Davlat univyersiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

6-formula

Natijaning ikkinchi omil evaziga o’zgarishini topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
7-formula

Juda ko’p hollarda ishlab chiqarish korxonalarida rentabellik darajasiga tasir qiluvchi omillarni hisoblashga to’g’ri keladi. Bu bog’liqlikni quyidagi formula bilan ifodalash mumkin:
Moliyaviy potensialni ifodalovchi ko’rsatkichlarni iqtisodiy mazmuni jihatidan ikki guruhga bolish mumkin:
1. Moliyaviy potensial holatini ifodalovchi korsatikichlar.
2. Moliyaviy potensial samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar.
Ushbu guruh ko’rsatkichlar bir-biri bilan uzviy bog’liq. Ammo har biri oziga xos xususiyatlarga ega. Moliyaviy potensial (M_p) holatini ifodalovchi ko’rsatkichlarga maIum bir davrda ular qay ahvolda ekanligini ifodalaydigan ko’rsatkichlar kiradi. Uning umumiy hajmi, tarkibi to’g’risidagi malumotlami aynan shu holatini tahlil qilib aniqlash mumkin. Ushbu guruh ko’rsatkichlar moliyaviy potensialining tarkibiga qarab, yana ikki guruhga bolinadi:
1. M_p holatining oz mablagMari bilan bog’liq ko’rsatkichlari.
2. M_p holatning chetdan jalb qilingan mablag’lar bilan bog’liq ko’rsatkichlari.
Har ikki guruh ko’rsatkichlariga ham bir qancha ko’rsatkichlar kiradi va ularning majmuasi ko’rsatkichlar tizimini tashkil qiladi. Moliyaviy potensial samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar, asosan, uning qanday foydalanayotganidan dalolat beradi. Bu ko’rsatkichlar asosida natija bilan moliyaviy potensial ortasidagi nisbat yotadi. Bular ham bir qancha guruhlarga bolinadi:
Moliyaviy potensial samaradorligiga tasir etuvchi omillarni aniqlash uchun tahlilning bir qancha usullaridan, ayniqsa, ananaviy usullaridan foydalanadi. Bu usullaming qaysi birini olish natija bilan omillar ortasidagi bog’liqlikka, omillar soniga bog’liq. Masalan, natija bilan omillar ortasidagi bog’liqlik ko’paytirish bilan ifodalanib, omillar tasiri ikkita bolsa, qayta hisoblash yoki farqli usuldaH foydalanish qulay. Agar shunday bog’liqlik bo’lib, omillar tasiri 3 va undan ko’p bolsa, zanjirli almashtirish yoki indeks usullaridan foydalanish maqul
Korxona moliyaviy potensialining samaradorligiga tasir etuvchi omillar talaygina. Ularning tasirini aniqlash tahlilning muhim vazifalaridan biridir. Ko’rsatkichlar o’zgarishiga omillar tasirini aniqlash uchun shu ko’rsatkichning hisoblanish yolini bilishni taqozo qiladi. Masalan, Mp foydaliligini (Mpf) aniqlash uchun sof foyda summasini (F) uning moliyaviy potensialiga (Mp) bolish mumkin:
8-formula
Mpf=F/Mp
Ushbu formula boyicha tahlil qilinsa, Mpf o’zgarishiga ikki omil tasir qilganligini koramiz, yani foydaning ko’payishi Mpf.ni oshiradi, Mp.ning ko’payishi esa uni pasaytiradi. Agar Mp.ning omiga uni ifodalovchi ko’rsatkichlar bilan almashtirsak, quyidagi formula kelib chiqadi: