D. Q. Usmanova

 Davr xarajatlari hisobi. Davr xarajatlari tarkibiga korxona ishlab chiqarish 
jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar kiradi. Bular jumlasiga 
boshqaruv, tijorat bilan bog‘liq xarajatlar, shuningdek umumxo‘jalik xarajatlari, 
jumladan ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari bo‘yicha xarajatlar ham 
kiradi. Bu xarajatlar korxona asosiy faoliyati va mahsulot sotish bilan bog‘liq 
bo‘lmaganligi, lekin ma’lum bir jarayonlarni amalga oshirish bilan bog‘liq 
bo‘lganligi uchun ular operatsion xarajatlar, umumiy va ma’muriy xarajatlar 
deyiladi. Ular mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmiga bog‘liq bo‘lmagani, va 
aksincha, vaqt bilan, xo‘jalik faoliyatining davomiyligi bilan bog‘liq bo‘lgani 
sababli ular davr xarajatlari deb yuritiladi.
Mahsulot sotish, ma’muriy xarajatlar, xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar 
xarajatlari, boshqa operatsion xarajatlar davr xarajatlari tarkibiga kiritiladi. 
Hisobvaraqlar rejasiga binoan davr xarajatlari quyidagi hisobvaraqlarda aks 
ettiriladi: 
9410-«Sotish xarajatlari» 
9420-«Ma’muriy xarajatlar» 
9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» 
Nizomga binoan sotish xarajatlari tarkibiga quyidagilar kiritiladi:

---

257 
- temir yo‘l, suv, avtomobil, ot-ulovda tashish xarajatlari hamda transport 
vositalari bekor turib qolganligi uchun to‘langan jarimalar; 
- savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarining xarajatlari; 
- mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan bog‘liq mehnatga haq to‘lash 
xarajatlari (ma’muriy-boshqaruv xodimlaridan tashqari); 
- ularning ijtimoiy sug‘urta ajratmalari; 
- savdo ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolar, inshootlar va xonalarni 
ijaraga olish, saqlash va tuzatish xarajatlari; 
- asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi; 
- sanitariya kiyim-boshi, oshxona dasturxon va sochiqlari, oshxona idish-
tovog‘i va anjomlarining eskirishi; 
- savdo reklamasi xarajatlari; 
- bank xizmatlariga to‘lovlar va boshqalar. 
YUqorida 
keltirilgan 
xarajatlar 
9410-«Sotish 
bo‘yicha xarajatlar» 
hisobvarag‘ida hisobga olinadi. Ushbu hisobvaraq tranzit hisobvaraq bo‘lib, qaysi 
davr bo‘lmasin uning oy boshida qoldiq summasi bo‘lmaydi. Hisobvaraqning 
debet tomonida tovarlarni sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar ko‘rsatilsa, kredit 
tomonida ushbu xarajatlarni hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Bu summa 
foydaning kamayishiga olib keladi, ya’ni foyda hisobidan qoplanadi.