилганидек Помир-Тён-Шань тоғлари вужудга келган.
Икки томон қатламларининг бир бирига ишқаланиши 250 ÷380 км
чуқурликкача давом этган. Ҳиндистон