Dilmurod quronov

yashash insonlik sha'niga noravo!” degan fikrni uqib olaveradi. Sirasi, bu Ahmad
A'zamga xos mahorat qirrasi... (Darvoqe, birgina odam, k nglida erkinlik tuy usi
lmagan A'lamgina mavjud ahvolga k nmaydi – ariza yozib ishdan ketadi. T
ri,
bu qahramonlik emas, muhimi, yozuvchi ham buni qahramonlik deya talqin qilish
fikridan yiroq. Zero, haqiqatda bu zini inson laroq his etgan, tiriklik ma'nosi
tirikchilikgina emasligini anglagan kishi borki qilishga burchli harakatdir.
Fikrimcha, qissa qahramonining orqa planda qoldirilishi ham shu fikrni
ta'kidlashga xizmat qiladi) ... aytmasdanoq ifodalash mahorati.
“Qata on yili” hikoyasini qib: “A'lamning harakati qahramonlik emas”, deya
hukm chiqarganda, biroz shoshmadimmikan, degan andisha tu iladi kishida.
Hikoyani qirkan, beixtiyor yaqin tmishdagi “paxta kompaniya”lari esga keladi:
qulf osilgan idorayu muassasa eshiklaridagi “hamma paxtada” yozuvlari...
yopilgan bozorlar... t xtatib q yilgan avtobus y lovchilarining “y l haqi” uchun
paxtazorga yoyilishi... shanba-bozor kunlaridagi k chalarni t ldirgan avtobus
karvonlari... – aytib nima qildik, bular k pchilikning yodida hali. Xullas, 1982 yil
noyabr oyidagi zarbdor kunlardan biri, “Dalalarda yakkam-dukkam birchigit
qolgan, sovxoz oktyabr oyi rtalarida planni d ndirib bajargan-u, elu yurt hali-
hamon shu bajariqni t ldirolmay jon-halak, b l-ha-b l hiqildoqqa kelgan”. Asablar
tarang, buning ustiga kech kuz iz irini achitib turgan bir payt oilasi bilan uyiga –
Toshkentga qaytish uchun ulov poylab turgan hikoyachi bilan milisioner rtasidagi
dahanaki jangi qalamga olingan hikoyada, shu xolos.
Yuqoridan “odamlar yurmasin k chada” degan topshiriq berilgan – hamma paxta
hosili uchun kurashishi shart! Yaxshi eslaysiz: sh ro davrida “plan”dan keyin
“majburiyat” degani b lardi. shanda “majburiyat” deb yuravergan ekanmiz-u,
zning mohiyatga naqadar mosligiga e'tibor qilmas ekanmizmi-ey?! Chindanam
“majburiyat” degani k proq turli darajadagi “byuro” va “shtab”lardagi d q-
pisalar, raisu birgatlarning zu umlari, melisaning haybati bilan
bajarilmasmidi?!. Yo har qadamda ilingan qizil matodagi shiorlar, radio-
televideniedan yangragan chorlovlar shunchalar kuchli... Hay, mayli, bu boshqa
masala. Xullas, melisaga “odamlarning k chada emas, dalada b lishi”ni ta'minlash
yuklatilgan. Sh rlik quyushqondan chiqilayotganini biladi, lekin ziga yuklatilgan
vazifani s zsiz bajaradi: “Endi... ishimiz shu-da. Bajar, desa – bajaramiz. Topshiriq
qattiq”. Munday qarasang, melisa yuqorining topshiri ini o ishmay bajaradi, paxta
siyosati hammaga teng deya barchadan itoat talab qiladi, da da alari q rqqulik;
odamlar ham uning talabini bajarayotgandek, ayni cho da, u bilan sichqon-mushuk
ynayotgan misoli evini qilib tirikchilik yumushiga ham unaydilar. Sirasi, Said

---

6
www.ahmad-azam.com
6
bovo “eshonbovomizning ullari” bilan k rishishga jahd qilmaganida, z navbatida,
“tavarrik odamning bolasi” ham cholning gapiga kulmay q yaqolsa, olam guliston
edi – hayotning “sichqon-mushuk” yiniga monand oqimi davom etaverardi. Lekin
bunday b lmadi: Said bovo niyatidan qaytmadi, hikoyachimiz esa kulib yubordi-
da! Xuddi shu nuqtada melisa yigitning bitta qiyofasi k z oldimizda mukammal
suratlanadi:
“
Bu erda men ruxsat bersam kulasiz!”
ryapsizmi, qarshimizda, endi, shunchaki bir milisiya noziri emas, balki naq
hokimi mutlaq turibdi: q yib bersang: “Men ruxsat bersam nafas olasan!”
deyishdan ham toymaydigan alpozi bor. Sh ro zamoni haqida gapira turib
“mustabid tuzum-mustabid tuzum” deya noliymiz-u, asli tuzum degani shunchaki
mavhumot ekanligini k pda ylamaymiz. Holbuki, mustabid tuzum ham men, sen
va u – bizdan tashkil topadi. Unda yashagan har birimiz qay darajada mute b lsak,
shu darajada mustabid ham edik, zero, mutelik bilan mustabidlik bir-birini taqozo
etuvchi egizak tushunchalardir. Qarang, melisa yigit markaziy gazeta muxbiri
(ya'ni, z tushunchasida yuqorining vakili) bilan gaplashayotganini anglashi
bilanoq, vujudidagi mustabid izsiz y qoldi: “Boshdan shuni aytmaysizmi?” deya
zini oqlashga, uzrxohlik qilishga tadi. Ana endi uning dodini tinglang: “Mana,