Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò

1. Kommersiya krediti — bunda tovarlar sotib olish uchun nasiyaga
beriladi.
2. Lizing (ingl. leasing) — bunda mashina-uskunalar keyinchalik
sotib olish sharti bilan ishlatib turish uchun ijaraga beriladi, ularning
pulga chaqilgan narxiga teng summa qarzga berilgan bo‘ladi.
Bank krediti bir qator tamoyillarga asoslanadi: 1) Kredit ma’lum
muddatga  beriladi  (masalan,  3  oy,  6  oy,  1  yil,  3  yilga  va  h.k.);
2) Kredit oluvchi qarz haqi — foiz to‘lashi kerak; 3) Kredit vaqti
kelganda qaytarilishi kerak; 4) Kredit kafolatlanishi zarur, ya’ni qarz
oluvchi biror bir qimmatbaho narsani (yer, bino, aksiya, obligatsiya,
javohirot buyumlarini) garovga qo‘yishi talab qilinadi.
10.7. Foizlar
Qarz puli ham tovar bo‘lganidan, uning narxi bor, bu foizdir.
Foiz puldan foydalanganligi uchun beriladigan to‘lov. Foiz darajasi
yoki stavkasi degan tushuncha bor. Bu foiz miqdori qarzning qancha
qismiga,  ya’ni  qanday  ulushiga  teng  bo‘lishini  bildiradigan  nisbiy

---

104
ko‘rsatkichdir.  Foiz  (G)  necha  pul  bo‘lishini  bilish  uchun  kredit
summasi (K
r
) foiz stavkasiga (g
s
) ko‘paytirilib, 100 ga bo‘linadi:
  
100
K
g
r
s
G
×
=
Misol uchun korxona bankdan 125 mln so‘m kreditni bir yilga
8  foiz  to‘lash  sharti  bilan  olgan  bo‘lsa,  to‘laydigan  foiz  miqdori
quyidagicha bo‘ladi:
125 8
10, 0mln so‘m
100
G
×
=
=
Foizni to‘lash uchun tadbirkorlik maqsadida qarz ko‘tarilgan pulni
ishlatishdan  olingan  foyda  foiz  miqdoridan  ko‘p  bo‘lishi  kerak.
Yuqoridagi misolga qaytsak, 125 mln so‘m kreditga 8 foiz haq to‘lash
uchun uni ishlatishdan tushgan foyda normasi (F), masalan, 12 foiz
bo‘lishi kerak. Bunda F>G, ya’ni 12>8 bo‘ladi.
Foiz darajasi ko‘p omillarga bog‘liq, ulardan asosiylari quyidagilar:
kreditga  bo‘lgan  talab  va  taklif;  uning  muddati  va  to‘lash  sharti;
inflatsiya darajasi; qarz berishning xatarli bo‘lishi va h.k.