Davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

= A;

• 
  bir tomonlama tengsizlik y≥A;
  
• 
  ikki tomonlama tengsizlik B≥y≥A.
  

Maqbullashtiriladigan omillar tabiati va miqdorini tanlash (boshqaruvchi kirish o„zgaruvchilar) ularning varirlanishi va mos keladigan maqbullashtirish me‟zoniga ta‟sirining ahamiyatliligi
158
imkoniyatidan aniqlanadi. Omillar ma‟lum va ushbu funksiyalarga monotonmas bog„liq bo„lishi kerak.
Maqbullashtiruvchi omillar miqdorlarining o„ziga xosligiga mos holda ikkita amal ajratiladi:

• 
  omillarning maksimal soni hisobga olingan holda mavjud bo„lmagan ob‟ekt modellashtirilganda maqbul loyihalash.
  
• 
  kerakli sondagi omillar hisobga olingan holda mavjud ob‟ekt modellashtirilganda maqbul boshqarish.
  

Va nihoyat, maqsadli funksiyani aniqlash bosqichida maqbullashtirish me‟zoni va maqbullashtirish omillari o„rtasidagi miqdoriy bog„liqlik o„rnatiladi. Bu yerda analitik va emperik yondashuvni amalga oshirish mumkin.
Analitik yondashuvda maqbullashtirish me‟zoni bilan maqbullashtiriladigan omillar o„rtasidagi bog„liqlikni ifodalash uchun amalda matematik tenglamalar ko„rinishdagi fizik-kimyoviy, tashkiliy iqtisodiy va boshqa jarayonlarni ifodalovchi determinirlangan modellash ishlatiladi.
Empirik yondashuvda maqbullashtiruvchi ob‟ekt uchun olingan diskret ma‟lumotlar to„plamini matematik qayta ishlash natijalaridan tuziladigan statistik modellar ishlatiladi. Amaliyotda ishlab chiqarishda jarayonlarni maqbullash uchun ko„proq empirik yondashuvdan foydalaniladi. Ushbu yondashuv ishonchli, lekin qo„llanilishi chegaralangan natijalarga olib keladi.
Maqbul sharoitni izlashning hisoblash bosqichi ko„plab usullarda bajarilishi mumkin va ular atroflicha maxsus adabiyotlarda qaraladi.
Maqbullashtirishning yakuniy topilgan maqbul sharoitlarni amaliyotga joriy etish bosqichi laboratoriya yoki ishlab chiqarish variantlarida amalga oshirilish mumkin. Topilgan maqbul texnik sharoitlarning ishlab chiqarishni amalga oshirishning dastlabki bosqichi ularning bajariluvchini quyidagilarni hisobga olgan holda tahlil etishdir:

1. 
   berilgan texnologik jarayonning qurilma harakteristkalarini hisobga olgan holdagi texnik imkoniyatlari;
   
2. 
   iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi (sarf-harajat, foyda);
   
3. 
   sifat ko„rsatkichlarining saqlanish imkoniyati agar ular maqbullashtirish me‟zonlari sifatida qabul qilinmagan bo„lsa;
   
4. 
   ekologikchanlik va mehnat xavfsizligining ta‟minlanganligi.
   

159
Ushbu o„quv fani bo„yicha laboratoriya amaliyoti doirasida “empirik” yondashuvdan foydalanib, turli mahsulotlarni, jumladan elektron texnikasi materiallarini ishlab chiqarish texnologik jarayonni maqbullashtirish mavzusidagi ishni bajarishda talabalar berilgan texnologik jarayonni chegara shartlari ma‟lum bo„lganda bir o„lchamli bir me‟zonli parametrli maqbullash misolida kimyoviy texnologik jarayonlarni maqbullashtirishning algoritmi o„rganiladi.
Maqbullashtirish vazifasiini qo„yilish bosqichida talabalar jarayonning u yoki bu texnologik parametrining ekstremumga bog„liq bo„lgan maqbullashtirish me‟zonini tanlash kerak. Bu esa talabalarda berilgan jarayon haqida tasavvurga ega bo„lishi nazarda tutadi.
Amaliyotda qurilmada boradigan fizik-kimyoviy jarayonlar va texnologik muhitning ko„p komponentligining murakkabligi, jarayon chiqish ko„rsatkichlarining uning kirish texnologik parametrlariga bog„liqligida aynan ekstremallik kuzatiladi. Yarim o„tkazgichli asboblar ishlab chiqarishning qator tayanch texnologik jarayonlari uchun asosiy texnologik parametrlar va ko„rsatkichlar 8.3-jadvalda berilgan.
8.2-jadval Elektron texnika mahsulotlari tayanch ishlab chiqarish jarayonlarning
maqbullashtirish parametrlari

Jarayonning nomi	Texnolgik parametrlar (maqbullashtiriladigan omillar)	Jarayon ko„rsatkichlari (maqbullashtirish me‟zoni)
1.Epitaksiya	Reaksion gaz aralash- masi komponentlari-ning konsentratsiyasi, gaz aralashmaning sar-fi, temperatura, bosim, davomiylik	Plyonka tarkibi, plyonkaning o„sish tezligi, plyonka qa- linligi, joylashuv zichligi, sirt elek-tr qarshiligi
2.Magnetronli egovlash	Nishon tarkibi va o„lchamlari, yostiq tabi- ati, tezlatuvchi kuchla- nish, uchqun quvvati, ionli tok, gaz muhitning tarkibi, yostiq temperaturasi, konteyner	Plyonka tarkibi, o„sish tezligi, qa- linlik, kristallar o„lchami, zichlik, yostiq sirtiga adge- ziya, strukturli diffektlarning

160

	harakatining tezligi, bosim, davo-miylik	bo„lishi
3.Kremniyni oksidlash	Reaksion gaz aralashma- si komponentlarining konsentratsiyasi, gaz aralashmaning sarfi, temperatura, bosim, davomiylik	Plyonka tarkibi, plyonkaning o„sish tezligi, plyonka qalinligi, zichlik, sirt holatining zichligi, elektrik mustahkamlik, di- elektrik o„tkazuv- chanlik
4.Suyuqli tirnash	Tirnovchi tarkibi, tem- peratura, davomiylik, barbotirlovchi gaz sar-fi	Tirnash tezligi, tirnalgan sohaning geometrik para- metrlari (lokal tirnash uchun), tirnash selektiv-ligi, olib tashlash-ning to„liqligi (ochiq tirnash uchun)
5.Plazmokimyoviy tirnash	Reaksion gaz aralash- masi komponentlari-ning konsentratsiyasi, gaz aralashmaning sarfi, chaqnash quvvati, yostiq temperaturasi, bosim, davomiylik	Tirnash tezligi, tirnalgan sohaning geometrik para- metrlari (lokal tirnash uchun), tirnash selektiv-ligi va anizotrop-ligi, olib tashlash-ning to„liqligi (ochiq tirnash uchun)
6.Ionli implantatsiya	Manbaalar tarkibi, tezlatgichli kuchlanish, ionli tok, doza, bosim, davomiylik	Ligerlangan qavat qalinligi, elektr qarshiligi, radia-sion defektlar konsentratsiyasi, ligerlangan soha-ning chiziqli o„lchamlari
7.Eritmadan qotishmaga	Dastlabki reagentlar tarkibi, boshlang„ich va	Kristall tarkibi, kristallning o„sish

161

monokristallni o„stirish	oxirgi temperatura, eritmaning sovush tezligi, bosim, gaz muhitining tarkibi, kristallning cho„zilish tezligi	tezligi, kristall-ning chiziqli o„lchamlari
8.Keramik buyumlar tayyorlanmasini yaxlitlash	Shixta tarkibi, gaz muhitining tarkibi, temperatura, davomiy-lik	O„tirish koeffi- siyenti, buyumning chiziqli o„lchamlari, magnit parametr-lari, zichlik, g„ovak-lik
9.Plyonkani qo„yish	Shliker tarkibi, shli-ker sarfi, lentaning harakt tezligi, yostiq temperaturasi, yostiq tabiati	Plyonka qalinligi, g„ovaklik, namlik, geometrik o„lchamlar

8.2. Maqbullashtiriladigan masalalarning yechish usullari

Ushbu bo„limda maqsadli funksiyaning ekstremal qiymatlarini topishning bir qator usullari qisqacha qaraladi. Ekstremumlarni izlashning amaliyot qismida ushbu taomilni samarasi uni model (ya‟ni bir ekstremumli) funksiyasi uchun yuqori ekanligini tushunish muhim. Bu shuni anglatadiki, maqbullashtirishda taxminiy maksimum yaqinidagi maydonida toraytirish maqsadga muvofiq.

Berilgan funksiya ekstremumini topish masalasi matematik jihatdan funksiya hosilasini tekshirishga asoslangan klassik matematik tahlil yordamida yoki oxirgi son amaliyotiga asoslangan sonli usullar yordamida yechilishi mumkin. Kompyuter modellashtirish holatida, ayniqsa, fizik-kimyoviy modellar qo„llanilganda sonli usullarni qo„llash qulay. Ularning bazasida modellovchi dasturlar majmuasining hisoblash moduli yaratiladi.
Amalda bunday modellardan foydalanilganda tadqiqotchi hisoblash usullarini tanlashda kam ishtirokchi, lekin matematik usullar imkoniyatlarining o„ziga xos tomonlarini bilish amaldagi modellovchi dasturlar majmuasidan yanada unumli foydalanish imkoniyatini beradi. Umuman olganda maqbullashtirishning eng universal matematik masalasi izlashning sonli usulda funksiya shartli ekstremumini topishdir.
162
Ushbu izlashning umumiy algoritmi quyidagi bosqichlarni o„z ichiga olgan:

• 
  boshlang„ich nuqtani ekspert tanlash, u masala yechilishining davomiyligiga sezilarli ta‟sir etadi;
  
• 
  ekstremum nuqtaga harakat yo„nalishini asosli tanlash.
  

Ekstremumni topishning ko„plab mavjud usullari bir-biridan boshlang„ich nuqtadan ekstremumga yo„nalish va harakatlanish usuli bilan farq qiladi. Harakatlanish yo„nalishini tanlash usuli bo„yicha maqbullashtirishning shartsiz usullari gradiyentli va gradiyentsiz izlash usullariga bo„linadi.
Shartli maqbullashtirishning sonli usullarini matematik o„ziga xosligi nuqtai-nazaridan funksiya uchun ekstremumni izlashni quyidagilarga bo„lish mumkin:

1. 
   bir o„zgaruvchili (skanerlash usuli, ekstremumni joylashuv usuli, oltin kesim usuli, Dibonachchi sonini qo„llash bilan izlash usuli va boshqalar);
   
2. 
   hosiladan foydalanilmagan ko„plab o„zgaruvchilar (skanerlash usuli, Gauss-Zeydel usuli, deformatsiyalanadigan ko„p qirra bo„yicha izlash yoki simpleks rejalashtirish va boshqalar);
   
3. 
   hosiladan foydalanib, ko„plab o„zgaruvchilar (gradiyenti, eng tez tushish, aylana bo„ylab chiqish, relaksatsiya, Nyuton va boshqa usullar).
   

Bir o„zgaruvchili y=f(x) funksiyani maqbullashtirishga eng oddiy misol skanerlash usulidir (8.3-rasm).

8.3-rasm. Bir o„zgaruvchili funksiyani maqbullashtirish usulining grafik illyustratsiyasi

163


Ushbu holatda maqbullashtiruvchi omil qiymatining tanlangan x_min dan x_max gacha diapozoni ∆x kattaligidagi teng uchastkalarga bo„linadi. Bunga izlash yoki skanerlash qadami deyiladi. Shundan keyin x_i qadamning har qaysi nuqtada y_i funksiyaning qiymati hisoblanadi va o„zaro solishtiriladi. Mos ravishda minimumni izlashda ning qiymati eslab qolinadi. Keyin nuqta atrofida skanerlashning kichik qadami bilan skanerlash davom ettiriladi. Uning qiymati maqsadli funksiya ekstremumini topish darajasini aniqlaydi. Skanerlash usulining bir ko„rinishi ekstremumni joylashtirish usulidir. Unda dastlabki intervallar chegarasida hisoblangan funksiya qiymati hisobga olingan
holda intervalchalarga bo„linadi. Bunday yondashuv interval uchun
hisoblangan intervalchalar funksiya qiymatlari uchun hisobiga hisoblash hajmi keskin kamayadi.
Oltin kesishish usulida maqbullashtiriladigan omil qiymatini maqsadli funksiyaning hisoblash nuqtasini tanlash uchun quyidagi ko„rinishdagi oltin kesishishining geometrik qoidasi qo„llaniladi:
yoki ac-b², (8.4)
bunda a - bo„lak uzunligi; b, c - mos ravishda katta va kichik bo„laklar uzunligi.
Oltin kesishish qoidasidan kelib chiqadigan matematik nisbiy maqbul nuqtasini tanlash uchun hamda uni ekstremumga harakatda turli kattaliklarni intervalchalarga bo„lishda ishlatiladi.

Nazorat savollari

1. 
   Maqbullashtirishning asosiy tushunchalariga izoh bering.
   
2. 
   Maqbullashtirish masalasini shakllantirish nimani o'z ichiga oladi?
   
3. 
   Statistik maqbullashtirish usullari qanday hollarda qo'llaniladi?
   
4. 
   Javob sirti bo'ylab tik ko'tarilish usulining strategiyasi nimadan iborat ?.
   
5. 
   Maqbul parametrlarni topish uchun qanday hollarda analitik usullardan foydalaniladi?
   
6. 
   Maqbullashtirish qanday bosqichlardan iborat?
   
7. 
   Sonli maqbullashtirish usullarini sanab o'ting.
   
8. 
   Bir o'lchovli maqbullashtirish usullarini ayting.
   

164

9. 
   Koordinatalarni tushirish usuli bilan maqbul parametrlarni qidiring qanday amalga oshiriladi.
   

AMALIY TOPSHIRIQLAR

1. topshiriq

1. Agar cho„qqining balandligi parsial bosimning chiziqli funksiyasi bo„lsa, gaz aralashmasi komponentlarining konsentratsiyasini aniqlashda mass-spekroskopiyadan foydalanish mumkin:

∑

bunda -kuzatiladigan cho„qqi balandligi; n-komponentlaro soni; - toza gaz uchun o„lchangan m/e ni aniq qiymatida asbobning gaziga nisbatan sezgirligi; - j-chi gazning parsial bosimi.
Har qaysi gazning mol ulushi va sistema umumiy bosimni hisoblang.
Hisoblash uchun ma‟lumotlar
Umumiy bosim mm Hg ustuniga teng.

m/e	Sezgirlik							Cho„qqi balandligi
							n-
2	16,78	0,165	0,2019	0,3170	0,234	0,182	0,110	17,1
16	0	27,7	0,862	0,062	0,730	0,131	0,120	65,1
26	0	0	22,35	13,05	4,420	6,001	3,043	186,0
30	0	0	0	11,28	0,0	1,110	0,3710	82,7
40	0	0	0	0	9,850	1,684	2,108	84,2
44	0	0	0	0	0,2990	15,98	2,107	63b7
72	0	0	0	0	0	0	4,670	119,7

2. topshiriq

1. Agar cho„qqining balandligi parsial bosimning chiziqli funksiyasi bo„lsa, gaz aralashmasi komponentlarining konsentratsiyasini aniqlashda mass-spekroskopiyadan foydalanish mumkin:

165
∑

bunda -kuzatiladigan cho„qqi balandligi; n-komponentlaro soni; - toza gaz uchun o„lchangan m/e ni aniq qiymatida asbobning gaziga nisbatan sezgirligi; - j-chi gazning parsial bosimi.
Har qaysi gazning mol ulushi va sistema umumiy bosimni hisoblang.
Hisoblash uchun ma‟lumotlar
Umumiy bosim mm Hg ustuniga teng.

m/e	Sezgirlik				Cho„qqining umumiy balandligi
	Etilsiklo- pentan	Siklo- geksan	Siklo- pentan	Metilsiklo- geksan
69	121,0	9,35	1,38	20,2	87,6
83	22,4	4,61	74,9	0,0	58,8
84	27,1	20,7	1,30	32,8	47,2
98	23,0	100,0	6,57	43,8	100,0

3. topshiriq

1. Agar cho„qqining balandligi parsial bosimning chiziqli funksiyasi bo„lsa, gaz aralashmasi komponentlarining konsentratsiyasini aniqlashda mass-spekroskopiyadan foydalanish mumkin:

∑

bunda -kuzatiladigan cho„qqi balandligi; n-komponentlaro soni;
-toza gaz uchun o„lchangan m/e ni aniq qiymatida asbobning gaziga nisbatan sezgirligi; - j-chi gazning parsial bosimi.
Har qaysi gazning mol ulushi va sistema umumiy bosimni
hisoblang.
Hisoblash uchun ma‟lumotlar
Umumiy bosim mm Hg ustuniga teng.

m/e	Sezgirlik							Cho„qqi balandligi
							n-
2	16,78	0,165	0,2019	0,3170	0,234	0,182	0,110		17,1

166

16	0	27,7	0,862	0,062	0,730	0,131	0,120	65,1
26	0	0	22,35	13,05	4,420	6,001	3,043	186,0
30	0	0	0	11,28	0,0	1,110	0,3710	82,7
40	0	0	0	0	9,850	1,684	2,108	84,2
44	0	0	0	0	0,2990	15,98	2,107	63b7
72	0	0	0	0	0	0	4,670	119,7

4. topshiriq

Berilgan ma‟lumotlarning chiziqli regresssion tahlilni o„tkazing. Regressiya tenglamasi koeffitsiyentlari, koeffitsiyent-larning o„rtacha kvadratik chetlanishli, adekvatlik dispersiyasi va korrelyatsiya koeffitsiyentini hisoblang. Olingan bog„likdan xulosalar qiling. Dastlabki ma‟lumotlar jadvalda berilgan.

	3,0	3,4	3,8	4,2	4,6	5,0	5,4	5,8	6,2	6,6	7,0	7,4
	3,2	3,6	3,4	3,9	4,3	4,6	4,9	5,0	5,2	4,9	5,4	6

5. topshiriq

Berilgan ma‟lumotlarning chiziqli regresssion tahlilni o„tkazing. Regressiya tenglamasi koeffitsiyentlari, koeffitsiyent-larning o„rtacha kvadratik chetlanishli, adekvatlik dispersiyasi va korrelyatsiya koeffitsiyentini hisoblang. Olingan bog„likdan xulosalar qiling. Dastlabki ma‟lumotlar jadvalda berilgan.

	0,2	0,5	0,8	1,1	1,4	1,7	2	2,3	2,6	2,9	3,2	3,5
	16,8	12,5	8,5	4,8	1,45	-1,4	-4	-6,2	-8,0	-9,5	-10,7	-11,5

6. topshiriq

Berilgan ma‟lumotlarning chiziqli regresssion tahlilni o„tkazing. Regressiya tenglamasi koeffitsiyentlari, koeffitsiyent-larning o„rtacha kvadratik chetlanishli, adekvatlik dispersiyasi va korrelyatsiya koeffitsiyentini hisoblang. Olingan bog„likdan xulosalar qiling. Dastlabki ma‟lumotlar jadvalda berilgan.

	0,2	0,5	0,8	1,1	1,4	1,7	2,0	2,3	2,6	2,9	3,2	3,5
	16,8	12,5	8,5	4,8	14, 0	18,5	28,1	36,8	45,7	57,5	100,2	130,6

167

7. topshiriq

Berilgan ma‟lumotlarning chiziqli regresssion tahlilni o„tkazing. Regressiya tenglamasi koeffitsiyentlari, koeffitsiyent-larning o„rtacha kvadratik chetlanishli, adekvatlik dispersiyasi va korrelyatsiya koeffitsiyentini hisoblang. Olingan bog„likdan xulosalar qiling. Dastlabki ma‟lumotlar jadvalda berilgan.

	0,2	0,6	1,0	1,4	1,8	2,2	2,6	3,0	3,4	3,8	4,2	4,6	5,0	5,4	5,8	6,2	6,6
	1,1	2,0	1,8	2,5	2,5	2,6	3,0	3,2	3,6	3,4	3,9	4,3	4,6	4,9	5,0	5,2	5,4

8. topshiriq

Berilgan ma‟lumotlarning chiziqli regresssion tahlilni o„tkazing. Regressiya tenglamasi koeffitsiyentlari, koeffitsiyent-larning o„rtacha kvadratik chetlanishli, adekvatlik dispersiyasi va korrelyatsiya koeffitsiyentini hisoblang. Olingan bog„likdan xulosalar qiling. Dastlabki ma‟lumotlar jadvalda berilgan.

	0,2	0,6	1,0	1,4	1,8	2,2	2,6	3,0	3,4	3,8	4,2	4,6	5,0	5,4	5,8	6,2	6,6
	1,1	2,0	1,8	2,5	2,8	2,6	3,0	3,2	3,6	3,4	3,9	4,3	4,6	4,9	5,0	5,2	4,9

9. topshiriq

1. 
   Berilgan reaksiyaning tezligi
   

HCl konsentratsiyasining o„zgarishi bo„yicha o„rganildi. Natijalar 1-jadvalda keltirilgan. Agar monoxlorsirka kislotaning dastlabki konsentratsiyasi 0,7 M bo„lsa, ushbu reaksiyaning tartibi (grafik usulda), yarim o„tish vaqti va tezlik doimiysini aniqlang.

Vaqt; min	1	6	10	17	25
	7,1	35,5	52,0	71,2	84,0

2. 
   Quyidagi tenglama
   

bo„yicha boruvchi reaksiya uchun olingan natijalar 2-jadvalda keltirilgan grafik va anatitik usullarda faollanish energiyasi va eksoponensialoldi ko„paytuvchisini toping.
Hisoblash uchun dastlabki ma‟lumotlar

Harorat, ^0S	25,2	35,2	40,2	45,2	50,2
K, min^-^1	0,653·10^-^3	1,663·10^-^3	2,563·10^-^3	3,683·10^-^3	4,683·10^-^3

168

3. 
   Magnitli qotishma Nd-Fe ning 25 va 50⁰S da gidrirlash jarayoni kinetikasi o„rganildi. Qattiq fazali reaksiya mexanizmi haqida xulosa qiling.Jarayonning kinetik parametrlarini aniqlang. Dastlabki ma‟lumotlar 3-jadvalda keltirilgan.
   

Dastlabki ma‟lumotlar.

Vaqt, min	Turli haroratda gidrirlash darajasi, qismi
	25^0S	50^0 S
0	0,000000	0,000000
2	0,241107	0,000000
5	0,430549	0,373335
10	0,688878	0,630002
15	0,839570	0,774670
20	0,865403	0,886670
25	0,882625	0,933337
30	0,904152	0,956670
35	0,929985	0,970670
40	0,938596	0,980004

10. topshiriq

1. 
   Berilgan reaksiya ideal almashinish reaktorida o„tadi;
   

A→B.
Quyidagi sharoitlarda A moddaning B ga o„tish darajasini (reaksiya ulushini) aniqlang: reaksiya orqali oqim tezligi 50 l/s; reaktor hajmi 1250 l, tezlik doimiysi 0,1 s^-1.

2. 
   Berilgan reaksiya A→S ketma-ket ulangan ideal almashinishli teng katta reaktorda amalga oshadi. A moddaning S ga o„tish darajasini quyidagi sharoitlarda aniqlang: Agar bosqichlar soni 2,4,6,8,10 bo„lsa, tezlik doimiysi 0,01 s^-1, reaktor orqali oqim tezligi 40 l/s, barcha reaktorlarning umumiy hajmli 4,5 m³ bo„lganda A moddani o„tish darajasining bosqichlar soniga bog„liqlik grafigini tuzing.
   
3. 
   Berilgan 2A→R→S reaksiya uchta ketma–ket ulangan ideal silji reaktorida quyidagi sharoitlarida boradi: reaksiya tezlik konstantasi 0,1 s^–1, reaktor orqali oqim tezligi 50 l/s, A moddaning boshlang„ich konsentratsiyasi 0,2 mol/m³. Reaktorlarning quyidagi hajmlarida:
   

har qaysi bosqichdan keyin A
169
moddaning o„zgarish darajasini bosqich soniga bog„liqlik grafigini tuzing.

4. 
   Tartibi A va B moddalar bo„yicha birga teng bo„lgan quyidagi reaksiya A+ B→S quyidagi sharoitlarda ideal siljishi reaktorida boradi: reaktor orqali oqim tezligi 20 l/s, tezlik konstantasi 0,2 l/(mol·s), A moddaning boshlang„ich konsentratsiyasi 25 mol/m³, B moddaniki esa 10 mol/m³. S modda bo„yicha unum 300 mol/soat bo„lishini ta‟inlovchi reaktorning hajmini toping.
   

11. topshiriq

1. 
   Berilgan reaksiya ideal almashinish reaktorida o„tadi;
   

A→B.
Quyidagi sharoitlarda A moddaning B ga o„tish darajasini (reaksiya ulushini) aniqlang: reaksiya orqali oqim tezligi 50 l/s; reaktor hajmi 1250 l, tezlik doimiysi 0,1 s^-1

2. 
   Berilgan reaksiya A→S ketma-ket ulangan ideal almashinishli teng katta reaktorda amalga oshadi. A moddaning S ga o„tish darajasini quyidagi sharoitlarda aniqlang: Agar bosqichlar soni 2,4,6,8,10 bo„lsa, tezlik doimiysi 0,01 s^-1, reaktor orqali oqim tezligi 40 l/s, barcha reaktorlarning umumiy hajmli 4,5 m³ bo„lganda A moddani o„tish darajasining bosqichlar soniga bog„liqlik grafigini tuzing.
   
3. 
   Berilgan 2A→R→S reaksiya uchta ketma–ket ulangan ideal siljish reaktorida quyidagi sharoitlarida boradi: reaksiya tezlik konstantasi 0,1 s^–1, reaktor orqali oqim tezligi 50 l/s, A moddaning boshlang„ich konsentratsiyasi 0,2 mol/m³. Reaktorlarning quyidagi hajmlarida: har qaysi bosqichdan keyin A moddaning o„zgarish darajasini bosqich soniga bog„liqlik grafigini tuzing.
   
4. 
   Tartibi A va B moddalar bo„yicha birga teng bo„lgan quyidagi
   

reaksiya A+ B→S quyidagi sharoitlarda ideal siljishi reaktorida boradi: reaktor orqali oqim tezligi 20 l/s, tezlik konstantasi 0,2 l/(mol·s), A moddaning boshlang„ich konsentratsiyasi 25 mol/m³ B moddaning esa 10 mol/m³. S modda bo„yicha unum 300 mol/soat bo„lishini ta‟inlovchi reaktorning hajmini toping.

12. topshiriq

1. 
   “Quvurda quvur” tipidagi issiqlik almashgichida suyuqlik
   

170
sovutiladi. Sovutgich vasovutilgan suyuqlik to„g„ri oqim bilan harakatlanadi (1-rasm). Issiqlik almashtirgichda “siqib chiqarish –siqib chiqarish” rejimli statsionar sharoitda amalga oshadi. Suyuqlikni 50⁰S gacha sovutish uchun issiqlik almashgich apparatining uzunligini aniqlang. Apparatdan chiqishda issiqlik tutuvchining temperaturasini aniqlang. Apparat uzunligi bo„yicha temperatura yoyilishini tuzing.Devorning issiqlik sig„imini hisobga olmaslik mumkin. Hisoblash uchun dastlabki ma‟lumotlar 1-jadvalda berilgan.

1-rasm. “Quvur
quvur tipidagi issiqlik” almashgich
1-jadval. Dastlabki ma‟lumotlar

Parametrlar	Issiqlik tutgich	Sovutgich
Temperatura, ^0S	80	15
Massa sarfi kg/s	9236	12000
Issiqlik sig„imi, kkal/(kg·^0S )	0,67	1
Quvur diametri, m	1	1,5

2. 
   Issiqlik almashgichda suyuqlik sovutiladi. Sovutgich va sovutiluvchi suyuqlik to„g„ri oqimda harakatlanadi (2-rasm). Issiqlik almashtirgichda beqaror bo„lgan sharoitda “aralashtirish-aralashtirish” sharoiti amalga oshiriladi. Devorning issiqlik sig„imi hisobga olinmasin. Issiq holdagi issiqlik tutuvchining temperaturasi ikki martaga kamayishi uchun zarur bo„lgan issiqlik almashinish vaqtini aniqlang. Apparatdan chiqishda issiqlik tashuvchi temperaturasini aniqlang. Jarayonning borish vaqti bo„yicha temperaturaning grafigini (yoyilishini) tuzing.
   

Hisoblash uchun dastlabki ma‟luotlar 2-jadvalda berilgan.
171
Har ikkala issiqlik tashuvchi uchun issiqlikni berish koeffitsiyenti bir xil 6707 kkal/m²soat. ⁰S) ga teng. Issiqlik alashinish sirtining maydoni Ideal almashinish hajmi . Devor massasi 1200 kg issiqlik almashigich sirti materialning issiqlik sig„imi 0,119 kkal/(kg·⁰S )
2-
rasm. “Aralashtirish-aralashtirish” tipida issiqlik almashgich 2-jadval. Dastlabki ma‟lumotlar

Parametrlar	Issiqliktutgich	Sovutgich
Temperatura, ^0S	450	45
Hajmiy tezligi, m^3/s	3,3x10^-^4	4,51x10^-^4
Zichlik, kkal/(kg/m^3 )	900	980
Issiqlik sig„imi, J/(kg·K)	4,44 x10^3	4,18x10^3

13. topshiriq

1. 
   “Quvurda quvur” tipidagi issiqlik almashgichida suyuqlik sovutiladi. Sovutgich vasovutilgan suyuqlik to„g„ri oqim bilan harakatlanadi (1-rasm). Issiqlik almashtirgichda “siqib chiqarish –siqib chiqarish” rejimli statsionar sharoitda amalga oshadi. Suyuqlikni 50⁰S gacha sovutish uchun issiqlik almashgich apparatining uzunligini aniqlang. Apparatdan chiqishda issiqlik tutuvchining temperaturasini aniqlang. Apparat uzunligi bo„yicha temperatura yoyilishini tuzing.Devorning issiqlik sig„imini hisobga olmaslik mumkin. Hisoblash
   

172
uchun dastlabki ma‟lumotlar 1-jadvalda berilgan.

1-rasm. “Quvur quvur
tipidagi issiqlik” almashgich

1-jadval. Dastlabki ma‟lumotlar

Parametrlar	Issiqliktutgich	Sovutgich
Temperatura, ^0S	420	25
Hajmiy tezlik, m^3/s	2,3x10^-^4	-
Zichlik, kg/m^3	900	1000
Issiqlik sig„imi, kkal/(kg·^0S )	3,35x10^3	4,19x10^3
Quvur diametri, m	0,1	0,5

2. 
   Issiqlik almashgichda suyuqlik sovutiladi. Sovutgich va sovutiluvchi suyuqlik to„g„ri oqimda harakatlanadi (2-rasm). Issiqlik almashtirgichda beqaror bo„lgan sharoitda “aralashtirish-aralashtirish” sharoiti amalga oshiriladi. Devorning issiqlik sig„imi hisobga olinmasin. Issiq holdagi issiqlik tutuvchining temperaturasi ikki martaga kamayishi uchun zarur bo„lgan issiqlik almashinish vaqtini aniqlang. Apparatdan chiqishda issiqlik tashuvchi temperaturasini aniqlang. Jarayonning borish vaqti bo„yicha temperaturaning grafigini (yoyilishini) tuzing.
   

Hisoblash uchun dastlabki ma‟luotlar 2-jadvalda berilgan.
Har ikkala issiqlik tashuvchi uchun issiqlikni berish koeffitsiyenti bir xil 6707 kkal/m²soat. ⁰S) ga teng. Issiqlik alashinish sirtining maydoni Ideal almashinish hajmi . Devor massasi 1200 kg issiqlik almashigich sirti materialning issiqlik sig„imi 0,119 kkal/(kg·⁰S )
173


2-

Parametrlar	Issiqliktutgich	Sovutgich
Temperatura, ^0S	160	25
Hajmiy tezligi, m^3/s	2,83x10^-^4	-
Zichlik, kkal/(kg/m^3 )	880	1010
Issiqlik sig„imi, J/(kg·K)	3,354 x10^3	4,19x10^3

rasm. “Aralashtirish-aralashtirish” tipida issiqlik almashgich 2-jadval. Dastlabki ma‟lumotlar

14. topshiriq

1. 
   “Quvurda quvur” tipidagi issiqlik almashgichida suyuqlik sovutiladi. Sovutgich vasovutilgan suyuqlik to„g„ri oqim bilan harakatlanadi (1-rasm). Issiqlik almashtirgichda “siqib chiqarish –siqib chiqarish” rejimli statsionar sharoitda amalga oshadi. Suyuqlikni 50⁰S gacha sovutish uchun issiqlik almashgich apparatining uzunligini aniqlang. Apparatdan chiqishda issiqlik tutuvchining temperaturasini aniqlang. Apparat uzunligi bo„yicha temperatura yoyilishini tuzing.Devorning issiqlik sig„imini hisobga olmaslik mumkin. Hisoblash uchun dastlabki ma‟lumotlar 1-jadvalda berilgan.
   

174


1-rasm. “Quvur quvur

Parametrlar	Issiqliktutgich	Sovutgich
Temperatura, ^0S	280	25
Hajmiy tezlik, m^3/s	2,0x10^-^4	5,1x10^-^4
Zichlik, kg/m^3	910	1100
Issiqlik sig„imi, kkal/(kg·^0S )	3,4x10^3	4,4x10^3
Quvur diametri, m	0,5	0,8

tipidagi issiqlik” almashgich 1-jadval. Dastlabki ma‟lumotlar

2. 
   Issiqlik almashgichda suyuqlik sovutiladi. Sovutgich va sovutiluvchi suyuqlik to„g„ri oqimda harakatlanadi (2-rasm). Issiqlik almashtirgichda beqaror bo„lgan sharoitda “aralashtirish-aralashtirish” sharoiti amalga oshiriladi. Devorning issiqlik sig„imi hisobga olinmasin. Issiq holdagi issiqlik tutuvchining temperaturasi ikki martaga kamayishi uchun zarur bo„lgan issiqlik almashinish vaqtini aniqlang. Apparatdan chiqishda issiqlik tashuvchi temperaturasini aniqlang. Jarayonning borish vaqti bo„yicha temperaturaning grafigini (yoyilishini) tuzing.
   

Hisoblash uchun dastlabki ma‟luotlar 2-jadvalda berilgan.
Har ikkala issiqlik tashuvchi uchun issiqlikni berish koeffitsiyenti bir xil 6707 kkal/m²soat. ⁰S) ga teng. Issiqlik alashinish sirtining maydoni Ideal almashinish hajmi . Devor massasi 1200 kg issiqlik almashigich sirti materialning issiqlik sig„imi 0,119 kkal/(kg·⁰S )


175

2-

Parametrlar	Issiqliktutgich	Sovutgich
Temperatura, ^0S	170	15
Hajmiy tezligi, m^3/s	2,8x10^-^4	5,2x10^-^4
Zichlik, kkal/(kg/m^3 )	900	990
Issiqlik sig„imi, J/(kg·K)	3,35 x10^3	4,8x10^3

rasm. “Aralashtirish-aralashtirish” tipida issiqlik almashgich 2-jadval. Dastlabki ma‟lumotlar

15. topshiriq

1. 
   “Quvurda quvur” tipidagi issiqlik almashgichida suyuqlik sovutiladi. Sovutgich vasovutilgan suyuqlik to„g„ri oqim bilan harakatlanadi. (1-rasm). Issiqlik almashtirgichda “siqib chiqarish –siqib chiqarish” rejimli statsionar sharoitda amalga oshadi. Suyuqlikni 50⁰S gacha sovutish uchun issiqlik almashgich apparatining uzunligini aniqlang. Apparatdan chiqishda issiqlik tutuvchining temperaturasini aniqlang. Apparat uzunligi bo„yicha temperatura yoyilishini tuzing.Devorning issiqlik sig„imini hisobga olmaslik mumkin. Hisoblash uchun dastlabki ma‟lumotlar 1-jadvalda berilgan.
   

176

1. 
   rasm. “Quvur quvur
   

Parametrlar	Issiqliktutgich	Sovutgich
Temperatura, ^0S	180	125
Hajmiy tezlik, m^3/s	2,3x10^-^4	5,1x10^-^4
Zichlik, kg/m^3	900	1000
Issiqlik sig„imi, kkal/(kg·^0S )	3,35x10^3	4,19x10^3
Quvur diametri, m	0,03	0,05

tipidagi issiqlik” almashgich 1-jadval. Dastlabki ma‟lumotlar

2. 
   Issiqlik almashgichda suyuqlik sovutiladi. Sovutgich va sovutiluvchi suyuqlik to„g„ri oqimda harakatlanadi (2-rasm). Issiqlik almashtirgichda beqaror bo„lgan sharoitda “aralashtirish-aralashtirish” sharoiti amalga oshiriladi. Devorning issiqlik sig„imi hisobga olinmasin. Issiq holdagi issiqlik tutuvchining temperaturasi ikki martaga kamayishi uchun zarur bo„lgan issiqlik almashinish vaqtini aniqlang. Apparatdan chiqishda issiqlik tashuvchi temperaturasini aniqlang. Jarayonning borish vaqti bo„yicha temperaturaning grafigini (yoyilishini) tuzing.
   

Hisoblash uchun dastlabki ma‟luotlar 2-jadvalda berilgan.
Har ikkala issiqlik tashuvchi uchun issiqlikni berish koeffitsiyenti bir xil 6707 kkal/m²soat. ⁰S) ga teng. Issiqlik alashinish sirtining maydoni Ideal almashinish hajmi . Devor massasi 1200 kg issiqlik almashigich sirti materialning issiqlik sig„imi 0,119 kkal/(kg·⁰S )


177

2-

Parametrlar	Issiqliktutgich	Sovutgich
Temperatura, ^0S	190	40
Hajmiy tezligi, m^3/s	2,3x10^-^4	5,1x10^-^4
Zichlik, kkal/(kg/m^3 )	890	1033
Issiqlik sig„imi, J/(kg·K)	3x10^3	4,24x10^3

rasm. “Aralashtirish-aralashtirish” tipida issiqlik almashgich 2-jadval. Dastlabki ma‟lumotlar

16. topshiriq

1. 
   Nasadkali adsorberning matematik modelini tuzing. Jarayon 10 minut o„tgandan keyin har qaysi bosqichda gazning yutilish darajasini toping.Dastlabki ma‟lumotlar 1-jadvalda keltirilgan. Agar adsorberdan chiqishida quyidagi konsentratsiyalar olingan bo„lsa (2-jadval), ahamiyatlilik darajasi 5% da tuzilgan modelning adekvatligini aniqlang. Tajriba xatosi 2 ta parallel tajriba natijalari bo„yicha aniqlangan.
   
   1. 
      jadval
      

Adsorbirlanadigan komponentlar konsentratsiyasi % hisobida	18
Nasadka balandligi, m	12
Kolonka ko„ndalang kesimi yuzasi, m^2	2
Oqimning hajmiy tezligi, m^3/s	100

178

Qadamlar soni

8

2. 
   jadval. Tajriba ma‟lumotlari
   

Vaqt, min.	Adsorberdan chiqadigandagi konsentratsiya, % hajm
0	0,0000
1	0,0000
2	0,0005
3	0,0060
4	0,0400
5	0,1500
6	0,4000
7	0,8000
8	1,5000
9	2,400
10	3,5500
Tajriba xatosi	0,008

17. topshiriq

1. 
   Nasadkali adsorberning matematik modelini tuzing. Jarayon 7 minut o„tgandan keyin har qaysi bosqichda gazning yutilish darajasini toping.Dastlabki ma‟lumotlar 1-jadvalda keltirilgan. Agar adsorberdan chiqishida quyidagi konsentratsiyalar olingan bo„lsa (2-jadval), ahamiyatlilik darajasi 5% da tuzilgan modelning adekvatligini aniqlang. Tajriba xatosi 2 ta parallel tajriba natijalari bo„yicha aniqlangan.
   
   1. 
      jadval
      

Adsorbirlanadigan komponentlar konsentratsiyasi % hisobida	70
Nasadka balandligi, m	10
Kolonka ko„ndalang kesimi yuzasi, m^2	2
Oqimning hajmiy tezligi, m^3/s	100
Qadamlar soni	6

2. 
   jadval. Tajriba ma‟lumotlari
   

179

Vaqt, min.	Adsorberdan chiqadigandagi konsentratsiya, % hajm
0	0,0000
42	0,0001
84	0,0060
126	0,0650
168	0,2500
210	0,7300
252	1,5000
294	2,6500
336	4,4750
378	7,0500
420	10,000
Tajriba xatosi	0,01

18. topshiriq

1. 
   Nasadkali adsorberning matematik modelini tuzing. Jarayon 1 minut o„tgandan keyin har qaysi bosqichda gazning yutilish darajasini toping.Dastlabki ma‟lumotlar 1-jadvalda keltirilgan. Agar adsorberdan chiqishida quyidagi konsentratsiyalar olingan bo„lsa (2-jadval), ahamiyatlilik darajasi 5% da tuzilgan modelning adekvatligini aniqlang. Tajriba xatosi 2 ta parallel tajriba natijalari bo„yicha aniqlangan.
   
   1. 
      jadval
      

Adsorbirlanadigan komponentlar konsentratsiyasi % hisobida	16
Nasadka balandligi, m	10,5
Kolonka ko„ndalang kesimi yuzasi, m^2	3
Oqimning hajmiy tezligi, m^3/s	1200
Qadamlar soni	7

2. 
   jadval. Tajriba ma‟lumotlari
   

Vaqt, min.

Adsorberdan chiqadigandagi konsentratsiya, % hajm

180

0	0,0000
6	0,0000
12	0,0038
18	0,200
24	0,540
30	1,2040
36	2,300
42	3,3000
48	4,700
54	6,000
60	7,100
Tajriba xatosi	0,03

19. topshiriq

1. 
   Nasadkali adsorberning matematik modelini tuzing. Jarayon 1 minut o„tgandan keyin har qaysi bosqichda gazning yutilish darajasini toping.Dastlabki ma‟lumotlar 1-jadvalda keltirilgan. Agar adsorberdan chiqishida quyidagi konsentratsiyalar olingan bo„lsa, (2-jadval), ahamiyatlilik darajasi 5% da tuzilgan modelning adekvatligini aniqlang. Tajriba xatosi 2 ta parallel tajriba natijalari bo„yicha aniqlangan.
   
   1. 
      jadval
      

      Adsorbirlanadigan komponentlar konsentratsiyasi % hisobida	15,5
      Nasadka balandligi, m	11,5
      Kolonka ko„ndalang kesimi yuzasi, m^2	1,8
      Oqimning hajmiy tezligi, m^3/s	1000
      Qadamlar soni	6

   2. 
      jadval. Tajriba ma‟lumotlari
      

Vaqt, min.	Adsorberdan chiqadigandagi konsentratsiya, % hajm
0	0,0000
6	0,0000
12	0,0075

181

18	0,0600
24	0,2300
30	0,5500
36	1,100
42	2,0000
48	2,9000
54	4,3000
60	5,5000
Tajriba xatosi	0,02

20. topshiriq

1. 
   Nasadkali adsorberning matematik modelini tuzing. Jarayon 10 sekund o„tgandan keyin har qaysi bosqichda gazning yutilish darajasini toping. Dastlabki ma‟lumotlar 1-jadvalda keltirilgan. Agar adsorberdan chiqishida quyidagi konsentratsiyalar olingan bo„lsa (2-jadval), ahamiyatlilik darajasi 5% da tuzilgan modelning adekvatligini aniqlang. Tajriba xatosi 2 ta parallel tajriba tajriba natijalari bo„yicha aniqlangan.
   
   1. 
      jadval
      

Adsorbirlanadigan komponentlar konsentratsiyasi % hisobida	15
Nasadka balandligi, m	13
Kolonka ko„ndalang kesimi yuzasi, m^2	2
Oqimning hajmiy tezligi, m^3/s	3000
Qadamlar soni	5

2. 
   jadval. Tajriba ma‟lumotlari
   

Vaqt, min.	Adsorberdan chiqadigandagi konsentratsiya, % hajm
0	0,0000
1	0,0001
2	0,0003
3	0,0020
4	0,0060
5	0,0110

182

6	0,0200
7	0,0300
8	0,0400
9	0,1000
10	0,1200
Tajriba xatosi	0,08

183

TEATLAR

1. 
   Matematik modelning asli bo'lishi mumkin
   
   1. 
      kimyoviy reaktor
      
   2. 
      ob'ektning matematik modeli
      
   3. 
      Guldberg va Veyj tenglamalari
      
   4. 
      ekspertiza predmeti bo'yicha ekspert xulosasi
      

2. 
   Diskret javob bo'lishi mumkin
   
   1. 
      yacheyka modelidagi reaktorlar soni
      
   2. 
      zanjirning chiqishidagi kuchlanish
      
   3. 
      hisoblangan konsentratsiyalar
      
   4. 
      ideal aralashtirish reaktoridagi reaksiya tezligi
      

3. 
   Uzluksiz parametr bo'lishi mumkin
   
   1. 
      sintez reaktorida metanol konsentratsiyasi
      
   2. 
      kaskaddagi reaktorlar soni
      
   3. 
      sanoatdagi zavodlar soni
      
   4. 
      matematik modelning o'lchami
      

4. 
   Model bo'la olmaydi
   
   1. 
      romashka guli "sevadi-sevmaydi"
      
   2. 
      bolalar o'yinchog'i - samolyot
      
   3. 
      algebraik tenglamalar sistemasi
      
   4. 
      -differensial tenglamalar sistemasi
      

5. 
   Kimyoviy reaksiyada 3 bosqich va 4 ta modda bor, izotermik ideal aralashtirish reaktori modelida nechta javob bor?
   

A. 4
B. 7
C. 3
D. 5

6. 
   Kimyoviy o'zgaruvchi xarakterlaydi
   

184

1. 
   kimyoviy reaksiya bosqichining chuqurligi
   
2. 
   reaksiyaning borishi tufayli moddaning konsentratsiyasining o'zgarishi
   
3. 
   butun kimyoviy jarayon
   
4. 
   kimyoviy reaktorning ishlashi
   

7. 
   Guldberg va Veyj qonuni tavsiflanadi
   
   1. 
      reaktsiya tezligining konsentratsiyalarga bog'liqligi
      
   2. 
      kimyoviy reaksiyaning muvozanat holati yoki uning bosqichi
      
   3. 
      reaksiya tezligining haroratga bog'liqligi
      
   4. 
      reaksiya tezligi konstantasining reaksiya aralashmasi tarkibiga bog'liqligi
      

8. 
   Guldberg va Veyj tenglamasi tavsiflanadi
   
   1. 
      reaktsiya tezligining moddalar konsentratsiyasiga bog'liqligi
      
   2. 
      kimyoviy reaksiyaning muvozanat holati yoki uning bosqichi
      
   3. 
      reaksiya tezligining haroratga bog'liqligi
      
   4. 
      reaksiya tezligi konstantasining reaksiya aralashmasi tarkibiga bog'liqligi
      

9. 
   Ideal aralashtirishning izotermik reaktoridagi moddalar konsentratsiyasini hisoblash uchun talab qilinadi
   
   1. 
      kirish konsentratsiyasi, matematik model, tezlik konstantalari va yashash vaqti
      
   2. 
      stoxiometrik matritsa, dastlabki konsentratsiyalar va yashash vaqti
      
   3. 
      reaktivlar va reaksiya mahsulotlarining hosil bo'lish issiqliklari
      
   4. 
      Reaksiya ishtirokchilarini hosil qilishning Gibbs potentsiallari va harorati
      

10. 
    Arrenius tenglamasi
    
    1. 
       empirik tarzda topilgan qiymat
       
    2. 
       qonun bo'yicha
       
    3. 
       reaksiya tezligining haroratga bog'liqligini nazariy tahlil qilish natijasida olingan nisbat
       

185

4. 
   kimyoviy termodinamika asosida olingan nisbat
   

11. 
    Ichkaridagi oqim
    
    1. 
       quvur uzunligi
       
    2. 
       aralashtirgichli idishlar
       
    3. 
       aralashtirgichli uchta reaktordan iborat kaskadi
       
    4. 
       katta oqim quvvati
       

12. 
    Ichkaridagi oqim
    
    1. 
       aralashtirgichli idishlar
       
    2. 
       tog 'daryosi
       
    3. 
       Gazsiz suv
       
    4. 
       kichik oqimli idish
       

13. 
    Parallel kompleks reaksiyada maqsad bosqichidagi reaktivning tartibi yon tomonlarinikidan yuqori bo'ladi. Uning boshlang'ich konsentratsiyasining ortishi bilan reaksiyaning selektivligi bo'ladi
    
    1. 
       oshadi
       
    2. 
       doimiy
       
    3. 
       tushish
       
    4. 
       - ko'tariladi va keyin tushadi
       

14. 
    Maqsadli bosqichning faollashuv energiyasi yon tomonlarga qaraganda past. Haroratning pasayishi bilan reaksiyaning selektivligi bo'ladi
    
    1. 
       oshadi
       
    2. 
       o'zgarmagan
       
    3. 
       tushish
       
    4. 
       ekstremum bilan egri chiziq bilan tasvirlanadi
       

15. 
    3 hujayrali hujayra modeli oqimida yashash vaqtlari bo'yicha taqsimlanishi
    
    1. 
       maksimal bilan unimodal
       
    2. 
       minimal bilan unimodal
       

186

3. 
   giperbolik
   
4. 
   bir hil
   

16. 
    Funksional (maqsadli funktsiya) bo'lishi mumkin
    
    1. 
       reaktor parametrlarining ayrim sonli funksiyasi
       
    2. 
       kompyuter imkoniyatlari
       
    3. 
       mahsulot ishlab chiqarish uchun xom ashyo iste'moli normalari
       
    4. 
       mahsulot ishlab chiqarish uchun energiya, issiqlik va sovuqni iste'mol qilish normalari
       

17. 
    Omillarning optimal qiymati bilan
    
    1. 
       funktsional ekstremumga etadi
       
    2. 
       funktsional o'sish tezligi minimal
       
    3. 
       funktsional o'sish tezligi maksimal
       
    4. 
       funksionallik omillarga bog'liq emas
       

18. 
    Birinchi turdagi cheklash quyidagi shart bo'lishi mumkin
    
    1. 
       - omil doimiydan ortiq emas
       
    2. 
       funktsional ma'lum bir raqamdan kam emas
       
    3. 
       omillar yig'indisi funktsionaldan ko'p emas
       
    4. 
       funksional musbat son
       

19. 
    Ikkinchi turdagi cheklash quyidagi shart bo'lishi mumkin
    
    1. 
       funktsional ma'lum bir raqamdan kam emas
       
    2. 
       omil doimiydan ortiq emas
       
    3. 
       omil oldindan belgilangan intervalda
       
    4. 
       omil oldindan belgilangan intervaldan tashqarida
       

20. 
    Dixotomiya usuli bilan optimallashtirishda noaniqlik oralig'i ga bo'linadi
    
    1. 
       ikkita teng segment
       
    2. 
       birdan ikkiga nisbatda ikkita segment
       
    3. 
       uchta teng bo'lmagan segment
       

D. +- oltin nisbat nisbatida ikkita segment
187

21. 
    Model ob'ekt - asl ob'ektning o'rnini bosuvchi, qaysi
    
    1. 
       uning asosiy xususiyatlarini aks ettiradi.
       
    2. 
       o'z xususiyatlarini to'liq aks ettiradi.
       
    3. 
       dastlabki ob'ekt bilan bir xil kirish va chiqish o'zgaruvchilarga ega.
       
    4. 
       o'zgaruvchilar o'rtasidagi bir xil turdagi bog'liqlikni asl ob'ekt bilan takrorlaydi.
       

22. 
    Kirish o'zgaruvchilari o'zgaruvchilardir
    
    1. 
       tashqi ta'sirlar.
       
    2. 
       nazorat harakatlari.
       
    3. 
       bezovta qiluvchi ta'sirlar.
       
    4. 
       tashqi muhitning o'zgargan ta'siri.
       

23. 
    Boshqaruv ob'ekti - bu ob'ekt
    
    1. 
       unda boshqariladigan jarayon sodir bo'ladi.
       
    2. 
       buzilishlar va nazoratlarning ta'sirini sezadigan.
       
    3. 
       holat o'zgaruvchilari hosil qiluvchi.
       
    4. 
       chiqadigan o'zgaruvchilarni tashkil etuvchi.
       

24. 
    Matematik model o„zgaruvchilar orasidagi bog„lanishning shakldagi ifodasidir
    
    1. 
       matematik ifodalar.
       
    2. 
       algebraik tenglamalar.
       
    3. 
       differensial tenglamalar.
       
    4. 
       integro-differensial tenglamalar.
       

25. 
    Matematik modellar quyidagi asosiy shakllarda qo'llaniladi
    
    1. 
       "kirish-chiqish" ni kiriting.
       
    2. 
       holat o'zgaruvchilarida.
       
    3. 
       fazali o'zgaruvchilarda.
       
    4. 
       "kiritish-chiqish" va davlat o'zgaruvchilari yozing.
       

188

26. 
    Holat o„zgaruvchilari kirish o„zgaruvchilardan qarab tuzilganligi bilan farqlanadi
    
    1. 
       kirish o'zgaruvchilari.
       
    2. 
       kirish o'zgaruvchilari va dizayn parametrlari.
       
    3. 
       dizayn parametrlari.
       
    4. 
       buzilishlar va dizayn parametrlari.
       
27. 
    Holat o„zgaruvchilari chiqish o„zgaruvchilari bilan umumiy narsaga ega, chunki ular qarab shakllanadi
    
    1. 
       kirish o'zgaruvchilari.
       
    2. 
       kirish o'zgaruvchilari va dizayn parametrlari.
       
    3. 
       dizayn parametrlari.
       
    4. 
       buzilishlar va dizayn parametrlari.
       

28. 
    Modellashtirish ob'ektining statik holati bilan tavsiflanadi
    
    1. 
       ta'sirlarning barqarorligi.
       
    2. 
       modellashtirish ob'ektini tavsiflovchi o'zgaruvchilarning o'zgarish tezligining nol qiymatlari.
       
    3. 
       modellashtirish ob'ektining konstruktiv parametrlarining doimiyligi.
       
    4. 
       modellashtirish ob'ektining istalgan nuqtasida modellashtirish ob'ektining holatini tavsiflovchi o'zgaruvchilar qiymatlarining tengligi.
       

29. 
    Fizik statik holat mos keladi
    
    1. 
       ob'ektga kiradigan energiya yoki materiyaning tengligi, vaqt birligida ob'ektdan chiqarilgan energiya yoki materiya miqdori.
       
    2. 
       energiya yoki moddaning doimiy tezlikda to'planishi.
       
    3. 
       moddaning energiyasining doimiy tezlikda chiqishi.
       
    4. 
       chiqish o'zgaruvchisini doimiy tezlikda o'zgartirish.
       

30. 
    Kimyoviy texnologik jarayonlarning matematik modelini qurishning modul prinsipi quyidagilardan foydalanishga asoslangan.
    
    1. 
       energiya yoki moddalarni saqlash uchun odatiy modullar.
       

189

2. 
   kimyoviy jarayon kinetikasining modullari va energiya yoki moddalarni saqlash modullari.
   
3. 
   kimyoviy reaksiyalar kinetikasining standart modullari, massa almashinuvi va issiqlik almashinuvi, material va issiqlik balansi tenglamalari.
   
4. 
   kimyoviy reaksiyalar kinetikasining standart modullari, massa almashinuvi va issiqlik almashinuvi, material va issiqlik balansi tenglamalari va oqimlarning gidrodinamikasi.
   

31. 
    Matematik modelning adekvatlik mezoni yaqinlikni baholaydi.
    
    1. 
       o'rganilayotgan ob'ekt va matematik modeldagi kirish va chiqish o'zgaruvchilari.
       
    2. 
       o'rganilayotgan ob'ekt va matematik modeldagi kirish parametrlarining bir xil qiymatlari bilan chiqish o'zgaruvchilari.
       
    3. 
       ob'ektning parametrlari va matematik model.
       
    4. 
       o'rganilayotgan ob'ekt va matematik modeldagi kirish o'zgaruvchilari va ob'ekt parametrlari va matematik modelning bir xil qiymatlari bilan chiqadigan o'zgaruvchilar.
       

32. 
    Birlashtirilgan parametrlarga ega ob'ekt uning holatini tavsiflovchi o'zgaruvchilar qiymatlariga ega,
    
    1. 
       xuddi shunday.
       
    2. 
       ob'ektning istalgan nuqtasida bir xil.
       
    3. 
       bir vaqtning o'zida ob'ektning istalgan nuqtasida bir xil.
       
    4. 
       ob'ektning kiritilishidan ob'ektning chiqishigacha bir xilda o'zgarib turadi.
       

33. 
    Tarqalgan parametrlarga ega ob'ekt uning holatini tavsiflovchi o'zgaruvchilar qiymatlariga ega,
    
    1. 
       har xil.
       
    2. 
       ob'ektning turli nuqtalarida ma'lum bir yo'nalishda farqlanadi.
       
    3. 
       3 ob'ektning turli nuqtalarida ma'lum bir yo'nalishda bir vaqtning o'zida har xil.
       
    4. 
       ob'ektning kirish joyidan chiqishigacha bir xilda o'zgarib turadi.
       

190

34. 
    Jarayon statikasining matematik modeli o'rtasidagi munosabatni tavsiflaydi
    
    1. 
       kirish va chiqish o'zgaruvchilari.
       
    2. 
       belgilangan vaqtda kirish va chiqish o'zgaruvchilari.
       
    3. 
       kirish o'zgaruvchilari, chiqish o'zgaruvchilari va
       
    4. 
       modellashtirish ob'ektining parametrlari.
       
    5. 
       kirish o'zgaruvchilari, chiqish o'zgaruvchilari va
       
    6. 
       modellashtirish ob'ektining statik holatidagi parametrlari.
       

35. 
    Eksperimentni rejalashtirish usuli deganda statikaning matematik modellarini qurish usuli tushuniladi:
    
    1. 
       passiv tajriba.
       
    2. 
       analitik.
       
    3. 
       eksperimental va analitik.
       
    4. 
       faol tajriba.
       

36. 
    Tajribani rejalashtirish usuli uchun mo'ljallangan
    
    1. 
       ob'ekt statikasi modelining muvofiqligini tekshirish.
       
    2. 
       ob'ekt dinamikasi modelining muvofiqligini tekshirish.
       
    3. 
       regressiya tenglamasining koeffitsientlarini aniqlash va uning muvofiqligini tekshirish.
       
    4. 
       regressiya tenglamasining koeffitsientlarini aniqlash.
       

37. 
    passiv tajriba usulida regressiya tenglamasining koeffitsientlari quyidagi usul bilan aniqlanadi:
    
    1. 
       yo'naltirilgan qidiruv.
       
    2. 
       eng kichik kvadratlar.
       
    3. 
       gradient.
       
    4. 
       eng keskin pasayish.
       

38. 
    Tasodifiy miqdor uchun chetlanish kvadratlarining yig'indisi komponentlar yig'indisi bilan aniqlanadi.
    

191

1. 
   tasodifiy miqdorning o'rtachaga nisbatan og'ish kvadratlari va tasodifiy miqdorning regressiya chizig'iga nisbatan og'ish kvadratlari.
   
2. 
   tasodifiy miqdorning o'rtachaga nisbatan og'ish kvadratlari va regressiya chizig'ining o'rtachaga nisbatan og'ish kvadratlari.
   
3. 
   regressiya chizig„ining o„rtachaga nisbatan og„ish kvadratlari va tasodifiy miqdorning regressiya chizig„iga nisbatan og„ish kvadratlari.
   
4. 
   tasodifiy miqdorning o'rtachaga nisbatan og'ish kvadratlari.
   

39. 
    Korrelyatsiya koeffitsienti bog'lanishning ikki o'zgaruvchisi orasidagi mavjudligini tavsiflaydi:
    
    1. 
       har qanday.
       
    2. 
       chiziqli bo'lmagan.
       
    3. 
       chiziqli.
       
    4. 
       parabolik.
       
40. 
    Korrelyatsiya nisbati munosabatlarning ikki o'zgaruvchisi orasidagi mavjudligini tavsiflaydi
    
    1. 
       har qanday.
       
    2. 
       chiziqli bo'lmagan.
       
    3. 
       chiziqli.
       
    4. 
       parabolik.
       
41. 
    Fisher mezoni dispersiyalarning nisbatidan foydalanadi
    
    1. 
       kichikdan kattaga.
       
    2. 
       ko'proqdan kamroq.
       
    3. 
       muhim emas.
       
    4. 
       ular 1,5 martadan ko'p bo'lmagan farq qiladimi, muhim emas.
       

42. 
    Modelning adekvatlik darajasi yuqoriroq, agar:
    
    1. 
       adekvatlik dispersiyasi takrorlanuvchanlik dispersiyasidan yuqori
       
    2. 
       adekvatlik dispersiyasi takrorlanuvchanlik dispersiyasidan ancha yuqori
       
    3. 
       adekvatlik dispersiyasi takrorlanuvchanlik dispersiyasidan past
       

192

4. 
   adekvatlik dispersiyasi takrorlanuvchanlik dispersiyasidan ancha past.
   

43. 
    Oqim gidrodinamikasining matematik modelini olish uchun dastlabki ma'lumotlar olinadi
    
    1. 
       eksperimental va analitik usul bilan.
       
    2. 
       kuzatuvchini ob'ektga kiritilgan oqimga bosqichma-bosqich yoki impulsli kiritish va nazorat nuqtalarida uning miqdorini o'lchash.
       
    3. 
       kuzatuvchining ob'ektga kiritilgan oqimga qadam yoki impuls ta'siri va ob'ekt chiqishida uning miqdorini o'lchash.
       
    4. 
       kuzatuvchining ob'ektga kiritilgan oqimga bosqichma-bosqich yoki impulsiv ta'siri va nazorat nuqtalarida uning to'plangan miqdorini o'lchash belgilangan vaqt uchun.
       

44. 
    Ob'ektning kirishiga qadam yoki impuls ta'siri bilan ob'ekt chiqishida kuzatuvchining konsentratsiyasini o'lchash orqali modelning parametrlari faqat aniqlanadi.
    
    1. 
       mukammal aralashtirish va mukammal siljish.
       
    2. 
       hujayra modeli va diffuziya modeli.
       
    3. 
       mukammal aralashtirish, tiqin oqimi va diffuziya naqshlari.
       
    4. 
       barcha modellar.
       

45. 
    Ob'ektning qadam kiritish harakatiga reaktsiyasi deyiladi:
    
    1. 
       tezlanish egri chizig'i.
       
    2. 
       vaqtinchalik funksiya.
       
    3. 
       uzatish funktsiyasi.
       
    4. 
       impulsli vaqtinchalik funksiya.
       

46. 
    Ob'ektning qadamli impuls kiritish harakatiga javobi deyiladi
    
    1. 
       tezlanish egri chizig'i.
       
    2. 
       vaqtinchalik funksiya.
       
    3. 
       ob'ektning uzatish funktsiyasi.
       
    4. 
       impulsli vaqtinchalik funksiya.
       

193

47. 
    Ob'ektning bosqichli harakatga bo'lgan reaksiyasidan shaklda taqsimot qonuni olinadi
    
    1. 
       ob'ektda o'tkazilgan vaqt.
       
    2. 
       ob'ektda yashash vaqtini taqsimlashning ehtimollik funksiyasi.
       
    3. 
       ob'ektda o'tkaziladigan vaqtning ehtimollik zichligi.
       
    4. 
       ob'ektda yashash vaqtining normal taqsimot qonuni.
       

48. 
    Ob'ektning impulsli kirish ta'siriga reaktsiyasidan shaklda taqsimot qonuni olinadi.
    
    1. 
       ob'ektda o'tkazilgan vaqt.
       
    2. 
       ob'ektda yashash vaqtini taqsimlashning ehtimollik funksiyasi.
       
    3. 
       ob'ektda o'tkaziladigan vaqtning ehtimollik zichligi.
       
    4. 
       ob'ektda yashash vaqtining normal taqsimot qonuni.
       

49. 
    Ehtimollar taqsimoti funksiyasi X tasodifiy o„zgaruvchining bo„lish ehtimolini ko„rsatadi
    
    1. 
       qiymatga teng.
       
    2. 
       dan -gacha qiymat oladi.
       
    3. 
       dan + gacha qiymat oladi.
       
    4. 
       -dan + gacha qiymat qabul qiladi.
       

50. 
    Ideal aralashtirishning gidrodinamik modeli tipik dinamik zvenodir
    
    1. 
       aperiodik n-tartib.
       
    2. 
       1-darajali aperiodik.
       
    3. 
       transportning kechikishi.
       
    4. 
       tebranish.
       

51. 
    Ideal siljishning gidrodinamik modeli tipik dinamik zvenodir
    
    1. 
       aperiodik n-tartib.
       
    2. 
       1-darajali aperiodik.
       
    3. 
       transportning kechikishi.
       
    4. 
       tebranish.
       

194

52. 
    n hujayraning gidrodinamik hujayra modeli tipik dinamik zveno hisoblanadi:
    
    1. 
       aperiodik 1-tartib.
       
    2. 
       1-tartibdagi aperiodik bog'lanishlarning N ketma-ket bog'langan zvenolari.
       
    3. 
       real integrallashuvchi n-tartib.
       
    4. 
       N ketma-ket ulangan transport kechikish aloqalari.
       

53. 
    1-tartibli diffuziya modeli zarrachalarning oqim yo„nalishi bo„yicha aralashishi hodisasini tavsiflaydi.
    
    1. 
       to'g'ridan-to'g'ri.
       
    2. 
       aksincha.
       
    3. 
       bir vaqtning o'zida oldinga va orqaga.
       
    4. 
       bir vaqtning o'zida to'g'ri va radial.
       

54. 
    Diffuziya modeli asosida modellashtirishda usuldan foydalaniladi
    
    1. 
       overclocking.
       
    2. 
       sublimatsiya.
       
    3. 
       supuradi.
       
    4. 
       korrallar.
       

55. 
    Faktorizatsiya usulining mohiyati shundaki, ikkinchi tartibli differensial tenglama ko‟rinishda ifodalanadi.
    
    1. 
       birinchi tartibli ikkita differentsial tenglama.
       
    2. 
       tegishli chegara shartlariga ega ikkinchi tartibli ayirma tenglamasi.
       
    3. 
       supurish koeffitsientlarini hisoblash bilan ikkita farqli tenglamalar tizimi.
       
    4. 
       chegara shartlariga erishish uchun iterativ tanlash protsedurasi.
       

56 Muhitning harorati o'zgaradi, agar

1. 
   muhitning oqim tezligi o'zgaradi.
   
2. 
   muhitga chiqarilgan (berilgan) issiqlikning oqim tezligi o'zgaradi.
   
3. 
   atrof-muhitga beriladigan issiqlik miqdori vaqt birligida atrof- muhitdan chiqarilgan issiqlik miqdoriga teng emas.
   

195

4. 
   atrof-muhitga beriladigan issiqlik miqdori vaqt birligida atrof- muhitdan chiqarilgan issiqlik miqdoriga teng.
   

57. 
    Muhitning harorati o'zgarmaydi, agar
    
    1. 
       muhitning oqim tezligi o'zgaradi.
       
    2. 
       muhitga chiqarilgan (berilgan) issiqlikning oqim tezligi o'zgaradi.
       
    3. 
       atrof-muhitga beriladigan issiqlik miqdori vaqt birligida atrof- muhitdan chiqarilgan issiqlik miqdoriga teng emas.
       
    4. 
       atrof-muhitga beriladigan issiqlik miqdori vaqt birligida atrof- muhitdan chiqarilgan issiqlik miqdoriga teng.
       

57. 
    Aralash-aralash issiqlik almashtirgich statikasining matematik modeli quyidagi tenglamalarni o'z ichiga oladi:
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial.
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial.
       
    3. 
       oddiy differentsial.
       
    4. 
       algebraik.
       

57. 
    Aralash-aralashtirish tipidagi issiqlik almashtirgich dinamikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi.
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial.
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial.
       
    3. 
       oddiy differentsial.
       
    4. 
       algebraik.
       

57. 
    Aralash-o`zgartirish tipidagi issiqlik almashtirgich statikasining matematik modeli tenglamalarni o`z ichiga oladi.
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial.
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial.
       
    3. 
       oddiy differentsial.
       
    4. 
       algebraik.
       

57. 
    Aralashtirish-o'zgartirish tipidagi issiqlik almashtirgich dinamikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi.
    

196

1. 
   algebraik va oddiy differentsial.
   
2. 
   algebraik va qisman differentsial.
   
3. 
   oddiy differentsial.
   
4. 
   algebraik.
   

57. 
    Siqish - siljish (oldinga oqim) tipidagi issiqlik almashtirgich statikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi.
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial
       
    3. 
       oddiy differentsial
       
    4. 
       algebraik
       

57. 
    Sishish - siljish (qarshi oqim) tipidagi issiqlik almashtirgich statikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi.
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial.
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial.
       
    3. 
       oddiy differentsial.
       
    4. 
       algebraik.
       

57. 
    Siqish - siljish (oldinga oqim) tipidagi issiqlik almashtirgich dinamikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi.
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial.
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial.
       
    3. 
       oddiy differentsial.
       
    4. 
       algebraik.
       

57. 
    Sishish - siljish (qarshi oqim) tipidagi issiqlik almashtirgich dinamikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi.
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial
       
    3. 
       oddiy differentsial
       
    4. 
       algebraik.
       

197

57. 
    Issiqlik uzatish koeffitsienti bir muhitdan vaqt birligiga qancha issiqlik o'tkazilishini ko'rsatadi
    
    1. 
       boshqa.
       
    2. 
       chegara qatlami.
       
    3. 
       harorat farqi bir darajaga teng bo'lgan boshqasi.
       
    4. 
       harorat farqi bir darajaga teng bo'lgan chegara qatlami.
       

57. 
    Issiqlik devor orqali o'tkazilganda issiqlik to'planadi
    
    1. 
       devor.
       
    2. 
       isitish (sovutish) agenti oqimi.
       
    3. 
       qizdirilgan (sovutilgan) moddaning oqimi.
       
    4. 
       devor va qizdirilgan (sovutilgan) moddaning oqimida.
       

57. 
    Plug-oqimli reaktor statikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi.
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial.
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial
       
    3. 
       oddiy differentsial.
       
    4. 
       algebraik.
       

57. 
    Plug-oqimli reaktor dinamikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi.
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial.
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial.
       
    3. 
       oddiy differentsial.
       
    4. 
       algebraik.
       

57. 
    Ideal aralashtirish reaktori statikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi.
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial.
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial.
       
    3. 
       oddiy differentsial.
       
    4. 
       algebraik.
       

198

57. 
    Ideal aralashtirish reaktori dinamikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi.
    
    1. 
       algebraik va oddiy differentsial.
       
    2. 
       algebraik va qisman differentsial.
       
    3. 
       oddiy differentsial.
       
    4. 
       algebraik.
       

57. 
    Ekzotermik reaksiya bilan issiqlik kerak
    
    1. 
       tanishtirish.
       
    2. 
       olib ketish.
       
    3. 
       nazorat qilish.
       
    4. 
       xom ashyo sarfiga mutanosib ravishda kiritish.
       

57. 
    Endotermik reaksiya bilan issiqlik kerak bo'ladi:
    
    1. 
       tanishtirish.
       
    2. 
       olib ketish.
       
    3. 
       nazorat qilish.
       
    4. 
       xom ashyo sarfiga mutanosib ravishda kiritish.
       

57. 
    Hisoblash uchun Arrenius tenglamasidan foydalaniladi
    
    1. 
       kimyoviy reaksiya tezligi
       
    2. 
       kimyoviy reaksiya tezligi konstantalari
       
    3. 
       reaksiya harorati
       
    4. 
       faollashtirish energiyalari.
       

57. 
    Rektifikatsiya jarayonining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi
    
    1. 
       bug '-suyuqlik muvozanati, material va issiqlik balansi, gidrodinamika
       
    2. 
       bug '-suyuqlik muvozanati, material va issiqlik balansi, gidrodinamika, samaradorlik
       
    3. 
       bug '-suyuqlik balansi, ajratish bosqichi va umuman ustun uchun material va issiqlik balansi
       

199

4. 
   bug '-suyuqlik muvozanati, material va issiqlik balansi, ajratish bosqichi va umuman ustun uchun gidrodinamika.
   

57. 
    Aralashmalar ideal bo'lsa
    
    1. 
       bug'ning o'tkazuvchanligi suyuqlikning fugatligiga teng.
       
    2. 
       aralashmalar Raul va Dalton qonunlariga bo'ysunadi.
       
    3. 
       suyuqlik tarkibini aniqlash uchun bug 'tarkibidan foydalanish mumkin.
       
    4. 
       bug 'tarkibini suyuqlik tarkibiga qarab aniqlash mumkin.
       

57. 
    Rektifikatsiya jarayonini modellashtirishda tekshirish hisobi aniqlash uchun mo'ljallangan
    
    1. 
       aralashmalarni ajratish uchun zarur shart-sharoitlarga erishilganda ustunning ish parametrlari.
       
    2. 
       aralashmalarni ajratish uchun zarur shart-sharoitlarga erishilganda ustunning dizayn parametrlari.
       
    3. 
       aralashmalarni ajratish uchun zarur shart-sharoitlarga erishilganda ustunning dizayni va ish parametrlari.
       
    4. 
       berilgan ajratish sharoitida ustunning ish parametrlari va optimallik mezonining eng yaxshi qiymatiga erishish.
       

57. 
    Rektifikatsiya jarayonini modellashtirishda dizayn hisobi aniqlash uchun mo'ljallangan
    
    1. 
       aralashmalarni ajratish uchun zarur shart-sharoitlarga erishilganda ustunning ish parametrlari.
       
    2. 
       aralashmalarni ajratish uchun zarur shart-sharoitlarga erishilganda ustunning dizayn parametrlari.
       
    3. 
       aralashmalarni ajratish uchun zarur shart-sharoitlarga erishilganda ustunning dizayni va ish parametrlari.
       
    4. 
       berilgan ajratish sharoitida ustunning ish parametrlari va optimallik mezonining eng yaxshi qiymatiga erishish.
       

57. 
    Distillash ustuni statikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi
    

200

1. 
   algebraik.
   
2. 
   transsendental.
   
3. 
   algebraik va transsendental.
   
4. 
   algebraik, transsendental va differentsial.
   

57. 
    Distillash ustuni dinamikasining matematik modeli tenglamalarni o'z ichiga oladi
    
    1. 
       algebraik.
       
    2. 
       transsendental.
       
    3. 
       algebraik va transsendental.
       
    4. 
       algebraik, transsendental va differentsial.
       

57. 
    Massa uzatish koeffitsienti o'tgan moddaning miqdori bilan aniqlanadi:
    
    1. 
       vaqt birligida suyuq fazadan bug 'fazasiga.
       
    2. 
       vaqt birligida bug 'fazasidan suyuq fazaga.
       
    3. 
       vaqt birligida fazalar chegarasi bo'ylab.
       
    4. 
       birlikka teng harakatlantiruvchi kuch bilan vaqt birligidagi faza chegarasi orqali.
       

57. 
    Sistemaning erkinlik darajalari soni son orasidagi farqga teng
    
    1. 
       aniqlanishi kerak bo'lgan konstruktiv o'zgaruvchilar va matematik modelning tenglamalari soni.
       
    2. 
       aniqlanishi kerak bo'lgan rejim o'zgaruvchilari va matematik modelning tenglamalari soni.
       
    3. 
       aniqlanishi kerak bo'lgan rejim va dizayn o'zgaruvchilari va matematik modelning tenglamalari soni.
       
    4. 
       aniqlanishi kerak bo'lgan qidirilayotgan o'zgaruvchilar va bu o'zgaruvchilarni bog'laydigan tenglamalar soni.
       

57. 
    Bug '-suyuqlik tizimining erkinlik darajalari soni komponentlar soni orasidagi farqga teng.
    
    1. 
       va fazalar soni.
       
    2. 
       va fazalar soni +1.
       

201

3. 
   va fazalar soni +2.
   
4. 
   va fazalar soni +3 ga teng.
   

57. 
    Aralashmaning idealdan chetga chiqishi koeffitsient bilan baholanadi
    
    1. 
       foydali harakat.
       
    2. 
       bug 'fazasidagi faollik.
       
    3. 
       suyuq fazadagi faollik.
       
    4. 
       bug 'va suyuqlik fazalaridagi faollik.
       

57. 
    Aloqa qurilmasining statikligini hisoblashda,
    
    1. 
       faoliyat koeffitsientlari va samaradorlik.
       
    2. 
       faoliyat koeffitsientlari.
       
    3. 
       faqat samaradorlik.
       
    4. 
       faoliyat koeffitsientlari, samaradorlik va oqim tuzilishi.
       

57. 
    Murfree samaradorlik omili bo'lishi mumkin
    
    1. 
       mahalliy.
       
    2. 
       global.
       
    3. 
       ham mahalliy, ham global.
       
    4. 
       umumiy.
       

57. 
    Kondensatorni hisoblashda taxminlar amalga oshiriladi
    
    1. 
       aralashmaning idealligi.
       
    2. 
       nazariy plastinka haqida.
       
    3. 
       amaliy plastinka haqida.
       
    4. 
       aralashmaning idealligi va amaliy plastinka haqida.
       

57. 
    Rektifikatsiya jarayonini modellashtirishda ko'pincha taxminlar qo'yiladi
    
    1. 
       bug 'fazasida aralashtirishning yo'qligi.
       
    2. 
       suyuqlik fazasida aralashtirishning yo'qligi.
       
    3. 
       nazariy plastinka tushunchasi.
       
    4. 
       aralashmalar ideal sifatida qabul qilinadi.
       

202

57. 
    Tabakalangan aralashmalarning faollik koeffitsientini hisoblash uchun tenglamalardan foydalaning
    
    1. 
       Uilson
       
    2. 
       NRTL.
       
    3. 
       UNIFAC.
       
    4. 
       UNIKVAK.
       

57. 
    Yutish jarayonini modellashtirishda Genri tenglamalari qo'llaniladi:
    
    1. 
       har doim
       
    2. 
       yomon eriydigan gazlar uchun
       
    3. 
       yuqori darajada eriydigan gazlar uchun
       
    4. 
       o'rtacha eruvchan gazlar uchun.
       

57. 
    Rektifikatsiya jarayoni va yutilish jarayoni uchun massa uzatish koeffitsientlari ifodalarga ega.
    
    1. 
       har xil.
       
    2. 
       ikkala bosqichda ham bir xil.
       
    3. 
       faqat suyuq fazada bir xil.
       
    4. 
       faqat bug 'fazasida bir xil.
       

57. 
    Ekstraksiya jarayonining suyuq fazalari orasidagi muvozanat odatda orqali tavsiflanadi
    
    1. 
       bema'nilik.
       
    2. 
       faoliyat koeffitsientlari.
       
    3. 
       fazalardan biridagi komponent konsentratsiyasining boshqa fazadagi komponent konsentratsiyasiga ko„pnomli bog„liqliklari ko„rinishida.
       
    4. 
       taqsimlash koeffitsientlari.
       

57. 
    Shlangi oqimli gidrodinamikali absorber statikasining matematik modeli diffuziya modeli bilan tavsiflangan gidrodinamikali absorber modelidan farq qiladi.
    
    1. 
       birinchisi algebraik tenglamalar bilan, ikkinchisi esa differentsial tenglamalar bilan tavsiflanadi.
       

203

2. 
   birinchisi differentsial tenglamalar bilan, ikkinchisi esa algebraik tenglamalar bilan tavsiflanadi.
   
3. 
   birinchi model bo'yicha hisoblashda pastdan yuqoriga, ikkinchi model bo'yicha esa yuqoridan pastga qarab amalga oshiriladi.
   
4. 
   birinchi model bo'yicha hisoblashda bir jinsli bo'lmagan differensial tenglamalarni yechishning ma'lum usullari bilan, ikkinchi model bo'yicha esa faktorizatsiya usuli bilan samarali amalga oshirilishi mumkin.
   

57. 
    Yutish jarayonining statik rejimini hisoblashni tekshirishda hisoblang
    
    1. 
       to'yingan changni yutish va yo'qolgan gaz fazasida olingan komponentning kontsentratsiyasi.
       
    2. 
       to'yingan changni yutish va ho'l gazda olingan komponentning berilgan konsentratsiyasida to'yingan changni yutish va ozg'in gaz fazasidagi kontsentratsiyasi.
       
    3. 
       changni yutish vositasining sarflanishi, olingan komponentning to'yingan changni yutish va tugatilgan gaz fazasidagi konsentratsiyasi.
       
    4. 
       to'yingan gaz fazasida qayta tiklanadigan komponentning tarkibiga cheklovlar bajarilgunga qadar to'yingan changni yutish va tugatilgan gaz fazasida qayta tiklanadigan komponentning konsentratsiyasi.
       

57. 
    Suyuq aralashmalarni ajratishning boshqa jarayonlariga nisbatan ekstraksiya jarayonining asosiy afzalligi:
    
    1. 
       past ish bosimi.
       
    2. 
       jarayon normal bosimda sodir bo'ladi.
       
    3. 
       jarayonning past ish harorati (15-20 daraja Selsiy).
       
    4. 
       jarayon adiabatik sharoitda boradi.
       

57. 
    Ekstraksiya jarayonining suyuq fazalari orasidagi muvozanat odatda orqali tavsiflanadi
    
    1. 
       bema'nilik.
       

204

2. 
   faoliyat koeffitsientlari.
   
3. 
   fazalardan biridagi komponent konsentratsiyasining boshqa fazadagi komponent konsentratsiyasiga ko„pnomli bog„liqliklari ko„rinishida.
   
4. 
   taqsimlash koeffitsientlari.
   
57. 
    Ekstraksiya jarayonining muvozanatga bog„liqligi chiziqliga yaqin bo„ladi, agar:
    
    1. 
       qayta tiklanadigan komponentning juda yuqori konsentratsiyasi.
       
    2. 
       olingan komponentning o'rtacha konsentratsiyasi.
       
    3. 
       qayta tiklanadigan komponentning past konsentratsiyasi.
       
    4. 
       qayta tiklanadigan komponentning juda past konsentratsiyasi.
       

57. 
    Komponentning ikki erituvchi o„rtasida taqsimlanishini tavsiflashda turli darajadagi ko„phadli tenglamalar qo„llaniladi, agar bu erituvchilar
    
    1. 
       aralashtirmang.
       
    2. 
       yomon aralashtiriladi.
       
    3. 
       juda aralashtiriladi.
       
    4. 
       cheklangan aralashtiriladi.
       

57. 
    Ekstraktor uchun eng keng tarqalgan gidrodinamik modellar
    
    1. 
       uyali.
       
    2. 
       teskari oqimlarga ega bo'lgan hujayra.
       
    3. 
       diffuziya.
       
    4. 
       teskari oqimli va diffuziyali hujayra.
       

57. 
    Ehtimoliyat funksiyasi quyidagi nisbatda bog‟langan:
    
    1. 
       F (x)  ^{d ( f (x))} _dx .