Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò

9.7. Iqtisodiy beqarorlik
Iqtisodiy o‘sishdagi tebranma harakat bozor iqtisodiyotining kam-
ko‘stsiz emasligidan, uning o‘ziga xos nuqsonlari ham borligidan darak
beradi. Real hayotda iqtisodiy o‘sish bilan birgalikda iqtisodiy beqarorlik
ham bo‘lib turadi. Beqarorlikning asosiy belgilari quyidagicha: 1. Ishlab
chiqarish hajmining pasayib ketishi yoki uning o‘smasdan bir joyda
depsinib turishi. 2. Тovarlar eksportining qisqarishi. 3. Qimmatli qog‘oz-
larning sotilishi qisqarib ketadi, ularga talab qisqarib, narxi tushadi.
4. Investitsiya sohasida faollikning mutlaqo so‘nishi va pasayib ketishi.
5. Yuqori darajadagi inflatsiya. 6. Haddan tashqari ishsizlik. 7. Aholi
turmush darajasining pasayib ketishi va boshqalar.
Beqarorlik  natijasida  korxonalar  va  tashkilotlar  davlatga
soliqlarni o‘z vaqtida to‘lay olmaydilar. Ishsizlik natijasida aholining
ancha  qismi  daromad  solig‘ini  berolmay,  oxir-oqibat  davlat
xarajatlarini qoplashga pul yetishmay qoladi. Budjetda kamomad
hosil bo‘ladi. Beqarorlik bozor iqtisodi belgisi bo‘lar ekan, undan
olib chiquvchi kuchlar ham uning o‘zida joylashgan. Bular talab,
taklif, narx-navodagi o‘zgarishlar va raqobatdir. Тanglik talabning
o‘zgarishi  va  ishlab  chiqarishning  undan  orqada  qolishidir.  Bu
bozor signali sifatida korxonalarga yetib keladi. Ular bozordagi
yangi sharoitga sekin-asta moslashadilar, chunki busiz foyda olib

---

94
bo‘lmaydi.  Natijada  ishlab  chiqarish  yangilanib,  oyoqqa  turib
ketadi. Тanglikning uzun yoki qisqa bo‘lishi, iqtisodiyotning shu
holatdan barvaqt yoki kechroq chiqib ketishi davlatning faolligiga
ham  bog‘liq.  Iqtisodni  o‘z  holiga  tashlab  qo‘yilsa,  uning  dardi
cho‘zilib, sog‘ayishi kechikishi mumkin. Bundan butun jamiyat
aziyat chekadi. Shu sababli davlat iqtisodni davolashda qatnashadi.
Davlat  firmalarga  soliqlardan  yengillik  beradi,  eksportdagi
cheklashlarni qisqartiradi, firmalarga yordam puli (subsidiya) beradi,
qarz  haqi  hisoblangan  foiz  pulini  qisqartiradi,  bu  bilan  qarz
ko‘tarish hisobidan investitsiyalarni rag‘batlantiradi. Qayerda davlat
faollik ko‘rsatsa, shu yerda tezdan beqarorlikdan iqtisodiy o‘sish
bosqichiga  chiqib olinadi.  O‘zbekistonda  krizisga qarshi  chora-
tadbirlarni o‘z vaqtida amalga oshirilishi 2008–2009-yil krizisini
chetlab  o‘tish imkonini berdi.