Da oddiy generatorlarning tajriba m a’lum otlaridan foydalanib

9 — S. Majidov va boshq.
129

---

ф
I
I
I_
г
~(v)---
*■ П
Г 1 Г 0
98- rasm.
9 8 - rasmda aniq sinxronlash usulida parallel ishlashga 
mo‘ljallangan ulash sxemasi ko‘rsatilgan.
Parallel ishlash tajribasini o‘tkazishda dastawal 
Px rubilnigi 
bilan ЛС/almashlab ulagichi ulanadi va tarmoq kuchlanishi hamda 
chastotasi o‘lchanadi. So‘ngra almashlab ulagich boshqa holatga 
o‘tkazilib, generator rotori aylantiriladi va qo‘zg‘atish toki va ro­
tor tezligi qiymatlarini rostlash bilan generator kuchlanishi hamda 
chastotasi tarmoqnikiga tenglashtiriladi. Keyin fazalar ketma- 
ketligining to‘g‘riligi va sinxronizmga o ‘tish momenti lampa 
sinxronoskopi orqali aniqlanadi, va so'ngra P, rubilnigini ulab, 
generatomi tarmoq bilan parallel ishlashga o‘tkaziladi. Lampa 
sinxronoskopidagi har bir lampa generator faza kuchlanishining 
ikkilangan qiymatiga hisoblanib tanlanadi. Sinxronoskop lampalari 
bir vaqtda o'chish (98- rasm) yoki yorug‘likning aylanish (99- 
rasm) sxemalarida ulanishi mumkin.
98- rasmdagi sxemaga binoan, lampalaming sekin о‘chib yoki 
yonib borishida ulaming to‘la o‘chish paytidagina generatomi 
tarmoqqa parallel ulash mumkin. Lampalaming sekin о‘chib yoki 
yonib borishi rotor tezligini rostlash bilan erishiladi. Yig‘ilgan 
sxemaning to‘g‘riligini o‘qituvchi tekshirib ko‘rgandan so‘ng uni 
tarmoqqa ulanadi.
99- rasmdagi sxemaga binoan, lampalami uchburchak uchlariga 
o‘matilsa, sinxronizmga o‘tish paytida yorug‘lik o‘ng yoki chap
130

---

tomonga aylanayotganga o'xshaydi.
Bunda qaysi, ya’ni generator yoki 
tarm oq chastotasi katta b o ls a ,
yorag‘lik o ‘sha tomonga aylanadi
.'
Shuningdek, chastotalar farqi katta 
bolsa, yorug‘likning aylanish tezligi 
ham yuqori bo‘ladi.
Demak, lampalar yorugligi- 
ning past tezlik bilan aylanishiga 
erishilgandagina va mos fazalarga 
99- rasm.
ulangan lampaning to‘la o‘chish paytidagina generatomi parallel 
ishlashga ulanadi.
Lampa sinxronoskopi bilan fazalaming to‘g‘ri ketma-ketlikka 
egaligini ham aniqlash oson. Agar lampalaming o‘chish sxemasiga 
binoan ulanganida ulaming yorug‘ligi aylanayotganga o‘xshasa, 
yoki yorug‘likning aylanish sxemasida lampalar bir vaqtda о‘chib 
yoki yonib tursa, u holda generatoming fazalar ketma-ketligi 
tarmoqnikiga mos bo‘lmaydi. Fazalar ketma-ketligini moslash 
uchun Pj rubilnigiga generator yoki tarmoqdan kelgan ikki sim 
o‘rinlarini almashtirib ulash kifoya.
Aniq sinxronlash usuU birmuncha murakkab bo‘lgani uchun 
hozirgi paytda o'zsinxronlash usulidan keng foydalaniladi. Bu 
usulning asosiy mohiyati uning soddaligi va generatomi tezkorlik 
bilan parallel ishlashga tushirishdan iboratdir.
98-rasmdagi sxema asosida generatomi o‘zsinxronlash usuliga 
binoan parallel ishlashga o‘tkazish uchun qo‘zg‘atish chulg‘ami 
aktiv qarshilikka ulangan rotorni sinxron tezlikdan ±2+4% 
farqlanuvchi tezlik bilan aylantiriladi. So‘ngra stator chulg‘amini 
elektr tarmoqqa ulab, qo‘zg‘atish chulg‘amiga darhol o‘zgarmas 
tok beriladi. Buning natijasida rotor o‘z-o‘zidan sinxronizmga 
tortiladi. Bunda qo‘zg‘atish chulg‘amiga beriluvchi o‘zgarmas tok 
awal aniqlangan bo‘ladi. Bu tok bilan qo‘zg‘atilgan generatoming 
kuchlanishi tarmoqnikiga teng bo‘lishi kerak. Bu usulni birinchi 
qo‘llashda fazalar ketma-ketligini to‘gcrilab olish ham lozim boladi.
0 ‘zsinxronlash usulida tajriba o‘tkazish uchun generator rotori 
sinxronga yaqin tezlik bilan aylantirilib, uning kuchlanishi 
tarmoqdagiga tenglashtiriladi. So‘ngra qo‘zg‘atish chulg‘ami 
zanjiridagi reostat surilgichining holati o ‘zgartirilmay rotor 
chulg‘ami o‘zgarmas tokdan