Davlat yuridik universiteti xalqaro huquq va inson huquqlari kafedrasi ismoilov yoqubjon isroiljon o
Download 416.88 Kb. Pdf ko'rish
|
Davlat tashqi qarzining xalqaro-huquqiy tartibga solinishi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 110 milliard
|
38 III BOB DAVLAT TASHQI QARZINING XALQARO HUQUQIY TARTIBGA SOLINISHIDAGI MUAMMOLARNING AMALIY KEYSLARI 3.1 Gretsiya qarz inqirozining tahlili Gretsiya qarz inqirozi 13 2009-yil oxirida boshlangan bo’lib, o'shanda Gretsiya hukumati o'zining byudjet taqchilligi va davlat qarzining haqiqiy hajmini yashirganligi ma'lum bo'lgan. Ushbu voqea Gretsiyaning qarzlarini to'lash qobiliyatiga ishonchni yo'qolishiga olib keldi va moliyaviy bozorlarda vahima to'lqinini keltirib chiqardi. Natijada, Gretsiyaning o'zi qulay stavkalarda qarz ololmay qoldi va Yevropa Ittifoqi (YI) va Xalqaro Valyuta Jamg'armasidan (XVJ) moliyaviy yordam so'rashga majbur bo'ldi. 2010-yil may oyida YI va XVJ Gretsiyaga 110 milliard yevro miqdoridagi qutqaruv paketini taqdim qildi, bu esa Gretsiya byudjet taqchilligi va qarz darajasini pasaytirishga qaratilgan bir qator qattiq tejamkorlik choralari bilan bogʻliq edi. Tejamkorlik choralari davlat xarajatlarini chuqur qisqartirish, soliqlarni oshirish, mehnat bozori, pensiya va davlat sektorida tarkibiy islohotlarni o‘z ichiga olgan. Biroq, bu chora-tadbirlarning amalga oshirilishi Gretsiya iqtisodiyoti va jamiyati uchun nihoyatda og'riqli bo'lib, chuqur tanazzulga, ishsizlikning kuchayishiga va keng tarqalgan ijtimoiy tartibsizliklarga olib keldi. Qutqaruv va tejamkorlik choralariga qaramay, Gretsiyaning qarz darajasi o'sishda davom etdi va 2015-yilga kelib u YaIMning 180 foiziga yetdi. 2015-yil iyul oyida Gretsiya XVJga 1,6 milliard yevro miqdoridagi to‘lovni amalga oshira olmadi va Gretsiya Yevrozonani tark etish arafasida turgandek ko‘rindi. Biroq, 2015-yil avgust oyida Gretsiya va uning kreditorlari keyingi tejash choralari va tarkibiy islohotlarni hisobga olgan holda uch yil davomida 86 milliard yevrolik moliyaviy yordam paketini o‘z ichiga olgan yangi qutqaruv kelishuviga 13 https://www.imf.org/en/News/Articles/2019/10/01/sp093019-The-IMF-and-the-Greek-Crisis-Myths-and- Realities 39 erishdilar. Yangi kelishuv, shuningdek, foizlarni to‘lashni kechiktirish va to‘lov muddatini uzaytirish kabi qarzlarni yumshatish bo‘yicha ba’zi choralarni ham o‘z ichiga olgan. Gretsiyadagi qarz inqirozi keskin tejamkorlik choralari uchun tanqidga uchragan, bu esa turg'unlikni kuchaytirgan va keng tarqalgan ijtimoiy azob- uqubatlarga sabab bo'lgan. Ko‘pgina sharhlovchilar qutqaruv dasturlari Gretsiya iqtisodiyoti va jamiyatini qo‘llab-quvvatlashdan ko‘ra kreditorlar manfaatlarini himoya qilishga qaratilganini ta’kidlaydi. Yevropa Ittifoqi va XVJning inqirozdagi roli tanqid qilindi, ba'zilari esa ularning siyosati tejamkorlikka o'ta yo'naltirilganligi va o'sish va ish o'rinlari yaratishga yetarli emasligini ta'kidlamoqda. Boshqalar esa texnokratlar va xalqaro moliya institutlari hukmronlik qilgan qarorlar qabul qilish jarayonida demokratik javobgarlik yo‘qligini tanqid qildi. Umuman olganda, Gretsiyadagi qarz inqirozi suveren qarzni boshqarish muammolarini va qarzni qayta tuzishga yanada kengroq va adolatli yondashuv zarurligini ta'kidladi. Shuningdek, u xalqaro moliya institutlarining roli va iqtisodiy inqirozlarni boshqarishda demokratik javobgarlikni kuchaytirish zarurligi haqidagi muhim savollarni ko‘tardi. Qayd etilgan tanqidlarga qo'shimcha ravishda, Gretsiyadagi qarz inqirozi Yevrozonaning barqarorligi va butun Yevropa Ittifoqining faoliyati haqida ham savollar tug'dirdi. Ba'zi sharhlovchilar Yevrozonaning yagona valyuta va pul-kredit siyosati a'zo davlatlar o'rtasida turli iqtisodiy natijalarga olib kelganini, bu esa Gretsiyadagi qarz inqirozi kabi inqirozlarni boshqarishni qiyinlashtirganini ta'kidlaydi. Inqiroz, shuningdek, ma'naviy xavf masalasini ham ta'kidlab o'tdi, bunda kreditorlar va qarz oluvchilar, agar ular o'z harakatlarining xarajatlari boshqalar tomonidan qoplanishiga ishonsa, beparvolik qilishlari mumkin. Ba'zilarning ta'kidlashicha, Gretsiyani qutqarish va qarzni yengillashtirish choralari ma'naviy xavf tug'dirdi, chunki boshqa qarzdor davlatlar muammoga duch kelsa, ular ham qutqarilishiga ishonishlari mumkin. 40 Umuman olganda, Gretsiyadagi qarz inqirozi Gretsiya, Yevro hududi va xalqaro moliya tizimi uchun katta muammo bo‘ldi. U Yevro hududi boshqaruvidagi zaif tomonlarni ochib berdi va suveren qarzning barqarorligi va iqtisodiy inqirozlarni boshqarishda xalqaro moliya institutlarining roli haqidagi muhim savollarni ko‘tardi. Gretsiyadagi qarz inqirozi Yevropa Ittifoqi va Yevrozona uchun ham kengroq ta'sir ko'rsatdi. Inqiroz boy va kambag'al a'zo davlatlar o'rtasidagi keskinlik va tengsizliklarni ta'kidladi va Yevrozona boshqaruv tuzilmalarining zaif tomonlarini ochib berdi. Ayrim tanqidchilar Yevropa Ittifoqining inqirozga munosabati haddan tashqari tejamkorlik choralariga qaratildi, bu esa Gretsiyada iqtisodiy qisqarish va ijtimoiy qiyinchiliklarga olib keldi, deb ta'kidlamoqda. Boshqalar, qutqaruv dasturlari va qarzlarni yengillashtirish choralari Gretsiya iqtisodiyotini barqarorlashtirish va Yevrozonada kengroq moliyaviy inqirozning oldini olish uchun zarur bo'lganini ta'kidladilar. Inqiroz, shuningdek, Yevrozonaning kelajagi va moliyaviy ittifoqsiz pul ittifoqining hayotiyligi haqidagi savollarni ham ko'tardi. Yevrozonada markaziy fiskal hokimiyatning yo'qligi a'zo davlatlar o'rtasidagi iqtisodiy nomutanosiblik va inqirozlarni boshqarishni qiyinlashtirdi va an'anaviy pul-kredit siyosati vositalarining samaradorligini chekladi. Inqirozga javoban Yevropa Ittifoqi Yevrozona hududi boshqaruvini kuchaytirish, jumladan, bank ittifoqi va fiskal kelishuvni yaratish choralarini ko‘rdi. Biroq, bu islohotlar munozarali bo'lib, Yevrozonadagi barcha asosiy muammolar va keskinliklarni hal qila olmadi. Umuman olganda, Gretsiyadagi qarz inqirozi Gretsiya, Yevrozona va Yevropa Ittifoqi uchun jiddiy muammo bo'ldi. U Yevropada chuqurroq iqtisodiy va siyosiy integratsiya zarurligini, shuningdek, suveren qarz inqirozlarini hal qilishda shaffoflik va adolatni ta’minlash uchun xalqaro moliya tizimini isloh qilish zarurligini ta’kidladi. |
