Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I

Siyosiy loflarlarda xalq vakillaridan tanlab olingan Boqi-Soqi yoki 
E sb o y -B e k b o y o b ra z la ri o rq a li siy o siy tu s o lg a n v o q e a la r 
m ubolag‘alashtiriiib keltiriladi. Ularda siyosiy ruh, siyosiy kayfiyat, 
voqelikka siyosiy munosabat ustunlik qiladi:
«A m erikalik» sug‘u rtac h i lo fch ilar bilan to sh k e n tlik lofchi 
sug‘urtachilar uchrashib qolishibdi:
— Ishni hal etishda hech kim bizga teng kelolmasa kerak, — 
debdi to sh k en tlik lofchi. — Bizda du sh an ba kuni vafot etgan 
mijozning merosxo‘ri seshanba kuni ertalab sug‘urta pulini sanab 
olaveradi.
— N am uncha imillamasalaring, — debdi xorijlik lofchi. — ldoram iz 
o sm o n o ‘par binoning 45-qavatida joylashgan. 0 ‘tgan hafta bir 
mijozimiz 70-qavatdan o ‘zini tashladi. Biz esa unga derazamiz oldidan 
uchib o'tayotganida aqcha chekini q o ‘liga tutqizib yubordik».
Bu lofda jamiyat qusurlari-sansolarlik, buyruqbozlik, qog‘ozbo7.1ik 
kabi illatlar ustidan kulinmoqda.
ljtim o iy-m a ish iy loflar uyda, k o ‘c h a -k o ‘y da, o ‘zaro q o ‘n i- 
qo‘shnichilikda, 
m a’lum qishloq aholisi o ‘rtasida d o ‘st-birodarlar 
orasida bo‘ladigan mubolag‘ali hangom alardan tashkil topadi.
Lofning kompozitsion asosini dialog tashkil etadi.
Lof uzoq — yillar davomida o‘zbek folklorshunosligida epik tur tarkibiga 
kiruvchi mustaqil janr sifatida e ’tirof qilindi. Lekin bu talqin asossizdir. 
Chunki lofda askiya va latifaga o kxshash hoziijavoblik, zukkolik yetakchilik 
qilishini, umumjanr miqyosida hajv va yumoming hukmronligini e’tiborga 
olsak, uning xalq qiziqchilik san’ati tarkibida rivoj topganligini, aniqrog‘i, 
dramatik turga mansub bo‘lganligini kuzatish mumkin. Qolaversa, lof 
kompozitsiyasining dialog shaklida qurilganligi. ijro jarayonida ijrochi va 
tomoshabin — tinglovchilaming mavjudligi kabi xususiyatlar ham uning 
dramatik tui^a mansubligini tasdiqlab turadi.
Loflarning badiiyati o‘ziga xosdir. U nda mubolag‘aning har uchala

---

tu ri — g ‘uluv, ta b lig \ ig‘ro q , o ‘x shatish , lito ta , jo n la n tiris h , 
qarshilantirish behad serob. Ayniqsa, m ubolag‘a loflarda alohida 
o ‘rin tutadi. Lofdagi m ubolag‘alash usuli ertak va dostonlarda ham 
uchrab turadi.
L o fla rd a ak sa riy a t h o lla rd a q a h ra m o n la m in g ism i o ‘zaro 
qofiyalangan b o ‘ladi. Ali, Vali, Soli kabi. Tovushlarning bunday 
uyg‘unligi zam irida ham yumoristik kulgi yotadi. Xullas, lof — xalq 
qiziqchilik san ’atining nodir nam unasi bo'lib, hozirgi davrda ham
faol yaratilm oqda.
M avzuni m ustahkam lash uchun savollar:
1. Og‘zaki dram a nima? U ning janriy tabiatiga xos belgilar haqida 
so‘zlang?
2. Og‘zaki dram a qanaqa ijro xususiyatlariga ega?
3. Og‘zaki dram aning m azm un-m undarijasi asosini nim a tashkil 
qiladi?
4. M asxaraboz ijrochiligi qanday xususiyatlarga ega?
5. Qiziqchilik ijrochiligi qanday xususiyatlarga ega? Qaysi regionga 
xos?
6. P antom im alar qanday ijro etiladi?
Q o ‘g ‘irchoq teatrining paydo bo'lish omillari nim ada?
8. «Chodirjam ol» teatrining asosiy belgilari nim adan iborat? Asosiy 
personajlari va repertuarini tavsiflang.
9. «C hodir xayol» teatrining asosiy belgilari nim alardan iborat? 
Asosiy personajlari va repertuarini tavsiflang.
10. «Fonus xayol» va yana ijrochi hamda qo‘g‘irchoq teng turishib 
o ‘ynaydigan q o ‘g‘irchoq teatrlari haqida nim alarni bilasiz?
11. K achal Polvonning dunyo xalqlari qo‘g ‘irchoq teatrlaridagi 
tengdoshlari kimlar?
12. U N IM A nim a? U ning faoliyati qaysi asosda qurilgan?
13. «Askiya» istilohining m ohiyatini nim a tashkil qiladi?
14. Askiya qanday ijro etiladi?
15. Askiyaning qanaqa ichki turlari bor?
16. Askiya badiiyati haqida nim alarni bilasiz?
17. L o f jan rin in g o ‘ziga xos belgilari nim adan iborat?
18. L o f og‘zaki nasr nam unasim i yoki epizodik og‘zaki dramami?
19. L o f qanday ijro etiladi?

---

20. Lofning kompozitsion asosida nim a yotadi?
21. Loflarda badiiy shartlilik nim alarda nam oyon bo‘ladi?
22. Tubandagi tayanch tushurtchalam'i izohlang: og‘zaki dram a, 
xalq teatri, masxaraboz, qiziqchi, satirik dram a, yumoristik dram a, 
muqallid, pantomima, qo‘g‘irchoq teatri, qo‘g‘irchoqboz, korfarmon. 
chodir jamol, Kachal Polvon, Bichaxon, chodir xayol, fonus xayol, 
safil, U NIM A, askiya, payrov, tutal, rabbiya, so‘z o ‘yini, askiyaboz, 
lof, epizodik og‘zaki dram a, badiiy shartlilik, lofboz.
23. Tubandagi testlardm  to ‘g‘ri javoblarni aniqlang:
Xalq orasida to ‘qilgan sahnaviy asarlar qanday atam a bilan 
nomlanadi?
A) Og‘zaki drama.
B) Q o‘g‘irchoq teatri.
D) Lof.
E) Askiya.
F) Masxarabozlik.
5. Masxaraboz va qiziqchilar teatrida nim alar asosiy o ‘rin tutadi?
A) Dramaturgiya.
B) Sahna bezagi.
D) Musiqa.
E) Qiziqchi aktyorlar.
F) Barcha javoblar to kgkri.
6. Arabcha kulish, sharh va tanqid qilish m a’nolarini anglatuvchi 
san’at atamasi berilgan javobni toping?
A) Masxaraboz.
B) Qiziqchi.
D) Muhabbiz.
E) Komik aktyor.
F) Askiyachi.
7. «Qo‘g‘irchoq» so‘zi A.Navoiy davrida qanday shaklda istifoda 
etilgan?
A) Zocha.
B) Zochak.
D) Lo‘bat.
E) 0 ‘xshashchiq.
F) Qoborchuq.

---

8. Q o ‘g * irc h o q la r q o ‘lga k iy ilib , b a r m o q la r v o s ita s id a
harakatlantiriladigan q o ‘g‘irchoq teatri qanday nomlanadi?
A) C hodir jam ol.
B) Fonus xayol.
D ) C hodir xayol.
E) Q o‘g‘irchoq o ‘yini.
F) Q o‘g‘irchoqbozlik.
9. «Chodir xayol» qo‘g‘irchoq teatri mohiyati qaysi javobda to ‘g‘ri 
belgilangan?
A) U nda q o ‘g‘irchoqlar ip yordam ida harakatlantiriladi.
B) U nda q o ‘g ‘ircho q lar q o ‘lga kiyilib, barm oqlar vositasida 
harakatlantiriladi.
D) Q o‘g‘irchoqlar qora parda orqasida harakatlantiriladi.
E) Q o‘g‘irchoq yoki q o ‘l barmoqlarining soyasi devorga tushuriladi.
F) A va D.
10. 0 ‘zbek folklorshunosligida xalq q o ‘g‘irchoq teatrining tabiati, 
turlari, tarixi, repertuari, personajlari tarkibi va qo‘g‘irchoqbozlari 
m ah orati xususida qator salm oqli tadqiqotlar yaratgan olim nom i 
qaysi javobda ko‘rsatilgan?
A) H.Razzoqov.
B) M .Qodirov.
D ) L.A. Perepelitsina.
E) H.Zarif.
F) M .F.Gavrilov.
11. XV asrda «Q o‘g‘irchoqbozlar bayoni» xususida maxsus fikr 
yuritgan olim nom i qaysi javobda ko‘rsatilgan?
A) Husayn voiz Koshifly.
B) A.Navoiy.
D ) Husayn Boyqaro.
E) U m ar Xayyom.
F) Zayniddin Vosifiy.
12. Q ochirim so‘zlarni ilg‘ab olish va unga javob topa bilish 
sa n ’ati qanday yuritiladi?

---

A) Askiya.
B) Lof.
D ) Latifa.
E) Topishmoq.
F) Maqol.
13. M uayyan mavzu atrofida ijro etiladigan askiyalar askiyaning 
qaysi turi hisoblanadi?
A) Tutal.
B) Rabbiya.
D ) Payrov.
E ) «Bo‘lasizmi».
F ) Safsata.
14. Arabcha «zakiy» so‘zidan olinib, «so‘zamol, zakovatli, o ‘tkir 
zehnli» degan m a’nolarni anglatuvchi ja n r atamasi qaysi javobda 
berilgan?
A ) Lof.
B) Latifa.
D ) Askiya. /
E) Maqol.
F ) Matal.
15. Sujeti dialog asosida qurilgan janrni belgilang.
A ) Lof. /
B) Doston.
D ) Maqol.
E ) Topishmoq.
F ) Ramz.
16. Lof jam m ing eng xarakterli badiiy-tasviriy vositasi qaysi?
A ) Tazod.
B) 0 ‘xshatish.
D ) M ubolag'a.^
E ) Metafora.
F ) Ramz.

---

17. 
K uchli m u bolag‘aga asoslanishi va ta b iatid a epiklik va 
dram atiklik o ‘zaro uyg‘unlashib ketishi bilan ajralib turuvchi folklor 
jan ri qaysi?
A) Latifa.
B) Lof.
D ) Askiya.
E) Ertak.
F) Afsona.
M ustaqil o ‘qish uchun adabiyotlar:
1. Askiya. 0 ‘XI. Т.: G ‘A C N , 1970.
2. Askiyalar / / 0 ‘zbek folklori ocherklari. 2-tom . Т.: «FAN», 
1989, 163-176-b.Im om ov K ., M irzayevT., Sarimsoqov B., Safarov
O. 0 ‘zbek xalq og‘zaki poetik ijodi. Darslik. Т.: « 0 ‘qituvchi», 1990.
3. Im om ov K. 0 ‘zbek xalq prozasi. Т., 1981.
4. Loflar / Askiya. 0 ‘X1. K o‘p tomlik. Т.: G ‘ASN, 1970, 111- 
122-b.
5. Mirzayev Т., Safarov O ., 0 ‘rayeva D. O 'zbek xalq og‘zaki 
ijodi xrestomatiyasi. 0 ‘quv q o ila n m a . — Т.: «Aloqachi», 2008.
6. M uham m adiy R. Askiya. Т.: 0 ‘zdavnashr, 1962.
7. O xunjon qiziq hangom alari. Т.: «Meros», 1993.
8. Razzoqov H. 0 ‘zbek xalq og‘zaki ijodida satira va yum or. Т.: 
«FAN», 1965.
9. P e re p e lik in a L.A. U zb ek sk iy n a ro d n iy k u k o ln iy te a tr. 
T.:U zgosizdat, 1950.
10. Sarimsoqov B. L o f / / 0 ‘zbek folklori ocherklari. U c h tomlik. 
II tom . Т., 1989, 151-162-b.
11. С олом ни к И .Н . Т ради цион ны й театр кукол Востока. 
М.: «Nauka», 1983.
12. Farg‘onalik qiziqchilar. Т.: «M ehnat», 1994.
13. Qodirov M. 0 ‘zbek xalq og‘zaki dramasi. Т., 1963. Yana: 
M asxaraboz va qiziqchilar san ’ati. Т.: «Oqituvchi», 1981, 36-57- va 
123-204-b. Yana: Xalq teatri; masxaraboz va qiziqchilar repertuari; 
Yangi davr repertuari. — 0 ‘zbek folklori ocherklari. Т.: «FAN », 2- 
to m , 1989, 177-279-b. Yana: Ozbek teatri tarixi. Т.: «Ijod dunyosi», 
2003. Yana: A n’anaviy te a tr dramaturgiyasi. Т., 2006. V ana: Xalq 
q o ‘g ‘irchoq teatri. Т.: G ‘A SN , 1979; Yana: Uzbekskiy traditsionniy

---

te a tr kukol. Т., 1979; Yana: 0 ‘zbek xalq to m o sh a san ’ati. Т.: 
« 0 ‘qituvchi», 1981; Yana: Q o ‘g‘irchoq o ‘yin / / 0 ‘zbek folklori 
ocherklari. Т.: «FAN», 2-tom , 1989, 280-317-b.
14. Qorayev S. Lof janrining o ‘ziga xos belgilari. — 0 ‘TA, 1995,
5-6- sonlar.
15. G ‘.G kulom. 
YusuQon qiziq. — Kitobda: A dabiy-tanqidiy 
maqolalar. 1-tom. Т.: «FAN», 1971, 374-378-b.
16. H usayn voiz Koshifiy. F utuvvatnom ayi su lton iy yoxud 
javonm ardlik tariqati. Fors-tojik tilidan N. Kornilov tatjimasi. Т.: 
«Meros». 1994, 92-94-b.

---