D tojiboyeva, A. Yo‘ldoshev maxsus fanlarni o'qitish metodikasi
maxsus fanlarni o\'qitish metodikasi
| Talabalar ismi
|
Birinchi o'yin | |||||
|
Ikkinchi o'yin | ||||||
|
1 -raund |
2-raund |
ball |
1-raund |
2-raund |
ball | |
|
Odiljon |
10 |
0 |
1,0 |
0 |
10 |
2,0 |
|
Olimjon |
8 |
0 |
0,8 |
0 |
9 |
1,8 |
|
Erkinjon _ |
9 |
0 |
0,9 |
0 |
10 „ |
2,0 |
|
Nuriddin |
8 |
0 |
0,8 |
0 |
7 |
1,4 |
|
Husniddin |
5 |
0 |
0,5 |
0 |
4 |
0,8 |
|
Azmiddin |
4 |
0 |
0,4 |
0 |
6 |
1,2 |
|
Abduhalim |
3 |
0 |
0,3 |
0 |
4 |
0,8 |
|
Abduhamid |
6 |
0 |
0,6 |
0 |
6 |
1,2 |
|
Abduxoliq |
6 |
0 |
0,6 |
0 |
2 |
0,4 |
|
Anvar |
7 |
0 |
0,7 |
0 |
2 |
0,4 |
O'qituvchi talabalarni o'yinda qatnashgani uchun minnatdor- chilik bildirib, hammalarini o'tirishga taklif etadi, so'ngra talabalarga savol bilan murojaat qiladi: jamiyatning maqsadi cheklangan resurslardan samarali foydalanish. O'yinimiz bo'yicha eng ko'p foyda olish uchun cho'plarni qachon terishni boshlash kerak (ya’ni resurslarni samarali joylashtirish uchun)?
Ikkinchi raundda.
Sababi, ikkinchi raundda ular uchun (ularning qadri) jamiyat ikki barobar yuqori haq to'lashga tayyor.
Savol: -Nima sababdan hamma talabalar birinchi o'yinda, birinchi raunddayoq hamma cho'plarni terib bo'lishdi? Vaholanki, ikkinchi raundda ikki barobar qimmat to'lanardi? Buning farqi nimada?
Talabalar turlicha fikr bildirishi mumkin.
Birinchi raundda cho'plar umumiy, hech kimga tegishli emas, kim birinchi bo'lib ko'proq terishga ulgursa, shuncha ko'p ball yig'adi (pul oladi). Oldinroq harakat qilsa ko'proq yig'ishi mumkin. Boshqalarni qancha, qayerdan terishini hech kim nazorat qilmaydi. Ikkinchi raundgacha nima qoladi - noaniq. Har bir talaba o'z manfaatidan kelib chiqib, ikkinchi raundni kutishdan voz kechadi. Chunki bu kutish tufayli, ikkinchi raundda qancha cho'p terish mumkin, umuman, qanchasi qoladi yoki qolmaydi — noaniq. Shuning uchun ham hech bo'lmaganda, bir talaba terishni bosh-
laydi. Uni ko'rib, qolganlar ham shosha-pisha cho‘p terishga kirishib ketadi.
Ikkinchi o'yinda esa talabalar vaqtni nazorat qilish imkoniga ega. Shuning uchun hamma ikkinchi raundni kutdi. Chunki, endi ular faqat o'z kvadratlariga to'g'ri kelgan cho'plamigina terishlari mumkin, ya’ni cho'plarga mulk huquqi belgilangan.
Savol: — Mulk huquqining belgilanishi talabalar xatti- harakatiga qanday ta’sir qildi?
Ikkinchi o'yinning 2 raundida talabalar kutishlari evaziga foyda ko'rishdi. Mulkdan samarali foydalanildi.
O'yinda yuz bergan munosabatlarga ikki xil yondashish mumkin:
Talabalarni, ya’ni jamiyatni mulkka (cho'pga) munosabati.
Jamiyat a’zolari (talabalar)ning mulk (cho'p) yuzasidan о' zaro munosabatla ri.
Cho'p (mulk) poldan terib olingach, uni nima qilish ixtiyoriy. O'yinimizda cho'p sotilayapti. Shuning uchun birinchi o'yinda cho'plarni hamma uchun bir xil olish imkoniyati bo'lganda, biri- biriga qaramay, shosha-pisha terishga tushishdi. Ikkinchisida esa aksincha. Demak, bundan qanday xulosa chiqarish mumkin?
Resurslar hamma uchun teng, umumiy bo'lsa, ulardan foydalanish yuzasidan hech qanday cheklash bo'lmasa, ulardan:
samarasiz foydaianiladi; 2) ularni tezda tugatib, yo'q qilinishi- gacha olib kelish mumkin; 3) ularni o'zlashtirib, ya’ni o'ziniki qilib olish jarayonida turli nizolar chiqishi mumkin.
Savol: — Kishilik jamiyati taraqqiyoti natijasida qanday obyektiv zaruriyat kelib chiqdi va bu muammo qay tarzda hal etildi?
Albatta, bunda ham turli-tuman javoblar bo'Iadi. O'qituvchi uning qaysi biri haqiqatga yaqinligiga qarab, baho berishi kerak.
Dastlabki insonga tabiatdagi hamma ne’matlar birday qarashli bo'lgan. Ne’matlarni iste’mol qilishi oqibatida ochlikka mahkum bo'lishdan dehqonchilikni o'rganish, ya’ni ishlab chiqarishni bosh- lash bilan yo'l topgan bo'lsa, tabiatda resurslarni cheklanganligi, ularni pala-partish, samarasiz ishlatishdan mulkchilik munosabat- lari kelib chiqishi, muvofiq ravishda mulk huquqlarini belgilash bilan yo'l topdi. Xususiy mulkchilik resurslardan eng samarali foydalanish imkoniyatini yaratadi
Shunday qilib, awaldan ilgari surgan gipotezamiz, birinchi sharoitga to'g'ri kelmas ekan, lekin ikkinchisi uchun mos tushar ekan.
O'yinni muhokama qilish jarayonida tadqiqotni yanada chu-
qurlashtirish uchun manfaat nima, uning mulk bilan qanday bog‘liqligi bor? Nima sababdan manfaat bir tomondan obyektiv, ikkinchi tomondan sub’ektiv, bir tomondan umumiy, ikkinchi tomondan xususiy, degan qo'shimcha savollar bilan murojaat qilish mumkin. Bunda talabalarning diqqatini ehtiyojlarning obyektivligi, ya’ni insonning yashash uchun ehtiyojlarini qondirishi zarurligi, ikkinchi tomondan, u har bir insonning subyektiv ehtiyoji tarzida namoyon bo'lishi, ehtiyojlarni qondirish uchun ne’matlar unga tegishli bo'lishi, ya’ni o'zlashtirilishi lozimligi haqidagi fikrlarga diqqatni qaratish kerak. -
Inson o‘z manfaatini o'ylovchi shaxsiyatparast(egoist), shuning uchun ham xususiy manfaat umumiy manfaat bilan mos tushaver- masligi, natijada umum manfaatiga zid bo‘lsa ham, resurslardan samarasiz foydalanishga olib kelishini ko‘ramiz.
Real hayotdan qanday misollar keltirish mumkin? Hozirda hech kimniki bo'lmagan ne’matlar bormi? Misol qilib, kitlar, ilonlar, turli hayvonlar, suv, havo kabilami natijada ular tufayli qanday muammolar vujudga kelayotganiga qator misollar keltirish mumkin.
Shuni ham ta’kidlash kerakki, talabalar o'yinda o'zlarining hu- quqlari (o'yindan awal o'qituvchi tomonidan e’lon qilingan shart- lar bo'yicha) o'qituvchi tomonidan ta’minlanishini ko'zda tutgan holda qatnashishgan. Mulk huquqini ta’minlashning sharoitlari, kim tomonidan, qanday tarzda amalga oshirilishi haqidagi tadqiqotni birgalikda davom ettirish mumkin.
Talabalarga: Agarda mulk huquqining amalga oshirilishi davlat tomonidan nazorat qilinmasa nima bo'Iadi? Mulk huquqi suiiste’mol.qilinsa-chi, degan savollar bilan murojaat qilish mumkin.
Tadqiqot metodini afzallik tomoni shundaki, aynan shu metodni qo‘l!ab chizma, grafik, jadvallarning tahlilini o‘rganishimiz mumkin.
Bu esa iqtisodiy fanlarni o'rganishda juda qo'l keladi. Masalan, pul taklifi bilan talabining muvozanatini ushbu metodni qo'llab ko'rib chiqishimiz mumkin.
Quyidagi grafiklarga diqqat qiling: agar pul taklifi 200 milliard so'm desak, pul bozorida muvozanat qanday o'matiladi. Nima sababdan bir vaqtning o'zida pul taklifi va foiz stavkasini tartibga solib bo'lmaydi?
foiz stavkasi
foiz stavkasi
r
15
0- 50 150 250 b) rasm Foiz stavkasiga ko‘ra pulga talab grafigi
0 50 150 250 a) rasm Pulga transaksion (bitim) talab grafigi
Maqsad: 1. Foiz stavkasining pulga talab va taklifga ta’sirini o‘rganish.
Pul taklifi va pulga talab, foiz stavkasi o‘rtasidagi bog‘lanishni o‘rganib, uning asosida xulosa chiqarish.
Qo'yilgan masalani yechish uchun materiallar:
pulga transaksion talab grafigi;
foiz stavkasiga ko'ra pulga talab grafigi.
Bu grafiklarni slaydga, doskaga chizish yoki tarqatiladigan material sifatida tayyorlash mumkin.
Download 1.26 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
