Davlat soliq qo’mitasi huzuridagi fiskal instituti “soliqlar va soliqqa tortish” Fakulteti

Moliyaviy hisobot elementlari va turlari.


Elementlar - bu moliyaviy hisobotda aks ettiriladigan moddalarni birlashtiruvchi guruhlardir yoki moliyaviy hisobotlarga kiritilishi lozim bo`lgan moddalarning guruhlaridir.
Moliyaviy hisobotning kontseptual asoslariga binoan 7 ta moliyaviy hisobot elementlari ko`zda tutilgan bo`lib, bular - buxgalteriya balansiga to`g`ridan-to`g`ri tegishli bo`lgan 3 ta element: aktivlar, majburiyatlar va kapital; sof aktivlar va moliyaviy natijalari to`g`risidagi hisobotga tegishli bo`lgan 4 ta element - daromadlar, xarajatlar, foyda va zararlar.


Moliyaviy hisobotning elementlari

Davriy moliyaviy hisobotlar korxonalar moliyaviy xo`jalik faoliyati to`g`risidagi joriy buxgalteriya axborotlarini ulardan foydalanuvchilarga etkazib berishning vositalaridir. Yuqorida keltirilgan moliyaviy hisobotlarning etti elementning mohiyatini anglab olish aloxida ahamiyatga ega, chunki ular joriy moliyaviy hisobotlarda foydalaniladigan asosiy guruhlash (turkumlash)ni tashkil qiladilar. Moliyaviy hisobotlar elementlarini mohiyati va ularning asosiy xususiyatlariga qisqacha to`xtalib o`tamiz.

Dastavval buxgalteriya balansi tegishli bo`lgan elementlarini ko`rib chi-qaylik.
Aktivlar bu o`tgan muomalalar va hodisalar natijasida xo`jalik sub`ekti tomonidan nazorat qilinadigan iqtisodiy resurslar bo`lib, ular kelajakda foyda keltirishi mumkin. Endi ana shu ta`rifning mohiyatini soddaroq talqinda yoritishga harakat qilamiz. Faraz qiling, Siz o`z mablag`laringiz evaziga tadbirkorlik faoliyatini boshlamoqchisiz. Sizda (ya`ni”cho`ntagingizda”) 1 mln. so`m pul bor, deylik. Ish boshlash uchun ushbu pullar evaziga savdo do`koni hamda qayta sotish maqsadlarida tovar harid qildingiz. Siz uchun ish boshlagan kuningizda quyidagi axborot mavjud:
Savdo do`koni-0,8 mln. so`m
Тovarlar - 0,2 mln. so`m
Sizning kapitalingiz 1 mln. so`m

Ana shu tovarlarni 1 oy davomida 0.3 mln.so`mga sotdingiz, deb faraz qilaylik. Endi Sizning tadbirkorlik faoliyatingiz haqidagi axborot quyidagicha bo`ladi:

Savdo do`koni - 0,8 mln. so`m Sizning kapitalingiz 1 mln.so`m
Naqd pul- 0,3 mln.so`m Foyda 0,1 mln.so`m

Shunday qilib, Sizning pullaringiz faollashib, Sizga foyda keltira boshladi. Agar Siz ularni o`z cho`ntagingizda ushlab turganingizda, ya`ni biron-bir tadbirkorlik faoliyatiga yo`naltirmaganingizda, ular Siz uchun ishlamagan va foyda keltirmagan bo`lar edilar, ya`ni faollashmay, “passiv” holatda qolaverar edilar. “Aktiv” so`zining ma`nosi ham o`zbek tiliga o`girganda “faol” jumlasini anglatadi. Mana shuning uchun ham xo`jalik yuritish uchun zarur bo`lgan bino, pul mablag`lari, material, tovarlar kabi iqtisodiy resurslar aktivlar deb ataladi.

Endi yuqoridagi axborotlarni ana shu xulosaga tayanib, quyidagicha aks et-tiramiz:
AKТIV PASSIV
Savdo do`koni - 0,8 mln. so`m Sizning kapitalingiz 1,0 mln. so`m
Naqd pul - 0,3 mln. so`m Foyda - 0,1 mln. so`m
Jami - 1,1 mln. so`m Jami - 1,1 mln. so`m

Aktivlarning ta`rifiga diqqat bilan nazar tashlasak quyidagilarga alohida e`tibor qaratilganligini anglash qiyin emas:

1. 
   o`tgan muomalalar va hodisalar natijasida yuzaga kelgan
   
2. 
   xo`jalik sub`ekti tomonidan nazorat qilinadigan
   
3. 
   kelajakda foyda keltirishi mumkin bo`lgan iqtisodiy resurslar.
   

Majburiyatlar - bu xo`jalik sub`ektining o`tgan muomalalar va hodisalarni amalga oshirish natijasidagi majburiyatlari bo`lib, ularni hisob-kitob qilish aktivlarning topshirilishi yoki ishlatilishiga, xizmatlarning ko`rsatilishi yoki boshqa kelgusi iqtisodiy foydaning kamayishiga olib kelishi mumkin.