Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I

I. Chorvachilikka daxldor qo'shiqlar.. Bu, o ‘z navbatida, ikki 
guruhga bo'linadi:
a) hayvonlami e ’zozlovchi q o ‘shiqlar;
b) sog‘im qo‘shiqlari;
— xo‘sh-xo‘shlar yoki h o ‘shimlar;
— turey-tureylar;
— churey-chureylar yoki churiyalar.
II. Dehqonchilikka aloqadorqo'shiqlar. Bu tubandagi ichki xilm a— 
xillikka ega:
a) qo‘shchi q o ‘shiqlari;
b) o ‘rim q o ‘shiqlari yoki «yozilar»;
c) yanchiq qo‘shiqlari yoki xo‘p maydalar;
d) yorg‘ichoq q o ‘shiqlari;
e) bog‘dorchilik yoki q o ‘riqchilik q o ‘shiqlari.
III. Kasb-hunarga daxldor qo'shiqlar. Bulam i ham o ‘z navbatida 
dastlab uch ichki guruhga bo'lish m um kin, qolaversa, har bir guruh 
yana o ‘z ichki xilma-xilligiga ega :
1. To‘quvchilik q o ‘shiqlari;
a) urchuq qo‘shiqlari;
b) charx qo‘shiqlari;

---

с) o ‘rm ak to ‘qish q o ‘shiqlari;
2. Tikuvchilik q o ‘shiqlari:
a) kashtachilik q o ‘shiqlari;
b) d o ‘p pido‘zlik q o ‘shiqlari;
c) to ‘n d o ‘zlik q o ‘shiqlari.
3.Sarboz q o ‘shiqlari.
Aslida bu ta sn ifh am nomukammaldir. Zero, qachonlardir ovchilik 
va savdo-sotiqqa aloqador m ehnat qo‘shiqlari ham bo‘lgan. Bulardan 
tashqari, harbiy asirlikka va qamoqxonalarga tushganlaming ham 
o ‘z q o ‘shiqlari b o ‘lganligi shubha uyg‘otm aydi. A m m o bunday 
q o ‘shiqlar vaqtida yozib olinm agan, shu sababli ular haqida hozircha 
bir narsa deyish qiyin.
C h o rvach ilikk a a lo q a d o r q o ‘sh iqlar. X alqim iz q ad im d an o q
chorvachilik bilan ham shug‘ullanib kelgan. Bu kasb xalqimiz hayotida 
m uhim o ‘rin egallagan. X alq orasida ot boquvchini yilqiboqar, tuya 
boquvchini tuyaboqar, sigir va h o ‘kiz boquvchini podachi, q o ‘y- 
echki boquvchini q o ‘ychivon yoki c h o ‘pon, tovuq boquvchini- 
p arrandaboqar deyish a n ’anaga aylangan. T urli-tum an qushlarni 
parvarish qiluvchilar nom iga «Qushchi» nisbatini qo‘shib aytishgan.
O t, tuya, h o ‘kiz kabi jonivorlar hamisha chorvador va dehqonning 
m ehnat jarayonidagi yaqin ko‘makchisi bo‘lgan. U lar orqali qadimgi 
ajdodlarim iz olis m anzilni yaqin, mashaqqatli ishni oson qilishgan. 
Shu bois bu jonivorlarni qadimgi kishilar totem va kult darajasiga 
k o ‘ta rib a rd o q la sh g a n . U larg a nisbatan alo h id a e ’tib o r b ilan
m unosabatda b o ‘lishgan. hatto doston, afsona, ertak, rivoyat kabi 
xalq asarlarida bu jonivorlar bilan bog‘liq turli epik talqinlar paydo 
b o ‘lgan.
A slida ch o rv ac h ilik fao liy atin in g vujudga kelishiga ibtidoiy 
insonlarning u yoki bu jonivorga e ’tiqod qo‘yishi, uni o ‘ziga homiy 
va m adadkor hisoblab, totem darajasida e'zozlashi, shu asosda yuzaga 
kelgan turli totem istik qarashlari m uhim omil bo'lgan. Shu sababli 
bugungi k u n d a b o la la r rep ertu arid ag in a hukm lagichlar istilohi 
zam irida alohida ja n r sifatida qaror topgan bunday qo‘shiqlarda 
turli-tum an hayvonlar va qushlarga to ‘ppadan-to‘g‘ri buyruq ohangida 
m urojaat qilinib, ularning o ‘zigagina xos ta ’rif-u tavsifi keltiriladi: 
«QaIdirg‘och», «Laylak», «Q uyoncham »,»X o’rozim», «U loqcha», 
«Eshakkinam ni so ‘ydilar», «Toychoq» singari bolalar qo‘shiqlarida 
qadim iy totem istik e ’tiqo d izlari bo‘rtib turibdi. Afsuski, ajdodlarning

---

ekologik qarashlarini avlodlarga yetkazuvchi va shu qarashlar asosida 
chorvachilik kasbiga m uhabbatni, ekologik tuyg‘ulam i tarbiyalashda 
beqiyos qimmatga ega b o lg a n ot, uloqcha, sigir, h o ‘kiz, q o ‘y, echki, 
tuya, biya, kiyik, quralay, eshak, xo‘tik, qo‘zichoq, xo‘roz, jo ‘ja, 
qaldirg‘och, laylak, turg‘ay, bedana, kaptar, qarg‘a, quyon, b o ‘ri, 
mushuk, it singari hayvonlar va qushlar, shuningdek, hasharotlar 
(kapalak, bolari, ninachi, chum oli, xonqizi kabi) haqidagi bunday 
qo‘shiqlar kam yozib olingan, hayvonot olam ini e ’zozlovchi bunday 
qo‘shiqlarning kattagina qismi bizgacha yetib kelm agan. Shunga 
qaramay, o ‘ziga xos murakkabliklarga ega bu m ehnat turi jarayonida 
ham rang-barang qo‘shiqlar yaratilgan va ijro etib kelingan. Bu 
jihatdan. ayniqsa, sigir, qo‘y, echki, biya, tuya singari hayvonlarni 
iydirishga xizmat qiluvchi sog‘im qo'shiqfari ayricha jozibaga egaligi 
bilan ajralib turadi. Sog'im q o ‘shiqlari sog‘iladigan hayvon turiga 
qarab turlanadi. Xalq o‘rtasida sigir sog‘ish jarayonida kuylanadigan 
q o ‘shiqlar — «xo'sh-xo'sh» q o ‘shiqlari yoki «govmishim», qo'yni 
sogishda aytiladigan qo‘shiqlar — «turey-turey»lar. echkini sog‘ish 
qo‘shiqlari esa «churey-churey» yoki «churiya»lar deb nomlangan. 
U lar sog'ilayotgan hayvonni tin ch lan tirish , uni iydirish uchun 
kuylanadi. Chunki tinch va iyigan jonivordan ko‘proq sut sog‘ib 
olish mumkin.