Diniy dunyokarashlarning urta asrlardagi ilm fanga kushgan xissasasi

DINIY DUNYOKARASHLARNING URTA ASRLARDAGI ILM FANGA KUSHGAN XISSASASI
Reja :

1. 
   Al - Xorazmiyning fanga kushgan xissasi.
   
2. 
   Abul Abbos ibn Muxammad ibn Kasir al -Fargoniy ishlari.
   
3. 
   Maxmud Chagmiyning ijodi.
   
4. 
   Ali Kushchining xayoti va ijodi.
   

5.Xulosa
6.Foydalangan adabiyotlar

Buyuk matematik, astronom va geograf. "Xozirgi zamon algebrasining otasi " Muxammad al- Xorazmiy VIII asr oxiri - IX asrning birinchi yarmida yashab ijod etgan. U arifmetika, algebra, falakiyot, xandasa, jugrofiya, tarix va boshka fanlar buyicha jiddiy ilmiy kuzatishlar olib bordi. Olimning "Al-kitob al -muxtasar fi xisob al -jabr val - mukobala" (Aljabr mukobala xisobi xakida kiskacha kitob), "Zij fi ila al-falak" al-arz" ("Ert surati") singari unlab asarlari jaxon ilm xazinasini boyitdi.

Al-Xorazmiyning arifmetik va algebraik asarlari matematika tarixida yangi davrni - urta asarlar matematikasi davrini boshlab berdi va matematikaning keyingi asrlardagi rivojlanishiga bekiyos ta’sir kursatdi. Ular kupla tadkikotlar uchun tayanch vazifasini utadi : ularni kuplab mualliflar sharxladi va ularning kismlari boshka asarlar tarkibiga kirdi: asrlar davomida bir necha avlodlar matematik ma’lumotlarni shu asarlardan oldi.
Uzining arifmetik asarida Al-Xorazmiy arab tilida birinchi bulib unlik pozitsion xisoblash sistemasini va unga asoslangan amallarning bayonini keltirdi.
Al-Xorazmiyning algebraik risolasi uning arifmetik risolasidan avval yozilgan. Risolaninng tarjimamizga asos bulgan 1342 yili kuchirilgan va Oksford dorilfununining Bodleyan kutubxonasida saklanadigan arabcha nusxasi 34 varakni tashkil kiladi.
Xorazmiy yassi shakllardan uchburchaklar, turtburchaklar va utkir burchakli va utmas burchali uchburchaklar bilan ish kuradi. Ularni aniklash uchug Xorazmiy ularning katta tomonining kvadrati bilan kolgan ikki tomoni kvadratlarining yigindisi orasidagi tegishli tenglik yoki tengsizlikni keltiradi. U yana tugri prizma, tsilindr, piramida, konus xamda balandligi va asoslari ma’lum kvadratdan iborat kesik piramidaning xajmlarini topish koidalarini xam keltiradi. Bu keyingi xajmni u ikkita tulik piramida xajmlarining ayirmasi deb karaydi va avval ularning balandliklarini aniklaydi.
Al-Xorazmiy algebrasining fan tarixidagi roli nixoyatda ulkandir. Algebradan u boshlab bergan yunalishni keyingi davr matematiklari davom ettirib, yukori pogonalarga kutardilar. Umar Xayyom Xorazmiy boshlab bergan algebradagi yunalishni davom etti-rib, geometrik algebra usulini yanada chukur urganib takomillashtir-di. U konus kesimlar yordamida kubik tenglamalarni echish usulini Shark algebrasiga kiritadi va tenglamalarning Xorazmiydan tula tasniflanishini keltiradi. Xorazmiyda kanonik kurinishlar 6 ta bulgan bulsa, Umar Xayyom ularni, kubi tenglamalar xisobiga, 25 taga etkazadi. Mashxur matematik va astronom Jamshid Koshiy (XIV -XV asr) esa uzining 1427 yilda yozilgan "Miftox al-xisob" nomli asarida bu usulni yanada takomillashtiradi.
, Al-Xorazmiy ning ilmiy merosi fakatgina ilm dorulfunini uchun emas, balki xozirgi ta’lim tarbiya, ma’rifiy - madaniy maktablar tarakkiyotida juda katta axamiyatga egadir.
Abul Abbos ibn Muxammad ibn Kasir al-Fargoniy komusiy olim Muxammad al-Xorazmiyning zamondoshidir.
Axmad Fargoniy va uning ilmiy maslakdoshlari sayyoralarning koinotda joylashishi, yulduzlarning sirlari, shuingdek ularning xarakat kilish konuniyatlariga oid tekshirishlar bilan mashgul bulishdi.
U falakkiyot ilmi bilan muttasil shugullandi va kator ilmiy nazariy asarlar yaratdiki, ular ilm olamining dikkat e’tiborini tortdi. Olimning "Ktobu amal ar-Ruxomot"," Kitobu ilal - al aflok" (Falakda buladigan sabablar xakida kitob), "Al-maxdal ila ilmi xay’at al-aflok va an nujum" (Falakkiyot va ilmi nujum faniga kirish) singari risolalari shular jumlasidandir.
Anikrogi, Axmad Fargoniy "Falakiyot asoslari" nomli ilmiy-nazariy jiatdan mukammal kitobi bilan shuxrat kozondi.
Axmad Fargoniyning ilmiy-nazariy ijodini kuzatar ekanmiz, uning Ptolomeydek buyuk olimning falakiyot ilmiga bagishlangan "Almajistiy " degan kitobiga sharxlar yozib, unga izox va ilovalar kushganiga, shuningdek islom yilnomasi tuzilishi xakida ma’lumot berganiga kuyosh soati yasash yulini kursatganiga kanoat xosil kilish mumkin.
Maxmud Chagminiy tibbiyot ilmi falakiyot va nujum, riyoziyot, xandasa, chizma xandasa, jugrofiya singari fan soxalari buyicha ilmiy tadkikot ishlarini olib borgan. Uning "Ilmi falakkiyot, xakida kiskacha kitob" risolasi uzidan keyingi olimlar va talabalar dikkat e’tiboridadir.
Maxmud Chagminiy riyoziyot ilmi bilan puxta shugullanib, u "Chagmin ilmi" degan asar bitgan. U "Al-Mulaxxas" nomli kulyozma jamlangan. Undan sferika trigonometriyasiga tegishli xandasa shakllari xam urin olgan.
Kayd kilingan usha trigonometriya va ilmi falakkiyot bilan boglik shakllar chizmachilik san’ati asosida chizilishi tabiiy. Demak, Maxmud Chagmaniy chizma xandasa va chizmachilik ilmini xam puxta egallagan olimdir.
Ali Kushchi Markaziy Osiyoning mashxur tabiatshunosi, astronomi va mutafakkiridir. U falakiyot, riyoziyot, jugrofiya va boshka fan soxalarida ijod kilgan. Uning muxim risolalari "Risolo dar ilmi xay’at" (Astronomiyaga oid risola), "Risola fi xall ashkol al-kamar". (Oy shakllarining taxlili xakida risola) va boshkalar.
Uning "Astronomiyaga oid risola" nomli kitobi muxim axamiyatga egadir. Unda xandasa, falakiyot, Erning fizik jugrofiyasi soxasida muxim muammolar kutarilgan. Xususan unda oy, Kuyosh va boshka sayyoralar tugrisida zamonasi uchun kimmatli malumotlar keltirilgan. Ali Kushchi kup yillar davomida Samarkandda madrasada talabalarga dars berdi, ularga riyoziyot, falakiyot fanlari sirlarini urgatdi. Shuning uchun ilm soxasida aytgan fikrlari yoshlarga ta’lim berishda foydasi tegishi shubxasizdir.

Urta asrlar tarixi odatda uchta katta bulimga bulinadi:

1.