Djamolova muhlinso muhammadrasul qizining

III. QUSHQO’NMAS (SLYBUM MARIANUM L) O`SIMLIGINING BIOEKOLOGIK XUSUSIYATLARI VA SELEKSIYASINING NAZARIY ASOSLARI.
3.1. Qushqo’nmas o‘simligining bioekologik xususiyatlari.
Qushqo'nmas qumlidan tortib juda og'ir loygacha bo'lgan turli xil tuproqlarda o'sadi.Qushqo'nmas to'g'ridan-to'g'ri tuproqqa ekiladi. Ekish kuz va bahorda amalga oshiriladi, qator oralig'i odatda 40-60sm, qatordagi o'simliklar orasidagi masofa 30 sm.Bu ekin uchun ozuqa moddalariga bo'lgan talab past va o'rtacha. Pendimetalin va metribuzin gerbitsidlari qushqo'nmasda begona o'tlarni nazorat qilish uchun yakka tartibda va birgalikda xavfsizdir. Qushqo'nmas qurg'oqchilikka chidamli hisoblanadi va odatdagi yog'ingarchilik ko'pincha etarli. Bundan tashqari, qushqo'nmasning qurg'oqchilikka chidamli bir nechta navlari yaratilmoqda.
Qushqo'nmas poyalari 150-160sm balandlikda, tikonli va biroz tukli, tik. Barglari yirik va yaltiroq, qirralari tikanli.Barglarning uzunligi 50-60 sm, kengligi -20-30 sm.Qushqo'nmasning o'ziga xos xususiyati undan ajralib turadigan sut-oq moddadir. Bazal barglari kichikroq, gullar odatda poyaning oxirida joylashgan va binafsha rangga ega. Qushqo'nmas urug'lari 2000 yildan ortiq vaqt davomida jigar kasalliklarini davolash uchun ishlatilgan. Silimarin qushqo'nmas urug'ining lipofil ekstrakti bo'lib, uchta izomer flavonolignan, silibin, silydianin va silixristindan iborat. Silymarin yuqori shifobaxsh xususiyatlarga ega va o'simlikning 50-70 foizida uchraydi. Qushqo'nmas urug'larida oz miqdorda flavonoidlar (taxifolin) va taxminan 20-35% yog 'kislotalari va boshqa polifenolik birikmalar mavjud. Qushqo'nmas turli xil o'sish sharoitlariga juda mos keladi. Qushqo'nmas o'sish davrida jami 180 mm yog'ingarchilik bo'lgan hududda qushqo'nmas urug'ining hosildorligi 1550 dan 1450 t / ga, silimarin darajasi esa 13,3 dan 35,4 kg / ga gacha. Qushqo'nmas kuchli ildiz tizimiga ega, shuning uchun uni vaqti-vaqti bilan namlik etishmasligi bo’lgan engil tuproqlarda o'stirish mumkin. Qushqo'nmas turli xil tuproq turlarida, qumli tuproqlarda o'sadi. Yovvoyi o'simlik sifatida qushqo'nmas bir yillik va ikki yillik o'simlik sifatida uchraydi. Agar qushqo'nmas mavsum boshida unib chiqsa, u o'zining vegetatsiya davrini yil oxiriga qadar yakunlashi mumkin.
To'pguli diametri 3-6 sm bo'lgan savatcha, cho'zinchoq, ko'pincha sharsimon, novda va shoxchalarning uchida savatcha to’p gul. O'rami cherepitsali, ignali yoki o'tkir yashil bargchalardan iborat. Gulo'rni yassi, etli. To'pgulda 80 dan 100 tagacha gullar shakllanadi. Gullari -naysimon, binafsharang, pushti rang, kamdan-kam xolatda oq. Bitta to'pgulning gullashi o'rtacha 6-10 kun davom etadi. To'pgulda gullarning joylashuvi -markazdan tarqalishi kuzatiladi. Uning xushbo'yi xidi asal-yasminli, muattar. Qushqo’nmas uchun gulchangi shamol yordamida tarqalishi xos emas, hashoratlar yordamida changlanadi. Germaniyada maxsus o'tkazilgan tajribalarga muvofiq, changlanishdan 2 soat o'tgach, to'pguldagi gullarning 25% da meva tuguladi va 90-100 % mevalarni o'z-o'zidan changlanish ta'minlaydi. Mevasi -urug'chalari kokilli, ellipssimon yoki teskari tuxumsimon, uzunligi 8 mm gacha, eni 2-4 mm, qalinligi 1-3 mm, ozgina yapaloq, tuksiz, yaltiroq, to'q jigarrang yoki qora,bazan oqish uzun-uzun cho'zinchoq qo'ng'irsimon. Urug'chalarda gulkosaning qo'shimchalaridan shakllangan uchar kokilchalar ularni shamol yordamida tarqalishiga yordam beradi.Qushqo’nmas o’simligining bugungi kunda olabuta,zolushka, panaseya navi ekiladi.