D. R. Babayeva

Tovushlarni nima qilamiz?

(tovushlarni talaffuz qilamiz va eshitamiz)

Tarbiyachi bolalar javoblarini umumlashtiradi: nutq tovushlari 2 xil bo‘ladi: unli tovushlar va undosh tovushlar, tovushlarni ay- tamiz, eshitamiz.

Bugun biz «O» unli tovushi bilan tanishamiz.

«O» tovushini talaffuz etganimizda quyidagi holat yuz beradi:

Lablar aylana shaklida (dumaloqlangan) va bir oz oldinga chiqadi, tishlar dumaloqlangan lablar bilan berkiladi, til ildizi bir oz yuqori- ga ko‘tariladi, yumshoq tanglay tomoqning orqa devoriga siqilgan bo‘lib, burun yo‘llarini yopib turadi, havo oqimi og‘iz bo‘shlig‘i orqali o‘tib ketadi, tovush boylamlari bog‘langan bo‘lib, tebranadi va tovush hosil bo‘ladi.

Unli tovushlar to‘siqqa uchramaydi, cho‘ziq aytiladi. Unli tovushni biz qizil rangda belgilaymiz (qizil kvadrat shaklni ko‘rsatiladi). Ku- biklarning (tarbiyachi kubikni ko‘rsatadi) bir tomoniga labning ochiq holati rasmi yopishtirilib belgilanadi. Siz kubiklami o‘ynayotganingizda bilingki, kubikning bir tomoniga labning ochiq holati rasmi yo­pishtirilib, qolgan tomonlarda harflar ko‘rsatilgan bo‘lsa, demak, bu kubikdagi harflar unli harflar bo‘ladi. Mana qarang, kubikning bir to­moniga labning ochiq holati rasmi yopishtirilib, boshqa tomonida «O» harfi yopishtirilgan. Demak, «O» harfi unli tovush ekanligini bildiradi.

Xattaxta tagligiga uy hayvonlari rasmi terib qo‘yiladi (qo‘y, echki, sigir, buzoq, ot) va quyidagicha suhbat orqali ot so‘zi ajratib olinadi.

• 
  Uy hayvonlari nomini ayting.
  

(qo‘y, echki, sigir, ot)

Ular nima uchun uy hayvonlari deyiladi?

(chunki ularni uyda odamlar boqadi, parvarishlaydi)

Shu hayvonlarning qaysi biri nomida «O» tovushi bor? Aytib ko‘rib aniqlang-chi? (tarbiyachi o‘zi aytib yordam beradi: o-o-o t.)

(Ot so‘zida «O» tovushi bor).

• 
  «O» tovushini talaffuz qilib, uning qanday tovush ekanini aniqlang.
  

(o-o-o - o unli tovush ekan.)

• 
  Qayerdan bildingiz?
  
• 
  «O» tovushi to‘siqqa uchramayapti, cho‘ziq aytilyapti.
  

To‘g‘ri: «O» tovushi cho‘ziq aytilyapti, unli tovush. Ot so‘zida

«O» tovushi so‘zning boshida kelyapti, «O» tovushi so‘z o‘rtasida ham, oxirida ham keladi. Masalan: sado, non.

Jismoniy daqiqa.

Tarbiyachi bolalarga «Rasmni top» o‘yinini taklif etadi. Buning uchun tarbiyachi bolalarni uch guruhga bo‘ladi: 1-guruhga «O» tovushi bilan boshlanadigan predmetlar rasmlarini topish, 2-guruhga «O» to­vushi bilan tugaydigan predmetlar rasmlarini, 3-guruhga «O» tovushi so‘z o‘rtasida kelgan predmetlar rasmlarini topish aytiladi, qaysi guruh o‘ylanib, belgilangan muddatda so‘z topa olmasa, o‘yindan chiqadi. O‘yinni oxirigacha davom ettirgan guruh g‘olib sanaladi.

Bolalar uchun amaliy ish.

Tez aytish:

Oqqush ko‘lda suzadi,

Oppoq bo‘yin cho‘zadi

Mashg‘ulotga faol qatnashgan bolalar rag‘batlantiriladi.

Bolalar bilimini tekshirish va mustahkamlash uchun savollar

Bugun qaysi tovush bilan tanishdik?

U qanday tovush ekan?

Bu tovushni nima qilamiz?

Biz tovushlami nima uchun o‘rganamiz?

Qaysi tovushlar unli tovushlarga kiradi?

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar

1.