Donli ekinlarning biologiyasi

Bug‘doy unidan non va turli hil non mahsulotlari, donidan yukori sifatli tuyimli erma tayyorlanadi.
Er yuzidagi aholining 70% dan kuprogi bug‘doy noni eydi. U tuyimli, mazali va yaxshi singadigan bo`ladi. bug‘doy nonining sifati un tarkibidagi kleykovinaning mikdori va sifatiga boglik. Uning tarkibida gliadin va glyutenin bo`ladi, ular kleykovina kuruk moddasining kariyib 85% tashkil etadi. Kleykovina kayishkok, chuziluvchan va yopishkok bo`ladi. Donning tarkibida 11-24 % oksil bo`ladi. Oksilning mikdori nav va etishtirish sharoitiga boglik. Bundan tashkari bug‘doy donidan spirt, krahmal ishlab chikariladi, poholi esa mollarga ozuka va tushama sifatida foydalaniladi.
Bug‘doy kadimiy o‘simlik bulib u dunyoning deyarli hamma mamlakatlarida ekiladi. Uning vatani Osiyo mintakasidir. Er yuzida 239 mln. gektar erga ekiladi. O`zbekistonda 1998 yili suvli erlarda 1 mln. ga erga, lalmi erlarda 300 ming.ga erga ekilgan. Hosildorligi lalmi erlarda 8-12 tsqga, suvli erlarda urtacha 30 tsqga, ayrim hujaliklarda hattoki 70-80 tsqga gacha etkazilgan.
b) Bug‘doy Tritikum Z. Avlodiga mansub o‘simlik. Bu avlodga 27 ta tur kiradi. Butun er yuzida bug‘doyning fakat 2 turi, ya`ni: yumshok bug‘doy (Tr. aestivum.Z) va kattik bug‘doy (Tr.durum Dest.) eng kup ekiladi. Hamma bug‘doy turi ikki gruppaga: ochik donli (pustsiz) va kobikli (pustli) ga bulinadi. Biologik hususiyati bo`yicha esa bug‘doy 4 ta genetik guruhlarga bulinadi: diploid, tetraploid, geksaploid va oktaploid. Bu guruhlar bir-biridan hromosomalar soni bilan fark kiladi. Eng kup tarkalgan turlar tetraploid va geksaploid guruhlariga mansub bulgan bug‘doy turlaridir. Bug‘doy issiklikka uncha talabchan emas, urugi 1-2 ⁰S da unib chika boshlaydi, ammo harorat 12-15⁰S bulganda tez unib chikadi. Bug‘doy uchun mukobil harorat 18-20 ⁰S. Kuzgi bug‘doyning navlari -10 ⁰S va undan ham past sovukka chidaydi. Korsiz qishda