Donli ekinlarning biologiyasi

bug‘doy yoppasiga katorlab, tor katorlab va ikki tomonlama (shahmat usulida) ekiladi. Bug‘doyning yoppasiga katorlab eqishda orasini 15 sm dan kili, SU-24, SUK-24 A seyalkalarida ekiladi. Tor katorlab eqishda urug SUB-48 va SUB-88 seyalkalarida, ikki tomonlama eqishda oddiy seyalkada uzunasiga va
kundalangiga ekiladi. SHamol erroziyasi bo`ladigan rayonlarda SZS-9 seyalkada eqish yaxshi natija beradi.
Namgarchilik rayonlarida kuzgi bug‘doy eqish normasi 5-6,5 mln. don, kurgokchil dasht rayonlarida 3,5-4,0 mln.dona urug hisoblanadi. Loykalanib va zichlashib ketadigan tuprokli erlarda urug 3-5 sm chukurlikda ekiladi. Kumok tuprokli erlarda urug 5-7 sm, erning ustki katlami kurib ketganda 7-9 sm chukurlikka, qish kattik keladigan va kor kam yogadigan tumanlarda 1-1,5 sm chukurlikka ekiladi.
Kuzgi bug‘doy Respublikamizda viloyatlar tuprok-iklim sharoitiga karab sentyabrdan boshlab noyabrgacha ekiladi. Bahori bug‘doy fevralning ohiri va mart oylarida ekiladi.
Kuzgi bug‘doy kuzgi usuv davrida 1-2 bahorgi usuv davrida 2-4 marotaba sugoriladi. Namlik urtacha bulgan yillarda usuv davrida 700 800 m<sup>3</sup> suv sarflanadi. Begona utlarga karshi gerbitsidlar ishlatiladi. Vakti-vakti bilan kushimcha oziklantiriladi. Urugchilik dalalarida aprobatsiya kilinadi. Nav etilganda tukiladigan bulsa, hosil dumbul pishish davrida urib olinadi. Doni tukilmaydigan navlar hosili kombaynlar yordamida yigishtirib olinadi. Don mahsus mashinalarda tozalanadi va 14 % namlikda saklanadi.
5.a) Arpa unidan non yopiladi (bug‘doy unidan kushilib), yirik va maydalangan erma va pivo tayyorlanadi. Doni chorvachilikda tuyimli em sifatida ishlatiladi. Arpa doni tarkibida 7-15% oksil, 65% azotsiz moddalar, 2% yog, 5-5,5% tukima, 2,5-2,8% kul moddasi mavjud. Arpa bug‘doy bilan bir vaktda ekilib boshlangan, O`zbekiston hududida kadimdan ekilib kelinmokda. Er yuzida hozirgi vaktda 16 mln.ga erga ekilmokda. O`zbekistonda arpa suvli va lalmi erlarda ekilmokda. Suvli erlarda 40-50 tsqga, lalmi erlarda 10-15 tsqga dan hosil olinmokda.
b) Arpa (Hordeum Z.) 30 ta turni uz ichiga oladi, shulardan fakat bitta tur- Hordeum sativum Iess ekiladi. Arpa boshogining shakliga ko‘ra 2 ta: kup katorli arpa-H.vulgare va 2 katorli arpa- H.distihum tur hiliga bulinadi. Kup katorli arpada bir gulli boshokchalarning uchalasi ham hosildor bulib, boshok ukining har qaysi bo‘g‘imida norial rivojlangan 3 ta don tugadi. Ikki katorli arpada esa bir gulli 3 ta boshokchaning 2 ta yon tomondagisi hosil tutmaydi. Doni yirik va bir tekis bo`ladi.

v) Arpa uzidan changlanadigan ekin, usuv davri 60-110 kun davom etadi. Harorat 5-7⁰S bulganda tez maysalanadi, maysasi -3-4⁰S sovukka chidaydi. Usishi va rivojlanishi uchun talab kilinadigan foydali harorat yigindisi 1000-2000 ⁰S.Arpa namsevar ekin, ammo, kurgokchilikka ham chidamli. Tuprok muhiti rNq6,5-7,5 bulganda yaxshi rivojlanadi.
Ekinladigan navlari: Aykor, Bolgali, Mavlono, Afrosiyob, Gulnoz, Temur, Zafar, Lalmikor va hak.o.
Arpa don-dukakli,