Davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

Statsionar va statsionar bo„lmagan jarayonlar. Tahlil qilishning eng oddiy holati - bu statsionar jarayondir. Uning parametrlari (har qanday holatda ham, bu ko„rib chiqish doirasida muhim bo„lgan parametrlar) vaqt o„tishi bilan o„zgarmaydi, shuning uchun vaqt o„zgaruvchi sifatida ifodadan yo„qoladi. Xususan, tegishli tenglamalarda vaqt bo„yicha hosilalar bo„lmaydi. Mohiyat jihatidan statsionar jarayonlar uzluksiz bo„lib, ular ochiq sistemalarda, ya‟ni atrof-muhit bilan modda almashadigan sistemalarda sodir bo„lishini bildiradi. Bu almashinuv – xom-ashyonining kiritishi va mahsulotning chiqarilishi - uzluksizligini saqlaydi. Uzluksiz jarayon mavjud bo„lgan apparatda, albatta, oqim harakatlanadi.
Statsionar bo„lmagan jarayonlar vaqt o„tishi bilan parametrlarning o„zgarishi bilan tavsiflanadi. Barcha davriy jarayonlar statsionarmas. Bundan tashqari, uzluksiz ishlaydigan apparat ham statsionar holatda ishlashi mumkin. Bu bir statsionar rejimdan boshqasiga o„tishni o„z ichiga olgan jarayonlar paytida sodir bo„ladi. O„tish jarayonlar ishga tushirish, to„xtash, rejimni o„zgartirish, hamda tasodifiy buzilishlar, ya‟ni boshqarilmaydigan omillar ta‟siridagi o„zgarishlar natijasida yuzaga keladi.
Statsionarmas jarayon atrof-muhit bilan modda almashmaydigan ham yopiq (masalan, avtoklavda), ham ochiq (davriy rektifikatsiya, uzluksiz ishlovchi apparatda o„tish jarayoni va boshqalar) sistemada bo„lishi mumkin .
Ba‟zi hollarda, o„zgaruvchilar sistemasiga qarab, bir jarayonni ham statsionar, ham statsionarmas deb ifodalash mumkin. Shunday
44
qilib, oqimdagi jarayonni apparatga nisbatan harakatsiz koordinatalarda ifodalaganda uni statsionar deb hisoblash mumkin: apparatning berilgan nuqtasida konsentratsiya va temperatura vaqt o„tishi bilan o„zgarmaydi. Ammo, agar xuddi shu jarayon oqim bilan harakatlanayotgan koordinatalarda tasvirlangan bo„lsa, tavsif beqaror bo„lib chiqadi: u oqimda harakat qilganda, reaksiyaning o„tishi natijasida konsentratsiya o„zgaradi.