Дүнья-жүзилик экономикаға интeгрaциялaсыў Xaлық-aралық Вaлютa фoнды, дүнья-жүзиликбaнк

Дискрет ҳәм дискрет болмаған фискаль сиясат. Бюджет жетиспеўшилиги ҳәм артықшалығы

Мәмлекеттиң бәнтлик дәрежеси, өндиристиңи көлеми,инфляция пәтлери ҳәм төлем балансын өзгертиўге қаратылған арнаўлы карарларды қабыллаў нәтийжесинде, мәмлекет шығынлары,салықлар ҳәм мәмлекетлик бюджет қалдығының мақсетке муўапық өзгертилиўи дискрет фискал сиясат деп аталады. Дискрет фискаль сиясат иске асырылғанда экономикалық пәсейиў дәўиринде улыўмаб талапты хошаметлеў ушын, мәмлекет шығынларын жоқарылатыў ҳәм салықлардың азайтылыўы нәтийжесинде мәмлекетликбюджет жетиспеўшилиги пайда болады. Өз гезегинде дәўирлик көтерилиў ўақтында бюджет артықшалығы жүзеге келеди.
Дискрет фискаль сиясат экономикалық тербелислерди жумсартыўда әҳмийетли роль ойнаса да, оның айырым кемшиликлери бар. Бул ең дәслеп, ўақыт пенен байланыслы.Яғный экономикада пәсейиў ямасаинфляциның пайда болыўы,бундай жағдайларды анықлаў, пайда болғанмашқалаларды шешиў ушын мәмлекеттиң шығынларын ҳәм салық түсимлерин өзгертиў бойынша карар қабыллаў,бундай қарарлардың орынланыўын тәмийинлеў процесслериниң ҳәр бириниң арасында бираз ўақыт өтеди.
Бундай ўақыт даўамында экономикалық жағдай өзгереди ҳәм көрилген илажлар күтилген нәтийжени бермеўи мүмкин. Сол себепли дәўирлик тербелислердиавтоматикалық түрде жумсартып турыўмеханизмин жаратыў зрүрлиги пайда болады.
Дискрет болмағанфискаль сиясат– мәмлекеттиң шығынлавры, салықларҳәм мәмлекетдавлатбюджетиниң қалдығынавтомат түрде өзгертиўди нәзерде тутады.Дискрет болмағанфискальсиясат орнатылған турақлылыққа тийкарланады.Раўажланған мәмлекетлердеорнатылған турақлылықтың ролин салық системасы, мәмлекеттиң трансфертлер системасы ҳәм пайда да катнасыў системасы атқарады.Дискрет болмаған сиясат дәўирликтербелислерди жумсартыў ушын ҳүкиметттиң тиккелей араласыўын талап етпейди. Дәўирлик пәсейиў жағдайындадәраматлрдың азайаўы нәтийжесинде салықставкалары төменлейди. Бул болса улыўма талаптың жокарылаўына, өндиристи кеңейтиў ушын хошаметлеўден пайдаланыўға алып келеди. Сондайақ пәсейиў дәўиринде мәмлекеттиңтрансфертлери, атап айтканда жумыссызлық напақасының муғдары жокарылайды. Бундай жағдай улыўма талапты жокарылатып, улыўма усыныстың жорқарылаўына унамлы тәсирин тийгизеди.
Экономикалық тиклениў дәўиринде артықша талап, экономикағаинфляциялық тәсир көрсетип атырған бир ўақытта, дәраматлардың дәрежесиниң жокарылаўы менен салық ставкалары азаяды ҳәм бул улыўма талапқа шеклеўши тәсир көрсетеди. Соның менен бир ўақытта мәмлекеттиң шығынларыда(жумыссызлық напақалары, мәмлекет трансфертлериниң бир неше түри) азаяды. Бирақ дискрет болмаған фискальсиясат кураллары экономикалықтербелислерди толық жумсартыў имканын бермейди ҳәм олдискретфискалсиясатты иске асырыўға тосқынлық етпейди.
Экономиканың турақлылығының дәрежеси, дәўирликбюджет жетиспеўшилиги ҳәм артықшалығының муғдарына байланыслы.Дәўирлик жетиспеўшилик(артықшалық)экономикалық активликтиң төменлеўи(жоқарылаўы) жағдайында салық түсимлериниңавтомат түрде азайыўы(көбейиўи) ҳәм мәмлекет шығынларының автомат түрде жокарылаўы (азайыўы)нәтийжесинде жүзеге келетуғын мәмлекетликбюджеттиң жетиспеўшилиги (атықшалығы) болып есапланады.


G,TT’T=Ta+tY
БюджеттиңдәўирликG=cont
жетиспеўшилиги. Бюджеттиң
дәўирликпрофицити

G=Ga-γYY1

Y0 Y2