Darsning maqsadi: Oqsillarni gel-elektroforez usulida bir-biridan ajratishni o’rganish. Nazariy qism

---

 
Darsning maqsadi: Oqsillarni gel-elektroforez usulida bir-biridan ajratishni o’rganish.   
Nazariy qism: PAG elektroforez keng qo’llaniladigan usul hisoblanadi. Tashuvchi muhit 
sifatida akrilamid va metilenbisakrilamid sopolimerlari qo’llaniladi. Monomerlarning uzun 
poliakrilamid zanjiri ma’lum joylarida metilen ko’prigi yordamida o’zaro birikishi 
hisobiga elaksimon teshiklar hosil qiladi. Bir-biridan bir xil uzoqlikda joylashgan amid 
gruppalari bu strukturaning yuqori gidrofilligini ta’minlaydi. Oqsillarni ajratish va 
ularning bir jinsliligini aniqlashda muhim o’rin tutadigan uslublardan biri elektroforezdir. 
Elektr zaryadiga ega bo’lgan moddalarning elektr maydonida anod yoki katod tomoniga 
siljishi elektroforez deyiladi. Musbat zaryadlangan oqsil katodga, manfiy zaryadlangani 
esa anodga tomon siljiydi. Oqsillarning elektr maydonida harakatlanishiga ularning 
molekulyar og’irligi ham ta’sir ko’rsatadi. Kichik molekulyar og’irlikdagi molekula 
ildamroq, kattasi vazminroq harakatlanadi. Natijada bir xil zaryadlanish darajasiga ega 
bo’lgan oqsillar molekulyar og’irligiga ko’ra ajratiladi. Elektroforezning 2 xil turi mavjud:  
1. 
Erkin elektroforez;  
2. 
Zonali yoki tashuvchi muhitdagi elektroforez;  
Erkin elektroforez Tizelius tomonidan ishlab chiqarilgan bo’lib, bufer bilan to’ldirilgan V 
— simon elnektroforetik asbobda olib boriladi. Bu idishning bir uchiga «+», ikkinchi 
uchiga « —» zaryadlangan elektrod tushiriladi. Elektr toki yuborilganda eritmadagi oqsil 
molekulalari zaryadlariga ko’ra siljiydi. Hozirgi kunda erkin elektroforez deyarli 
qo’llanilmaydi, chunki unga nisbatan bir qator ijobiy xususiyatga ega bo’lgan, 
takomillashgan 
usullar 
kashf etildi. Shulardan biri 
zonali elektroforez bo’lib, 
bunda elektroforez qattiq 
muhitda olib boriladi.
Qattiq muhit sifatida PAT, 
kraxmal, 
agar 
va 
filtr 
qog’ozidan 
foydalanish 
mumkin.
Zonali elektroforez erkin 
elektroforezdan 
quyidagi 
jihatlari bilan farqlanadi:
1. 
Zonali 
elektroforezni 
bajarish oson.
16-rasm 
2. 
Kam miqdorda oqsil talab etiladi, masalan: qog’ozdagi elektroforez uchun 0,5 —0,8 mg, 
PAT elektroforez uchun 100 — 200 mkg oqsil kerak bo’ladi.
3. 
Elektroforez jarayonida hosil bo’lgan oqsil fraksiyalarini tashuvchi muhitda bo’yab 
(ajratilgan oqsilni) aniq ko’rish mumkin.
4. 
Tashuvchi muhit yoki bufer eritmani o’zgartirish yo’li bilan oqsil aralashmasini 
fraksiyalarga ajratish mumkin, M: qon zardobining qog’ozdagi elektroforezida borat 
buferini (pH —8,9) qo’llab 5 fraksiya (albumin, alfa — 1, alfa —2, beta, alfa —globulin) 
olinsa, tris — EDTA buferini (pH —8,9) qo’llash orqali 9 ta fraksiya olish mumkin.