Дала тажрибаларини ўтказиш услублари

4.1-чизм*. \айдаш чуқурлигини эгат ўлчагич ва чизғич билан аниқлаш усули.

Бедазорлар оддий «П-5-35 М» русумли суқа билан шудгорланса, беда баҳорда яна ўсиб кетади Бу кушимча чоралар қўллаб, ортиқча меҳнат ва маблағ сарфлашни талаб этади. Шунинг учун бедазорлар ҳайдашдан олдин отвали олинган сўқа билан 5-7 см.

чуқурликда юмшатилади. Беш-ўн кундан кейин, беданинг
қуриганда, ҳайдаш чимҲирқар оддий сўқа ёрдамида амалга ошнрил1ши Гпм, кесувчи чимқирқари бўлган қуш қаватли сўқалардан кенг фойдаланиш ицц чимқирқар 5-7 см. чуқурликда урнатилади.' Натижада беда илдиаи ) 7 см чуҲ кесилиб, ҳайдов қатламининг тубига туширилади. Бу унинг баҳорда ўсиб чиқнш имкониятини камайтиради.
Ғаллазорларни оддий «П-5-Э5 М* ру .умли сўқа ёки агдарма сўқа ёрдлмида шудгорлашда қуйидаги шартга амал қилиш зарур: юқори қисми (0-15 см даги) чимқирқар билан буғдой анғизи ҳайдов қатлами тубига туширилади. Анғиздан самарали фойдаланиш имконини беради.
Кузги шудгор тугаллангандан кейин бевосита шудгор пайтида ҳосил бўлган марзалар ва ариқларни текислашга киришилади. Бу иш бўлаклар орасидаги ҳимоя йўлакларининг айнан марза ва ариқлар ҳосил бўлган ерларида ва даланинг пастки қисмида бажарнлади, бўлакнинг ҳисобли қисмида эса қилинмайди
Кузда ҳайдалган далани текислаш баҳорда ҳайдалган ердагидек тупроқнинг кучли зичланишига олиб келмайди Кузда ер текислашда фейдерлар, бульдозерлар ва бошқа механиэмлардан фойдаланиш мумкин. Текислаш механизмлар ёрдамида ўтказилганда ҳайдоа қатлами кучли зичлашади. Бунинг олдини олнш учун ерлар зудлик билан чизелланади.
Эрта баҳорги тирмалаш ва тупроққа экиш олдидап ишлов бериш. Тажрибада дала ишларининг, хусусан, эрта баҳорги тирмалашнинг ўз вақгида утказилиши тупроққа экиш олдидан ишлов бериш сифатига ҳал қилувчи таъсир кўрсатади Бу турли усуллар ва қуролларни, шунингдек, тупроққа эрта баҳорги ва экишдан олдинги ишлов бериш сонини ўрганишда мўҳим аҳамият касб этади.
Эрта баҳорги тирмалаш вақги ҳар бир муайян ҳолатда тупроқ ва баҳорги об-ҳаво шароитига кура белгиланади.
Тирмалаш пушталар нами қочиб, туПроқ ёпишмайдиган бўлганда, фактор ўггач; юза из қоладиган, бу изни тирма ёпиб кета оладиган пайтда ўтказилади. Бунда тупроқ ғоваклашади, майда донадор кесакли бўлади.
Тупроқни обй-тобига келганда тирмалаш, бу тадбирни иложи борича юришлар сонини камайтирган ҳолда амалга ошириш керак. Тирмалаш мақбул муддатда бир юришда бажарилгани маъқул. Бунда тупроқ намни сақлайди, яхши юмшатилади, қатқалоғи бузилади, натижада такрорий тирмалаш билан ундаги бегона ўглар йўқртилади.
Тирмалаш икки қатор тирма бир-бирига тиркалган ҳолда ўтказилади Шу боис трактор бир утишда тирмалар билак икки из қолдиради.
Тупроқ қатқалоғини бузишда бир қаторли қилиб тиркалган тирмалардан фойдаланилади. Бу, трактор утишини ва тупроқ зичланишини камайтиради ’
Тупроқнинг сифатли юмшатилишига тирма тишлари узунлиги таъсир қилади. Шўрланмаган ерларда тиши 10 см ли тирмалар тупроқни яхши юмшатади. Қатқалоқ тиши 5 см. ли тирма билан йшланади. Тирма тишлари 20 см.ли бўлса, тупроқ ҳам чуқурроқ юмшатилади ва унинг серкесак бўлишига, намликни тез йўқотишига олиб келади.
Тупроқнинг агрофизик хоссалирини ўрганиш. Шудгорлаш усуллари ва чуқурлиги, шунингдек, культивация чуқурлиги ва сонини ўрганиш бўйича тажрибаларда ишлов сифатияя белгиловчи кўрсаткич гупроқнинг увоқланиш даражасидир.
Тупроқ увоҳпаниши ҳосил буладиган тупроқ донача-фракцияларининг фоиз нисбати бўйича бслгилапади.
Ишлов бсрплгандан сунг агрономях жиҳатдан қимматли фракциялар қанча қўп шаюшанса, тупроқнинг увоқгганиш даражаси ҳам, ишлов сифати ҳам шунчалик юқори бўлади.
Увоқчаниш даражаси тупроқ намунаснни устма-уст жойлаштириш ва уни тешикчалари катталиги 100, 50, 30,5, 1, 0,5 ва 0,25 мм бўлган элаютардан ўтказиш орқали аниқпанади. Тупроқ намуналари 5 такрорланишда 50x50 см. ли майдонлар тупроғининг ишлов берилган қавагадан кавлаб олинадй. Культивациядан кейин эгат оралиғидаги тупроқнинг увоқланиз: даражасини аниқлаш учун намуналар юмшатиш кенглиги ва
чуқурлигидан, культиватор қамрови кенглигидаги эгатлардан, чунончи, 4 қаторли вариантларда уртадаги уч эгатдан, 8 қаторлида ўртадаги уч-олти эгатдан олинади.
Тулроққа ишлов бериш бўйича утказиладиган тажриб.гларда 0-5, 5-10. 10-20 см. ва \.к. қатламлардаги намлик миқдорини билиш жуда муҳим Бу мақсадда намуналар эрта баҳорги тирмалаш, чигит экиш олдидан ёки экиш тугагач, биринчи ва кейинги суғоришлардан аввал олинади.
Тупроқнинғ ҳажм оғирлиги ва ғовакдик курсаткич.пари ўткааилгэн ишлов турларининг тупроқ қаватлари зичлигига. увоқтанишига, ғовакчигига таъсирини ифодаловчи кўрсаткичлардир.
Тупроқ \ажм оғирлиги эрта бақорги тирмалашдан аввал. экишдан сўнг, биринчи ва учинчи сувлардан олдин, амал даври охирида бўлакнинг 5 нуқтасидан 0-10, 10-20, 20- 50, 50-40 ва 40-50 см. ли қатламларда аниқланади. Айрим тажрибаларда қайдов қатлами шаклланиши давомида юз берадиган узгаришларга кузги шудгор, унинг чуқурлиги, «аҳира суви ёки шур ювиш, куз-қиш ва баҳор палласида ёққан ёғинлар, баҳорги экиш олди ишловлари ва экиш, амал сувлари, культивациялар таъсирини ўрганиш учун ҳажм оғирлигини аниқлашга мўлжалланган ишлар кўпроқ утказилади Масалан, ер ҳайдашдан аввал ва кейин. заҳира суви ва шур ювишдан сўнг, эрта баҳорги тирмалашгача, чигит экилгандан кейин биринчи ва иккинчи суадан олдин ва амал даври охирида.
Экишгача ёки ғўзанинг амал даврида тупроққа ишлов бсриш чуқурлиги ва усуллари ўрганилаётғанда вариантлараро фарқни аниқлаш учун муҳим бўлган кўрсаткичлар қуйидагилар: тупроқнинг сув ўтказувчанлиги ва сувда ювилишга бардошли агрегатларнинг миқцорини аниқпаш. Сув ўтказувчанлик суторишлар олдидан аниқланади. Тупроқ агрегатлари таҳлили баҳорда, экишдан кейин ва суторишлар тугагандан кейин утказилали.¹