Deviant qulıq- social -pedagogikalıq mashqala retinde. Joba

Normadan iyiwganlik tipleri
'Normadan iyiwganlikni shártli túrde tórt gruppaǵa bolıw múmkin: fizikalıq, psixik, pedagogikalıq jáne social normadan fizikalıq iyiw insannıń den sawlıǵın menen baylanıslı bolıp, medicinalıq kórsetkishler arqalı belgilenedi. Ol balalardıń jas hám jınıslıq kórsetkishleri menen (salmaǵı, boy uzınlıǵı, tós keńligi hám basqalar ) ańlatıladı. Olar balanıń sawlıgın xarakterleydi. Tiykarınan bular ideal kórsetkishler bolıp, bunday kórsetkishlerge tolıq muwapıq keletuǵın balanı tabıw qıyın bolsa kerek. Fizikalıq tárepten normadan iyiwgen balalardı sociallastırıw bólek qıyınshılıq menen ámelge asırılıp arnawlı islerdi talap etedi.
Den sawlıǵın tárepinen normadan iyiwganlik qandayda bir kesellik tásiri yamasa áwladdan -áwladqa ótetuǵın faktorlar, geyde sırtqı jaǵday arqalı júzege keliwi múmkin. Mısalı, salmaqli ekologiyalıq jaǵday, azıq-túlik, ishimlik suwınıń sapasızligi, shańaraqtıń ulıwma jasaw sharayatınıń salmaqlilesiwi hám basqalar. Sog'ligi hám ósiwinde normadan iyiw bolǵan insanlardıń kóplegen taypaları bar. 1980 jılı jáhán den sawlıqtı saqlaw shólkemi Britaniyanıń múmkinshiligi sheklengen shaxslar ushın úsh buwınlı shkalasın qabılladı.

1. Qástelik - insan sawlıgı daǵı hár qandy joytıw, psixik yamasa fizikalıq funkciya anatomik strukturası elementleri, iskerliktegi qandayda bir-bir qıyınshılıqtıń anıqlanıwı bolıp tabıladı.

2. CHeklangan múmkinshilik - insan ushın ye'yordagidek esaplanatuǵın hár qanday shekleniw yamasa óz iskerliginiń joǵalıp ketiwi (kemshiliktiń kópligi yamasa tásiri) yamasa insan iskerligi sheńberindegi hár qanday shekleniwler.
3. Uqıpsızlik (mayıplıq ) - insan sawlıgı daǵı kemshilikler tásiri yamasa sheklengen múmkinshilik, normativ qaysı bolıp tabıladı rolning orınlanıwına tosıq bolǵan, jas kórsetkishleri, jınıslıq yamasa social faktorlardan kelip shıǵıs jaǵday.
Batıs mámleketlerde “Sawlıgında múmkinshiligi sheklengen shaxslar” túsinigi qabıl etilgen. Ózbekstanda da bul túsinik kiritilip, oǵan fizikalıq (yamasa ) hám psixik kemshiligi bolǵan balalar tiyisli bolıp tabıladı. Bunday balalardıń sawlıgı daǵı kemshilikleri olardıń standart daǵı tálim alıwlarında tosıqlıq etedi, usınıń sebepinen tálim alıwda arnawlı sharayatlar jaratılıwın talap etedi.
SHuningdek, “nuqsanlı” túsinigi de kiritilgen bolıp, olar fizikalıq, psixik salmaqli hám quramalı sıyaqlı túrlerge ajıratılǵan.
Normadan psixik iyiw eń aldın balanıń intellektual rawajlanıwı, onıń psixik kemshilikleri menen baylanıslı.
Bul gruppaǵa bárinen burın psixik rawajlanıwda toqtalıw (ZPR) bolǵan balalar hám intellektual norasolar yamasa oligofreniya (grek tilinen, oligos - kishi hám phren - aqıl ) lar kiredi. Balalarda túrli dárejeli psixik kesellikler ushraydı : jeńil - depillik, tereń - idiotiya. SHuningdek, psixik iyiwge sóylew degi nuqsanlılar, xissiy (emotsional) - shıdamlılıqlik ortalıqtaǵı nuqsanlılar da kiredi. Bul psixik iyiwdiń eń sońǵı forması bolıp, autizm (Grek tilinen, autos- sam) - psixikaning jaǵdayı, baylanıske mútajligi joq ekenligi, adamoviligi menen xarakterlenedi hám óz-ózin óltiriw, suitsitga beyim boladı.
Normadan psixik iyiwganlik balalardıń bólek toparına intalılar kiredi. Bul balaǵa tabısqa jetiwin támiyinleytuǵın, qandayda -bir iskerlikti orınlawda jetiskenliklerge eriwuvida zárúrli bolǵan balalar uqıpınıń ayriqsha túrleri bolıp tabıladı. házirgi dáwirde balalar daǵı uqıptı, olardaǵı muzıkaǵa, kórkem ónerge, suwretleytuǵın kórkem óner, sport, intellektual uqıplıların ertaroq anıqlawshı ájayıp metodikalar islew shıǵılǵan. Bul metodikalar balalar qábiletlerin formalastırıwǵa da xızmet etedi.
Pedagogikalıq normadan iyiw. Bul sonday túsinikki, házirshe pedagogika jáne social pedagogikada júdá kem qollanıladı. Pedagogikalıq normalarda bárinen burın standartlar názerde tutıladı. Olar tálim dárejelerin belgilep beredi. Tálimdi iyelegenlik yamasa iyelep almaǵanlıq normadan iyiw normaları haqqında oylaw múmkin. Pedagogikalıq normalar bolıp, mámlekette qabıl etilgen ulıwma tálim standartlar esaplanadı. Bul standartlarǵa muwapıq málim jas daǵı bala, sol dáwir muwapıq dárejedegi tálimdi ózlestiriwi, orta maǵlıwmat (9 -klass) ni alıwı hám orta arnawlı yamasa kásip tálimin alǵan bolıwı kerek. Ózbekstan Respublikası “Kadrlar tayarlaw milliy programması” (1997) ga muwapıq ulıwma orta bilim beriw (9 -klass) hámme ushın májburiy bolıp tabıladı. SHu baza tiykarında ǵárezsiz tálim retinde májburiy bolǵan orta arnawlı yamasa kaab tálimi oqıw múddeti úsh jıl dawamında ámelge asıriladı.
Social normadan iyiwganlik túsinigi “social normalar” túsinigi menen baylanıslı. Social normalar - bul jámiettiiń ol yamasa bul dáwirinde, basqıshında arnawlı ornatılǵan hatti-háreket úlgileri yamasa jol qoyılıwı múmkin bolǵan (ruxsat etiletuǵın yamasa májburiy) qaǵıydalar bolıp tabıladı.
Ulıwma qabıl etilgen minez-qulıqǵa tiyisli qaǵıydalar óz tariyxıy rawajlanıw jolına iye. Olar Áyyemgi dáwirlerden málim bolıp tabıladı. Jámiyet mudami ózin saqlap qalıwǵa háreket etken. SHu maqsette insanlar ortasındaǵı óz-ara munasábetlerde túrli social sheklewler: miflar, tabu (mann qılıw ), dástúrler, diniy dogmalar (isenimler) kiritilgen.
Insaniyat jámiyeti mudami quramalılasıp hám rawajlanıwlasıp barǵan. waqıt ótiwi menen jáne de bekkemlew huqıqıy, ahloqiy normalar vujudga kelip, insanlar turpayına bolǵan munasábette ol yamasa bul jámiyette qabıl etilgen ahloq hám hulqli normadan iyiw jaǵdayları qáliplesiwine qarsı normalastırıw júzege keldi.