Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò

Muvozanat narxining paydo bo‘lishi
Bir  dona
tovar
narxi
Tovar
miqdori,
dona
Sotiladigan
tovar
miqdori,
dona
Xarid
etiladigan
tovar (talab)
qiymati
100
200
300
400
500
1000
2000
4000
6000
8000
100000
400000
1200000
2400000
4000000
8000
6000
4000
2000
1000
Talabning
taklifdan
ortiqligi  (+)
yoki kamligi
(–)
Taklif
qilingan
tovar
qiymati
800000
1200000
1200000
800000
500000
+ 700000
+ 800000
+ – 0
– 1600000
– 3500000
Tovar  miqdori,  dona
1000    3000   5000    7000
900
700
500
300
100
   0
Z
S
B
C
Z
X
A
E
D
S
Y
T
ov
ar
 n
ar
xi
Jadvaldan ko‘rinadiki, bir tovar 300 so‘m bo‘lganda, talab va taklif
tenglashadi. Undan oldin esa talab ustun edi. Endi narx 300 so‘mdan
oshib ketdi, bunda ishlab chiqaruvchi uchun qulay vaziyat paydo bo‘ldi,
u tovar taklifini ko‘paytiradi. Ammo tovarning qimmatlashuvi xaridorga
ma’qul bo‘lmaydi, natijada talab qisqarib, taklif talabdan ortib ketadi,
tovarning bir qismi sotilmay qoldi.
Endi shu jarayonni chizmada ifodalab, talab va taklif egri chizig‘ini
hosil etamiz. Quyidagi chizmada muvozanat buzilganda yuz beradigan
taqchillik va tovarning ortiqchaligi yaqqol ko‘rinadi:
Chizmada  SS  taklif chizig‘i  bo‘lsa, ZZ  talab chizig‘idir.  Ular
kesishgan A nuqtada muvozanat bor, uni 3000 ga teng narx belgilaydi.
Narx 200  ga tushsa, BC  oralig‘iga teng taqchillik,  ya’ni ortiqcha
talab  paydo  bo‘ladi.  Agar  narx  400  ga  yetsa,  DE  oralig‘iga  teng
ortiqcha taklif vujudga keladi.
Narx  arzon bo‘lsa,  bozorda tovar  yetishmasdan,  taqchillik  paydo
bo‘ladi. Narxning oshib ketishi esa tovarlar sotilmay, ularning bozori

---

25
kasod  bo‘lishiga  olib  keladi.  Kerakli  tovarlarni  faqat  puldorlar  olib,
ko‘pchilik esa o‘z talabini qondira olmay qoladi. Bozorda har ikki tomon
manfaatiga mos narx me’yori bo‘ladiki, bu muvozanatli narx deb yuritiladi.
Muvozanatli  narxlar  bor  joyda  xaridor  puliga  yarasha  kerakli
tovarlarni xarid eta oladi, ishlab chiqaruvchilar esa chiqargan tovarini
o‘z vaqtida sota oladi. Demak, muvozanat narxlari oqilona va adolatli
narxlar hisoblanadi.