D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

Grammatik kategoriyalar
Grammatik kategoriyaning shakliy 
ko‘rsatkichlari
1.
Kelishik kategoriyasi
2.
May I kategoriyasi
3.
Shaxs-son kategoriyasi
4.
Nisbat kategoriyasi
5.
Egalik kategoriyasi
6.
Zamon kategoriyasi
7.
Daraja kategoriyasi
8.
0 ‘zgalovchi kategoriya
® i 2-amaliy ish. 0 ‘.Hoshimovning “Daftar hoshiyasidagi 
bitiklar” asaridan olingan quyidagi matnni o‘z fikrlaringiz asosida davom 
ettiring. So'zlaming grammatik shakllari (analitik va sintetik shakllar)ga 
tavsif bering.
Eng oliy tuyg‘u
Eng toza tuyg'u nima?
Birinchi 
maoshingizni 
keltirib 
berib, 
otangizning 
duosini 
olganingizmi?
Birinchi marta sovg'a keltirib berganingizda onangizning ko'zida 
qalqigan yoshmi?
Birinchi bo ‘sami?
To ‘у kechasidagi hayajonlarmi?
Nogahon ко ‘zyumgan onangizning qabrini silab yig'laganingizmi?
To'ng'ich farzandingizni 
ilk 
bor 
maktab 
tomon 
yetaklab 
borganingizmi?
Hammasi... hammasipokiza tuyg'ular... Ammo...
35

---

%
Bilimingizni tekshirib ko‘ring!
Mavzu bo‘yicha egallagan bilimlaringizni savollarga javob berish 
orqali tekshirib ко‘ring.
1. Leksik va grammatik ma’no qanday farqlanadi?
2. Grammatik ma’no qanday vositalar orqali hosil bo‘ladi?
3. Grammatik m a’noning qanday turlari mavjud?
4. 0 ‘zbek tilida qanday grammatik kategoriyalar ajratiladi?
5. Kategoriya hosil qiluvchi shakllar va nokategorial shakllarga 
nimalar kiradi?
6. So ‘zning grammatik shakllari deganda qanday shakllami 
tushunasiz?
UYGA VAZIFA
^  Ilmiy manbalar asosida kategoriya terminiga tavsif bering.
S  Ilmiy manbalar asosida M.Koshg‘ariyning grammatik kategoriyalar 
haqidagi ilmiy qarashlarini izohlang.
^  “Zamonaviy 
o ‘zbek 
tili. 
Morfologiya.” 
(H.G‘.Ne’matov, 
R.R.Sayfullayeva va b. - Toshkent, 2008. 224-244-b.) qo‘llanmasidan 
shaxsiy munosabat kategoriyasiga oid nazariy qarashlar bilan tanishing. 
0 ‘rganganlaringiz asosida ilmiy xulosa yozing.
v'' Umumta’lim maktablari uchun yaratilgan “Ona tili” hamda akademik 
litsey va kasb-hunar kollejlari uchun tuzilgan “Hozirgi o ‘zbek adabiy tili” 
darsliklaridagi grammatik kategoriyalarga oid qarashlami tahlil qiling.
36

---