Detal materiali tahlili

Turli variantlar bo‘yicha xom ashyo olish usulini taqqoslash jadvali

№	Кўрсаткичларнинг номланиши	1- вариант	2- вариант
1	Хом ашё тури	Прутокдан	Болғалаб
2	Аниқлик синфи	I	I
3	Мураккаблик гуруҳи	II	II
4	Хом ашё массасиQ, кг	6.73	6.735
5	1 тонна хом ашёнинг базавий таннархи, Сiсўм	13500000	13500000
6	1 тонна қириндининг таннархи, Sотх.сўм	945000	945000

Detalimizning materiali plastik deformatsiyalash orqali ishlov berishga layoqatli bo‘lganligi sababli biz shtamlashning ikki turini tanlaymiz.
1) Prutokdan;
2) Bolg‘alab;
Prutokdan olingan xom ashyoning tannarxi quyidagicha aniqlanadi:

Bolg'alab olingan xom ashyoning tannarxi quyidagicha aniqlanadi:

Xom ashyo olish usullari tannarxi o‘rtasidagi farq unchalik katta emas, lekin birinchi usulda xom ashyoning aniqligi bir pog‘ona yuqori va yuza tozaligi sifatli bo‘ladi.
Biz birinchi usulni tanlaymiz, chunki bu holda tayyorgarlik yanada aniqroq va arzonroq. Ish qismini olishning tanlangan usulining iqtisodiy samarasi:
Э_з= (S_заг2 – S _заг1)N = ( – )20 000 = 56300000 сум.

QUYIMLARNI HISOBLASH
Mashinasozlikda talab etilgan aniqlik va sifat ko‘rsatgichlariga javob beradigan detallarni tayyorlash xomashyodan ma’lum bir kattalikdagi metall qatlami-kuyimni kesuvchi asboblar yordamida kesib olib tashlash usullari yordamida amalga oshiriladi.
Shunday qilib quyim – bu xom ashyoga mexanik ishlov berish jaryonida talab etilgan o‘lchamlarini ularni chetlanishlar doirasida va yuza g‘adir-budirligini ta’minlash maqsadida olib tashlandigan metall qatlami.
Detal chizmasida ko‘rsatilgan o‘lchamlarini chetlanishlariga va yuza g‘adir-budirligiga quyilgan talab qancha yuqori bo‘lsa, shuncha ko‘p marta mexanik ishlov berish (texnologik o‘tishlar) shart bo‘ladi. O‘z navbatida har bir texnologik o‘tish uchun quyimlar miqdori hisoblanadi. Detal yuzasining talab etilgan tozaligini va aniqligini ta’minlash maqsadida har bir texnologik o‘tishda olib tashlangan quyimlarning yig‘indisi umumiy quyim miqdorini tashkil qiladi. Quyimlar miqdori analitik usulda va jadvallar yordamida aniqlanadi.
tashki yuzasiga mexanik ishlov berish uchun quyimlarni va oraliq o‘lchamlarni hisoblaymiz. Xom ashyo 1-sinf aniqligiga ta’luqli kuyma bo‘lib massasi 6.73 kg ni tashkil qiladi. Detalga mexanik ishlov berishning texnologik o‘tishlari quyidagicha: detalni bir o‘rnatishda xomaki, tozalab va yupqa o‘tishdan iborat. Detalni bazasi bo‘lib markazi hisoblanadi.
yuzaga quyimlarni hisoblashni quyim elementlarini va texnologik o‘tishlarni jadvalga kiritishdan boshlaymiz. Kuyma xom ashyoning holatini hisobga oluvchi Rzva T larning qiymati mos ravishda 200 mkm va 300 mkm ni tashkil qiladi [1.63]. Xomaki ishlov berishdan keyin Rz=T=50 mkm, tozalab ishlov berishdan keyin Rz=T=30 mkm. yupqa o‘tuv uchun Rz=3 mkm. Olingan natijalarni hisoblash jadvaliga kiritamiz.

65мм лиюзага механик ишлов беришнинг технологик ўтишлари	Қуйим элементлари, мкм.				Ҳисобий қуйим 2Zmin, мкм	Ҳисобий ўлчам dp, мкм	Допуск , мкм	Оралиқ ўлчам, мм			Қуйимнинг оралиқ қийматлари, мкм
	Rz	T						dmin	dmax	пр 2Zmin		пр 2Zmах
Хом ашё	200	300	309	–	–	67,464	600	95	57	–		–
Хомаки йўниб кенгайтириш	50	50	15.45	423	21024	65,416	160	94.89	56.95	2,048		2,488
Тозалаб йўниб кенгайтириш	30	30	1.545	25	2129	65,158	60	94.67	56.80	0,258		0,358
Yupqa o`tuv	3	–	–	8	268	65,022	19	94.44	5675	0,136		0,177
ЖАМИ											2,442		3,023

Bu turdagi xom ashyo uchun fazoviy chetlanishlarning yig‘indi qiymati quyidagicha topiladi.

bu yerda – xom ashyoningburalish xatoligi
k – xom ashyoning nisbiy buralishik=1 [1.71]
D – xom ashyoning diametriD=69 mm
- «d» o‘lchamning dopuski
= mkm
[4.34]

Birinchi texnologik o‘tishdan keyingi qoldiq fazoviy chetlanish
₁=0,05=0,05309=15.45 мкм
Ikkinchi texnologik o‘tishdan keyingi qoldiq fazoviy chetlanish
₂=0,005=0,005309= 1.545 мкм
O‘rnatish xatoligini quyidagi formula orqali hisoblaymiz:

Bu yerda
- asoslash xatoligi = 50 mkm [3.34]
- Mahkamlash xatoligi = 420 mkm [1.75]
Asoslash xatoligi mazkur holatda xom ashyoning gorizontal va vertikal tekislikda qiyshiq o‘rnatish va mahkamlash natijasida kelib chiqadi.
Asoslash xatoligi mazkur holatda xom ashyoning gorizontal va vertikal tekislikda qiyshiq o‘rnatish va mahkamlash natijasida kelib chiqadi.

Ikkinchi texnologik o‘tishda qoldiq o‘rnatish xatoligi
₂=0,06₁ = 0,06423 =25 мкм
Yupqa o`tish xatoligi
₃=8 мкм
Olingan natijalarni hisoblashlar jadvaliga kiritamiz.
Jadvalga yozilgan natijalar asosida operatsiyalararo quyimlarning minimal qiymatlarini aniqlaymiz:

Minimal quyim:
Xomaki yo‘nib kengaytirish uchun

Tozalab yo‘nib kengaytirish uchun

Yupqa o`tuv uchun

Hisobiy o‘lcham oxirgi tayyor detalning o‘lchamidan boshlab aniqlanib, har bir texnologik o‘tishning minimal pripuski ayrish orqali topiladi.
Shunday qilib, yupqao‘tuv uchun hisobiy o‘lchamni (chizmada ko‘rsatilgan o‘lcham) bilgan holda (bizning holatimizda dp3=65.022 mm) qolgan texnologik o‘tishlar uchun hisobiy o‘lchamlarni aniqlaymiz:
Tozalab yo‘nish uchun hisobiy o‘lcham d_p2=65,022+0,136=65,158 мм
Xomaki yo‘nish uchun hisobiy o‘lcham d_p1=65,158+0,258=65,416мм
Xom ashyo uchun hisobiy o‘lcham d_pзаг.=65,416+2,048=67,464 мм
Har bir texnologik o‘tish uchun dopusklar:
Yupka utuv uchun ₃=19 mkm
Tozalab utuv uchun ₂=60 mkm
Xomaki utuv uchun ₂=160 mkm
Xom ashyo uchun _заг =600 mkm
Oraliq o‘lchamlarning qiymatini aniqlaymiz:
Yupqao`tuv uchun d_min3=65.022мм; d_max3=65.022+0,019=65,041мм;
Tozalab yo‘nish d_min2=65,158мм; d_max2=65,158+0.06=65,218 мм;
Xomaki yo‘nish d_min1=65,416мм; d_max1=65,416+0.16=65,576 мм;
Xom ashyo uchun d_{min заг}=67,464 мм d_{max заг}=67,464+0.6=68,064 мм;
Quyimlarning oraliq qiymatlarini aniqlaymiz: