Дала тажрибаларини ўтказиш услублари

60 см. ли эгзт орзлиғида
2,4 м. - 4 қаторли, шундая 2 тяси ҳисобли;

8. 
   м. - 8 қаторли, шундан 4 'аси ҳисобли,
   

2. 
   м. - 12 қаторли, шундан 8 таси ҳисоо. и;
   

90 си. ли эгаг оралиғида
3,6 м. - 4 қаторли, шундан 2 таси ҳисобли:

2. 
   м. - 8 қаторли, шундан 4 таси ҳисобли,
   

8. 
   м. - 12 қэторли, шундан 8 таси ҳжобли
   

Ҳайдаш чуқурлигн (40 см. ва ундан . ,3)., чуқурроқ) ўрганилаётган тажрибаларда бўлах (вариант)лар чегарасидаги нотекисликларни текислаш анча мушкул. Бу ишни осонлаштирнш учун бўлаклардаги ҳимоя' эгатлари сонини сеялканинг бир марта юришига мослаб - ҳар томонидан 4 тадан қатсргача кўпайтириш, ҳисобли эгатлар эса сеялка бир ёки икки марта юра оладиган кенгликда бўтиши зарур.
Бўлаклар уэунлиги ажратилган майдон узунлиги билан белгиланади. Тупроққа ишлов бериш бўйича тажрибалар учун майдоннинг узун томони кўндаланг йўналишца чузилган, қисқа томони нишаблик йўналишида, узунлиги 120-150-200 м. бўлган далалар қулай.
Бундай майдонларда тажрибанинг .барча такрорланиш ва вариантларини бир қаторда жойлаштириш, ҳар бир бўлак қиялик бўйича унумдорлиги турлича тупроқдарни қамраб олишига эришиш мумкин. Тажриба бўлаклари узунлиги суғориш эгатлари узунлиги билан тенг бўлади. Бўлаклар ўртасндан ўқариқ ўтказишга йўл қўйиб бўлмайди
Бўлаклар қатор (ярус)лар бўйича жойлаштирилганда уқариқтар қаторлар чегарасида олинади. Бунинг учун зарур майдон ажратилади.
Варизнтларни жойлаиггириш ва уларнинг тзкрорийлиги. Суғорма деҳқончилик шароитида тажрибалар асосида вариантлар ва такрорланишларни бир қатор (ярус)ли жойлаштириш ўта қулай. Тупроққа ишлов бериш бўйича тажрибалар учун вариант ва такрорланишларнинг бундай жойлаштирилиши муҳим аҳамиятга эга.
Шудгорлаш бўйича турли технологияйар ёки ҳайдов чуқурликлари ўрганиладиган тажрибаларда ҳэйдашни жуфт бўлаклар бўйича ўтказиш жуда муҳим Бу, шудгорлашни сифатли, марза ва эгатлар қолдирилиб ўтказиш, ер текислаш ишлари харажатларини камайтириш, энг муҳими, майдон, шу жуМладан, унинг бўлак учун ажратилган қисми юэаси текис бўлишини таъминлайди. Тупрокқа ишлов бериш билан боғлиқ тажрибатар тўрт такрорланишли бўлиши мақсадгг. мувофиқдир.
Дала тажрибалари орқали тупроққа иш. ов бсриш билан боглиқ қато масалаларни жумладан, ҳайдаш чуқурлигини, шудгорлашиинг турли гехнологияларини, турли қаватларга ўғит солиш кабиларни ўрганиш, белкурак билан улчами 1-4 м² бўлган кичик булакларда бу амалларни қўлда, белкурак ёрдамида амалга ошириш мумкин.
Бундай булаклар қатламларидан (0 10, 10-20, 20-30 см. ва ҳ.к.) тупроқ олиниб, |анланади, брезентта алоҳида-алоҳидз қўйилади 0-10 см. кдтлам тупроғи энг пастга, 10- 20 см. ли қатламники унинг устига, ундан кейин 20-30 см.ли ва ҳк. қатламлар тупроқлари жойлаштирилади Қатламлар тупроққа солинган уғитни эътиборга илган ва белгиланган вазифадан келиб чиққан ҳолда бошқа тартибда жойлаштирилиши ҳам мумкин.
Бунда қатламлар ер ҳайдалганда1ига ўхшаш холда жойлаштирилиши керак. Шунинг учун 6у амал ўта пухгалик билан бажарилиши зарур. Бу борадаги тажрибалар беш аа укдан ортиб такрорланишда ўтказилиши мумкин.
Кичик бўлакли тажрибалар тсгишли масала буйича барча жумбоқларни ечиш имконини бермайди. Аммо улар тадқиқотлар йуналиши вя вазифаларини ҳамда у ёки бу усул ва технологиянинг самарасини аниқлашда жуда қўл келади. Масаланипг тўлиқ ечими фақзт дала тажрибаси орқали узил-кесил ҳал қилиниши мумкин.

беришнинт асосийси - шудгор. и мгтЯ^лулеў! #тсО(|цанг»н
Дзла тажрибалартша тупроҳқа ишлов бсриш мудпатлари. Тупроққа ишлов ;ашдир У тажриба дадлсида маҳаллий тупроқ шароити санала ўгказилса, пахтадан юқори ҳосил олинишини
М/

таъминлайди. Кузги шудгор махсус ўрганилаётганда уни жуда барвақт ҳам, ксч \ам утказмаслик керак. Акс ҳолда бу тадбир салбий оқибатларга сабаб бўлади:

эрта шудгорланса тупроқ зичлашади, далани ут босади, таркибцдаги органик модда тез парчаланади, майдонни баҳорда қушимча юмшатиш талаб этилади;
кеч шудгорланганда тупроқ увоқланади, серкесак бўлади. Кузги шудгор учун мақбул муддат Урта Осиё шимолида октябрнинг иккинчи ярмидан 10-15 декабргача, жанубида ноябрдан то турғун совуқ тушгунча.
Пактачилик миктақасининг баъзи ҳудудларида шудгор баҳорда ўтказилади. Шудгорни ўтказиш учун тегишли техника воситалар, мосламалар тайёрлаб қўйилади. Иш бошланганда улар керакли чуқурликка соэланади. Сўқа пайкалда иккинчи марта айланганда соэланади.
Ўзбекистон Пахгачилик илмий-тадқиқот институтида ўтказилган кўп йиллик тадқиқотларнинг далолат беришича, кузги шудгор қушқаватли сўҳа билан амалга оширилса, катта самара беради. Бунда шудгор чуқурлиги тупроқ ва иқпим минтақалари бўйича табақалаштирилади. Шунинг учун ҳайдаш чуқурлиги ўрганилаётганда, агар тупроқ қалинлиги имкон берса, назорат варианти учун муайян минтақада тавсия этилган чуқурлик олиниши зарур.
Баъзи ҳолларда кузги шудгор чуқурлиги назорат варианти учуи 24-25 см. белгиланиб, у 35 ёки 40 см. чуқурликда ҳайдаш билан солиштирилади. Бу муглақо нотўғри, чунки у шудгорлаш чуқурлигининг ушбу ҳудуд учун тавсия этилган чуқурлигига нисбатаи самарасини очиб бера олмайди.
Тажриба даласида шудгор чуқурлиги у утказилаётганда эгат ўлчагич ёрдамида сўқд тегишли майдонни иккинчи марта айланишида эгат тубидан тупроқ юзасигача ўлчанади (4.1-чизма ).
Бунинг учун эгат ўлчагич тик ўрнатилади. Бунда чизғичнинг ҳаракатсиз бурчаги тупроқ юзасида, эгат девори ёнида туради, ҳаракатчан қисми эса эгат тубига туширилади, ҳаракатчан юқориги қисми ҳайдов чуқурлигини курсатади.
Ҳайдов чуқурлиги сўқа ҳар айланганда даланннг узунлигига қараб 5—10 жойидан ўлчанади. Ҳар бир ўлчов натижаси дафтарга қайд этилади. Бу жараёнда назорат ҳайдов чуқурлигининг ургача қийматини, белгиланган чуқурликдан фарқини аниқдаш орқали юритилади.
Беда, буғдой анғизи ва ўтлар аралашмасининг тупроқ унумдорлнгини ошириш имкониятидан самарали фойдаланишда уларни шудгорлаш муддати ва усули муҳим аҳамиятга эга. Аммо кўпгина ҳудудларда, бунга етарли аҳамият берилмайди, хусусан, бедаэорлар нотўғри ҳайдалмоқда. Унитмаслик керакки, бедаэорлар Ўрта Осиёнинг шимолида октябрь ойида ва ноябрнинг иккинчи ярмида. жанубида - ноябрда ҳайдалади.